Morgunblaðið - 11.02.1998, Síða 48

48 MIÐVIKUDAGUR 11. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
svörtu
Steinsnar fyrir innan Neskaupstað býr
Þorlákur Friðriksson, kunnari sem Lalli í
Skorrastað. Hann þekkja allir á Austur-
landi sem hafa sótt þorrablót eða árshá-
tíð. Og aðeins af góðu. Pétur Blöndai tal-
aði við hann um svörtu nóturnar, Lúðvík,
kvóta og leiklist.
Morgunblaðið/Pétur Blöndal
FEÐGARNIR knúsa harmóníkurnar og eins og sjá má er Lalli með fingurna á svörtu nótunum.
EG ER fæddui- og uppalinn
á Eskifirði; sonur hjónanna
Friðriks Ái-nasonar,
hreppstjóra, og Elínborgar
Þorláksdóttur," segir Lalli hæglát-
lega við blaðamann þegar þeir hafa
komið sér vel fyiir í setustofunni.
„Við vorum stór systkinahópur,
níu alsystkin og eitt hálfsystkin.
Faðir minn lék á orgel og við strák-
arnir vorum farnir að syngja í rödd-
un hjá honum við orgelið þegar ég
vai’ tíu ára. Allar þessar fjölskyldur,
börn og barnabörn, komu síðan sam-
an hjá þeim á jólum og þá var sungið
fram undir morgun.“
Það kjaftar á Lalla hver tuska og
greinilegt að hann tekur á viðtölum af
mikilli einurð - eins og söngnum.
Gleðin dansai- í hverjum andlits-
drætti. „Eg byrjaði að leika á orgel
og var búinn að ná valdi á því þegar
ég var ellefu ára,“ segii’ hann. „Þegai’
ég var þrettán ára sofnaði harm-
óníkuleikari á miðju sveitaballi - hafði
víst drukkið of mikið. Hann gekk
bara aftur fyiir orgelið og dó. Hann
vai’ eini hannóníkuspilarinn á ballinu
og þá voru góð ráð dýr því þetta var
stórhátíð. Það var bæði hestamanna-
og íþróttamót þessa helgi.
Eg var í sveit í Lóninu á þessum
tíma og maðurinn sem ég var í vist
hjá gekk valdsmannlega fram á gólf-
ið og sagði: „Á meðan þið eruð að ýta
við honum skal þessi spila á meðan.“
Ég varð svoleiðis upp með mér að ég
hækkaði um marga sentímetra.
Þetta ball í skólahúsinu var það
fyrsta sem ég spilaði á. Ég lék í
klukkutíma og kunni ekki mörg lög.
Ég held þau hafi verið sex eða átta,
en það dugði að endurtaka þau aftur
og aftur.
Þegar ég var staðinn upp til að
spila var búið að senda eftir öðrum
harmóníkuleikara niður á Höfn. Þeg-
ar hann kom eftir hálfan annan tíma
var mér boðið upp á súkkulaði og
rjómapönnukökur. Ég hafði voða-
lega gaman af því.“ Lalli hugsar sig
aðeins um og bætir svo við ákveðinn
í bragði: „Ekki það að ég miklast
aldrei af því sem ég hef gert og ég
hef aldrei tekið aur fyrir að koma
fram, - þótt ég hafi verið með al-
mennan söng, gamanvísur og allt
hvaðeina. Það eina sem ég vil fá út
úr þessu er gleði. Ég vil fá fólkið til
að gleyma með mér öllum áhyggjum
og þrasi.“
Skáldað í Lalla
Það verður ekki orðað nógu sterkt
hvílík upplifun það er að fylgjast
með leikrænum tilþrifum Lalla þeg-
ar hann flytur gamanvísur. Það eina
sem verður sagt er að vísurnar öðl-
ast líf - verða raunar sprelllifandi.
