Morgunblaðið - 19.04.1998, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 19. APRÍL 1998 35
anda“. Hann gengur miklu lengra
og harðara í að fordæma bók Fueg-
is, ekki af því að hann láti tilfínn-
ingarnar tæla sig, heidur af harð-
hausalegri þverúð gamalkomma
sem er ekki enn búinn að læra hina
frægu afsökun „maður vissi ekki
betur þá!“ sem þó myndi henta vel
andspænis nýrri mynd Brechts.
Fyrst vísar PÞ til „tveggja af virt-
ustu Brechtfræðingum heims,
Bretans John Willetts og Banda-
ríkjamannsins James K. Lyon.“
Þessir tveir menn eru vissulega
virtir Brecht- fræðingar, en báðir
að mestu einskorðaðir við rann-
sóknir á ljóðum hans og væru ekki
í stakk búnir að rita fullkomna ævi-
sögu Brechts eins og Fuegi.
ÞÞ segir að þessir tveir menn for-
dæmi Fuegi fyrir að leyfa sér að
koma fram með það að Brecht hefði
ekki samið leikritin, heldur annað
fólk sem hann lét vinna fyrir sig og
hirti sjálfur heiðurinn af því.
En svo undarlega vill til að báðir
þessir menn, sem Fuegi átti mikið
samstarf við, urðu hvor í sínu lagi
fyrstir til að benda honum á, að
kannski væri Brecht ekki höfundur
ljóðanna. Willett komst allt í einu að
því í handritarannsókn að tveir af
frægustu söngvunum - Benares-
söngurinn og Alabama-söngurinn
væri „ef til vill“ ekki eftir Brecht, og
við nánari rannsókn fann hann
standa skýrum stöfum á elsta hand-
riti af Alabama-söngnum að hann
væri eftir Elisabetu Hauptmann.
Honum brá mjög í brún og viðraði
þetta hvíslandi við Fuegi. Seinna sló
Willett því föstu með handritarann-
sóknum að „Elisabet orti sjálfan
Mahagonny-sönginn sem fram til
þessa hefur verið talinn eitt af
fremstu ljóðum Brechts.“
Sama var að segja um Ameríku-
manninn James Lyon sem komst
sér til mikillar furðu, og óháð Wil-
lett hinum megin við hafíð, að því að
hinar afbökuðu þýðingar á Ijóðum
Kiplings í Túskildingsóperunni voru
raunar eftir Elisabetu Hauptmann.
Honum brá mjög í brún, leitaði á
fund hennar í Austur-Þýskalandi og
fékk hana til að viðurkenna trega og
hrædda (því að Ulbricht ofsótti og
fangelsaði hvern þann sem dirfðist
að „sverta „ Brecht), að hún hefði
raunar sjálf þýtt og umsamið marga
fleiri söngtexta sem væru eignaðir
Brecht.
John Fuegi segir óvíst að hann
hefði farið að róta í þessum alvar-
legu málum og rita ævisögu
Brechts, nema vegna hvatninga
þessara tveggja vina. Því virðist það
koma spánskt fyrir sjónir að þeir
birta langa lista af leiðréttingum og
nýjum ábendingum. En Fuegi kipp-
ir sér ekki upp við það. Dóttirin
Barbara Brecht-Schall, sem bregst
svo hart við ævisögunni að hún hót-
ar að fara í meiðyrðamál, stendur á
bak við þessa niðrun, með því að
heimila hinum tveimur aðgang að
nokkrum skjölum sem Fuegi
einmitt vantaði (og síðan á það að
sýna óvönduð vinnubrögð að hann
hafði þau ekki með!!). En það hefur
engin áhrif á Fuegi. Hann þakkar
bara fyrir upplýsingarnar og stend-
ur jafn keikur eftir. Enska útgáfan
var tilraunaútgáfa til að fá fram við-
brögð og særa fram nýjar upplýs-
ingar úr öllum áttum, sem hann
bætir nú inn í þýsku útgáfuna
þremur árum síðar. Þar sem hún er
með allar ívitnanir orðrétt á frum-
málinu þýsku, verður hún grunnút-
gáfa, og strax orðin langtum lengri
en enska útgáfan eða 1000 bls. með
margfalt fleiri tilvitnunum. Ætlun
Fuegis er svo að eftir því sem að-
gengi að fleiri heimildasöfnum
Brechts opnast, verði nýjum upp-
lýsingum bætt við og er sjaldgæf
þvílík þrautseigja, vandvirkni og
óbilandi grandvarleiki eins sagn-
fræðings. Fuegi kastar þessu verki
ekki frá sér, þó hann hafí komið
fyrstu útgáfu frá sér. Verkið mun
lifa áfram og dafna í óslitnu ævi-
starfi Fuegis.