Ti-yggvi Vilmundarson, netagerðar-
maður og gamanvísnahöfundur, á
hlut að máli, því þeir hafa átt í blóm-
legu samstarfi síðan árið 1965. „Þá
segir hann við mig: „Lalli, nú er ég
búinn að gera fyrstu gamanvísurnar
mínar og treysti engum jafn vel og
þér til að fara með þær.“ Ég tók auð-
vitað vel í það og okkar samstarf hef-
ur verið með ágætum, enda sagði
hann oft við menn að hann skáldaði í
mig.“
Flestallar gamanvísur sem Lalli
hefur flutt hafa verið eftir Tryggva.
„Ég gæti trúað að ég ætti eftir hann
um 40 til 50 gamanvísur," segir
hann. „Alveg síðan Tryggvi kom að
máli við mig hef ég verið á fjölunum
við gamanvísnasöng og almennan
söng. Um þessar mundii’ er konan
mín fonnaður Félags eldri borg-
ara hér á staðnum og fékk ég
hana tO þess að taka það að sér
með því að lofa að aðstoða hana
eins vel og ég gæti. Þetta er
heilmikil guðsgjöf sem mér
var gefin að geta sungið,
spilað og leikið.“
Byijaði að leika 11 ára
Lalli byrjaði að leika á
Eskifirði þegar hann var
ellefu ára. „Ég lék í skóla-
leikritum og hafði snemma
gaman af því - líklega vegna
þess að ég sá að fólk var
ánægt. Fyrsta stóra leikritið
sem ég lék í var Leynimelur 13.
Það var sett upp þegar ég var
fjórtán ára og lék ég m.a. á mól
Alla ríka. Við lékum saman í mörg-
um leikritum og þekktumst ágæt-
lega.“
Annar nafnkunnur maður veitti
Lalla innblástur í æsku. „Segja má
að ég hafi lært að spila af Róberti
Arnfinnssyni, farið að hrífast með.
Ég var þá byrjaður að negla á orgelið
hans pabba. Hann hafði keypt það
nýtt frá Noregi og verið ár að borga
það, - enda kostaði það 50 krónur
sem þá voru miklir peningar. Um leið
og ég gat náð niður til þess að stíga á
pedalana byi’jaði ég að syngja. Svo
hafði ég gaman af að herma eftir
gömlum körlum úr karlakómum
Glað, sem faðir minn þjálfaði, þegar
þeir voru farnir eftir æfmgar. - Það
var mín fyrsta stæling.“
Árið 1947 var viðburðaríkt í lífi
Lalla. Þá tók hann saman við Jó-
hönnu Ármann, eiginkonu sína, og
sama ár tók hann að sér verkstjórn
yfir fimmtán strákum frá Eskifirði
„og lögðum við veg frá brúnni og upp
í skarðið. Það var ævintýri út af fyrir
sig. Ég keypti tjald og var alltaf með
strákunum í vinnunni. Þá var flautað
þegai’ tími var kominn á morgnana
og kvöldin og söngur og gleði hjá
okkur á hverju einasta kvöldi í tjöld-
unum. Samt vorum við metnaðarfull-
ir og ákveðnir í að verða ekki á eftir
þeim sem lögðu upp í skarðið hinum
megin frá. Við vildum ekki láta stíga
okkur niður í skítinn þótt við værum
svona ungir. Það gekk eftir að við
héldum okkar hlut.“
Missti af kvótanum
Þetta ævintýri endaði vel en Lalli
hefur ekki alltaf átt sjö dagana sæla.
„Ég missti af kvótanum þegar ég
veiktist og var að byggja upp fjósið á
sama tíma. Þegar ég var loks búinn
að því vai’ kominn kvóti í staðinn fyr-
ir ærgildi og ég stóð á núlli. Síðan
hef ég ekki átt kvóta. Ég hef átt bágt
með það sálarlega að sætta mig við
þetta, en söngurinn hefur hjálpað
mér mikið. I gegnum hann hef ég
náð að rífa mig upp.“
Lalli hefur staðið í málarekstri út
Lalli tekur
jafnvel jöklum
fram þegar
hann kemst
á skrið.
af þessu síðan árið 1986 en ekkert
hefur gengið. „Ég leigi hestamönn-
um út jörðina til þess að þeir geti
heyjað. Áður var ég með 26 beljur,
30 nautgripi og 100 ær en ég missti
allt saman. Þetta er auðvitað ekkert
annað en eignaupptaka; við fáum
þetta aldrei aftur. Við vorum með
sex börn á heimili þegar kippt var
undan okkur fótunum, en vorum
bara svo heppin að eiga góða vini í
Síldarvinnslunni og höfum verið í
vinnu þar síðan. Það hefur viljað
okkur báðum til láns að við erum fé-
lagslynd og söngelsk - við áttum
okkur annað líf.
En við skulum ekki eyða meira
púðri í þetta. Það er ekki til neins,“
segir Lalli og lifnar yfir honum aft-
ur. „Við skulum heldur hafa þetta á
léttu nótunum." Hann fær sér kaffi-
sopa og heldur áfram: „Mér er það
minnisstætt að þegar við fluttum
hingað var leikstarfsemi búin að
liggja niðri í fimm ár. Þá varð ég
valdur að því að sett var upp 20
manna leikrit sem nefnist Sundgarp-
urinn. Gerði það óskaplega mikla
lukku og fórum við með það um firð-
ina. Líklega er hlutverk húrrakrakk-
ans í því verki eftirminnilegast frá
leikferlinum.“
Lalli kemst á skrið
Lalli segist ekki alltaf hafa verið
aðalmaðurinn í því sem hann hefur
tekið sér fyrir hendui’. „Ég var það
hins vegar í að endurreisa sveita-
skemmtanh’nar inni í Teignum. Við
fengum góða skemmtikrafta frá
Reykjavík á borð við Ómar Ragnars-
son og komum upp skála. Ég minnist
þess að einu sinni átti ég í samræð-
um við mágkonu mínu á
sviðinu þegar maður
kom inn eftir snögg
fataskipti.
Hann settist á
stól á sviðinu og varð
það til þess að fólkið í
salnum sprakk úr hlátri. Þá fór mig
að gruna ýmislegt og kom í ljós að
hann hafði haft fataskipti í svo mikl-
um flýti að hann hafði gleymt að
renna upp buxnaklaufinni. Um þetta
orti Tryggvi," segir Lalli, setm’ sig í
stellingar og flytur vísurnar með til-
þrifum:
í sviðsljósinu á Eskifirði Stebbi á Hofi stóð
þá störðu allar kerlingar og gáfu frá sér hljóð
þær ískruðu og pískruðu, hver rödd
var æst og hás
og allar störðu agndofa á opinn rennilás.
Sumum þótti útlitið nú orðið nokkuð svart
því opnir rennilásar geta opinberað margt
en þegar leiknum lokið var þá létt
var kvenna geð
þær leiksýningu betri sögðust aldrei hafa séð.
Ekki sljákkar í Lalla þegar Ágúst
Ármann, sonur hans, sest á stókvið
hliðina á föður sínum og byrjar að
kreista aðra harmóníku. Löngum
hefur verið haft á orði að erfitt sé að
spila með Lalla vegna þess að hann
spili aðeins á svörtu nóturnar. Sjálf-
ur segist hann í glettni.vera sjálf-
lærður og að sér hafi' einfaldlega
fundist auðveldara að spila á þær
svörtu%
En Ágúst Ár-mann virðist þekkja
jafn vel inn á svörtu nóturnar eins og
föður sinn og á hægt með að taka
undir. Og Lalli er kominn á skrið.
Hann flytur vísu um gamlan einsetu-
mann sem átt hest og kallaði hann
Folsu fyrir folald þótt hesturinn
væri nánast jafn gamall honum. Þá
hafi hann alltaf fært konunum í Nes-
kaupstað egg og hafi þær verið afar
hrifnar af því - sem von var. Svo
byrjar Laili:
Út á Nes hann Lyndi á Folsu sinni fer
þá fagna honum konumar í bænum
einkum ef að egg í fótu hefur hann með sér
handa þeim úr sínum góðu hænum.