Vikið skal að einni ásökun Þor-
steins Þorsteinssonar í garð Fuegis,
að hann sleppi lýsingu Bandaríkja-
mannsins Erics Bentleys að Brecht
hafí verið „sá mest heillandi maður
sem hann hefði kynnst.“ Það er rétt
að Fuegi tók ekki með í ensku út-
SKOÐUN
gáfuna einmitt þessi ummæli, því að
úr svo mörgu var að moða, en á
þeirri stundu þegar Þorsteinn ber
sig svo aumlega yfir þessu, veit
hann auðvitað ekki að Fuegi hefur
þegar tekið setninguna upp í þýsku
útgáfuna. (Hitt er tómt rugl að Fu-
egi vilji eitthvað draga úr því hve
vinmargur Brecht var. Tengslin við
hundruð vina og samstarfsmanna
ganga sem rauður þráður í gegnum
alla ævisöguna. Það er ljóst að hann
var mjög vinsæll og mikið kvenna-
gull, þótt hann væri ófríður og lítill
fyrir mann að sjá).
Þorsteinn veit heldur ekki, að
sami Eric Bentley lýsir því þegar
Brecht kom til Ameríku til að setja
á svið á Broadway leikritið „The
Private Life of the Master Race“ en
rústaði því með ómögulegri leik-
stjóm. Undruðust Ameríkanar
mjög að þetta væri sá heimsfrægi
leikstjóri, sem minnti í æðisköstum
á sjálfan Hitler. Brecht vantaði víst
gamla vini eins Orge og Prestel til
að gefa sér hugmyndir við uppsetn-
inguna. Þá viðurkenndi Brecht fyrir
Bentley og James Shevill „að hann
væri bara ljóðskáld en enginn leik-
ritahöfundur. Hann fengi stundum
góðar hugmyndir að leikriti og
hamaðist um stund, en hefði ekkert
úthald til að ljúka neinu.“ Þorsteinn
ætti að taka tillit til þessa vitnis-
burðar Bentleys, úr því að hann
vitnaði í hann sem góðan heimildar-
mann.
Fyrir jólin kom út hér á landi hin
frábæra ævisaga Einars Benedikts-
sonar eftir Guðjón Friðriksson. Um
hana ritaði Guðmundur Andri
Thorsson „Kvak“ í Dag, þar sem
hann reyndi að skilgreina hvað væri
svo heillandi við hana: „Mestu varð-
ar að höfundur er laus við alla
hneigð. Hann dregur ekkert undan
um það sem orka kann tvímælis í
hátterni sögupersóna, án þess að
velta sér upp úr því - loksins fær
maður að lesa ævisögur sem eiga
bara að vera ævisögur, en ekki
bautasteinar."
Þetta tel ég vera kjarna málsins.
Bók Fuegis er svo sjálfstæð, opin-
ská og einlæg. - Frábær því að
maður finnur að hann hefur ekki
„hneigð“ til að sverta Brecht, held-
ur hneigð til að segja sannleikann.
Þar sem Guðmundur Andri vék í
sömu andrá nokkrum orðum að
Aldamótasögu minni og viður-
kenndi sömu hneigð hjá mér til
sannleiksleitar, vil.ég rétta honum á
móti „kvakandi þakkir" og bjóða
honum að skreppa til mín í kjallar-
ann í Njörvasundi og fá hjá mér
ævisögu Fuegis um Bert Brecht og
vita hvort hann getur ekki h'ka fall-
ist á það í þessum sama réttsýn-
isanda að þetta er bæði frábært og
heillandi sagnfræðirit og feikilega
vel unnið.
Mér fínnst að það sé kominn tími
til að Þorsteinarnir tveir brytu odd
af oflæti sínu, útveguðu sér þessa
bók og færu í fyrsta skipti að lesa
hana. Ég tel að það þurfi ekki að
breyta áliti okkar eða aðdáun á
þessum leikverkum, þótt við vitum
sannleikann á bak við tilurð þeirra.