Því konumar þær segja þegar komið sé í hátt
og karlar latir sofna vilja í skyndi
þá sé það eins og hafi einhvem undraverðan mátt
eggin sem að færir þeim hann Lyndi.
„Þegar ég var búinn að syngja
þetta á þorrablóti kom gamli maðui’-
inn til mín og sagði: „Það hrifu hjá
þér vísurnar um eggin.“
„Nú?“ segi ég.
„Það kom kona til mín áðan og bað
um tvö kíló af eggjum, - því karlinn
væri orðinn svo djöfull daufur!“
Ég var búinn að segja Tryggva að
ég ætlaði að gera nokkra bragi
landsfræga,“ heldur Lalli áfram.
„Þegar ég kom í sjónvarpinu með
Árna Johnsen fór ég með beljubrag-
inn fræga og hann hefur gert afskap-
lega mikla lukku. Hann byrjar
svona:“
Eg er aðeins bóndagrey eins og allir mega vita
við ær og lömb og kálfa og kýrrassa ég strita
það sýnist ekki spennandi en því má ekki gleyma
að sögulegt margt gerist í sveitinni okkar heima.
Lalli segist stundum hafa leikið
pólitíkusa, en aðeins af Austurlandi.
Enda til hvers að leita langt yfii’
skammt? - Þegar menn á borð við
Lúðvík Jósefsson og Sverri Her-
mannsson hafa verið þingmenn
Austfirðinga?
Hann Lúðvík okkar loksins komst í stólinn
sem lengi hafði hann vonað bæði og þráð
Nú ljómar Helgi Seljan eins og sólin
því sínu takmarki hann hefur náð.
Bjami gamli seigur er að salla
á sjálfstæðið og krata lon og don
í blaðagreinum skammar hann allt og alla
- en einkum þó hann Sverri Hermannsson.
Helgi Seljan er bróðir Lalla á
Skorrastað og hafa þeii’ brallað mik-
ið saman; eru iðulega hrókur alls
fagnaðar á skemmtunum. Lalli hefur
samið heilmikið af lögum í gegnum
tíðina og hefur Helgi bróðir hans þá
gjarnan samið texta við lögin.
Lögin gefin út
á hljóðsnældu
Á sjötugsafmæli Lalla 15. janúar í
fyi’ra gáfu börnin hans honum hljóð-
snældu með upptökum úr hljóðver-
inu Risi í Neskaupstað á fjórum lög-
um hans við texta Helga. Raunar eru
bræðurnh’ Helgi og Lalli ekki aðeins
samrýndii’ heldur eiga þeir einnig
sama afmælisdag og hefur Helgi því
líka fengið afmælisgjöf.
Tvö af lögunum á hljóðsnældunni
sendi Lalli í lagakeppni Harmóníku-
félags Fljótsdalshéraðs fyrh’
nokkrum árum og það segir meira
en mörg orð að annað vai’ð í fyi-sta
sæti og hitt í öðru sæti.
Það hefur verið ái’legur viðburður
að Lalli komi fram á þorrablótum Al-
þýðubandalagsins og svo var einnig
á síðasta þorrablóti sem haldið var á
dögunum. Þá flutti hann gamanvísur
með Smára Geirssyni, forseta bæjar-
stjórnar, og Helgu Steinsson, skóla-
meistai’a Verkmenntaskólans við
undirleik Ágústs Ármanns. Guð-
mundur Bjarnason, bæjarstjóri, las
pistla inn á milli atriða.
Til stendur að flytja gamanvísurn-
ar aftur á þorrablóti í Neskaupstað
14. feb. næstkomandi og mun Lalli
þá einnig verða með dúettsöng og
syngja með kór eldri borgara.
Þannig að hver sem áhuga hefur á að
fylgjast með þessu náttúrubarni í
leik, spilamennsku og lagasmíðum
ætti að leggja leið sína í kaupstað á
Folsu sinni. Er nokkur furða að sagt
hafi verið um Neskaupstað að það sé
staður þar sem jafnvel lognið hlær
dátt?