Þvert á móti vildi ég alvarlega vara
þá félaga við því, að ef þeir ekki við-
urkenna raunveruleikann í þessu
efni, þá er hætt við því að þeir muni
aldrei geta notið leikritanna framar.
Sú tilfinning mun jafnan hanga yfir
þeim eins og vofa að þeir horfi á
falska imynd'og þeir verða innst í
huganum sjálfum sér falsvitni og
svikarar. Og prófessor Þorsteinn
ætti að reyna í frægu ljóðnæmi sínu
að þýða Flagarakvæðið Nr. 1004
upp á nýtt í réttum anda fyrir orða-
stað Casanovas. Við kunnum líka að
meta verk Wagners, þótt hann háfi
verið siðblindur.
Þó ég sé kaldhæðinn (í sannköll-
uðum Brecht-anda) vil ég aðeins að
réttsýn skynsemi fái að ráða og
mun því ekki að sinni nugga salti í
sárin með því að fara langt út í hin-
ar alvarlegu misgerðir Brechts,
hvemig hann eignaði sér verk ann-
arra og umfram allt í fjármálunum
hvernig hann hrifsaði til sín höf-
undalaun (líka frá Kurt Weill) og
sankaði að sér ofboðslegum dollara-
sjóðum á bankareikning í Sviss,
meðan austur-þýsku kommúnist-
amir Ulbricht og Grotewohl
tryggðu honum fullt skattfrelsi af
öllum þessum miklu fjármunum,
gegn því að hann héldi uppi menn-
ingarlegri reisn Austur-Þýskalands
með Berliner Ensemble-leikhúsinu.
Ekkert af þessu þarf að breyta að-
dáun okkar á verkunum, hver sem
samdi þau. Reynum heldur öll að
sameinast í hinu fræga aflátsbréfi
hins pápíska Kiljans: „Maður vissi
ekki betur þá!“
A síðari hluta ævi Brechts var
þetta orðinn stórkostlegur bissness.
John Fuegi veit að allt „við-
skipta“bréfasafn Brechts er enn
varðveitt í Berliner Ensemble en al-
veg lokað. Og það er ekkert smá-
ræði, um 100 þúsund bréfarkir í um
300 möppum. Var nokkur furða þó
hann hefði litla getu til að sinna list-
inni. Fuegi væri fagnaðarefni ef
dóttir Brechts og erfingi vildi nú
stefna honum fyrir meiðyrði, því að
þá gæti hann krafist þess fyrir dómi
að viðskiptabréfasafnið væri opnað.
En hann óttast að fjölskyldan sem
mestra hagsmuna hefur að gæta
með dollaramilljónirnar í Zúrich við
hliðina á nasistagullinu, eyði öllum
þessum gögnum. - Hví líka að vera
að geyma þetta drasl - allar þessar
innheimtunótur og bankareikn-
inga?!!
En hvað er ég að skipta mér af
þessu. Það er nú saga að segja frá
því: - Þegar ég frétti að bókin um
Brecht væri að koma út í London,
hafði ég strax í aðdáun minni sam-
band við útgáfu Harper-Collins,
vini mína (líka umboðsmenn Tolki-
ens) og fékk hjá þeim prófarkir af
bókinni, heillaðist af þessari frá-
bæru sagnfræði og fékk skilyrtan
útgáfurétt (option) á íslensku ef ég
gæti kríað mér út einhverja fjár-
hagsaðstoð, því að öðru vísi er ekki
hægt að koma út 700 bls. bók hér,
eins og bókaútgáfa á íslandi og þar
á meðal forlag mitt hefur verið
leikið af íslenskum menningaryfir-
völdum. Mér datt í hug að sækja
um styrk úr þýðingarsjóði, þótti
svo sjálfsagt að litið yrði með náð
til slíks grundvallarrits í bók-
menntum. Þá væri bókin nú komin
út, svo að þessir þremenningar
gætu allt í einu orðið læsir á ís-
lensku eins og börnin.
„Því miður reyndist eigi unnt að
verða við beiðninni!" var sama
gamla svarið sem ég fékk. Nú veit
ég ekki hvort menningarvitarnir
sem stjórna þýðingarsjóði voru
fremur að halda sparlega á opinber-
um fjármunum eða varðveita
heilaga minningu Bertolts Brecht.
En undarlegast af öllu þykir mér,
hvernig öll sú mikla umræða sem
fram hefur farið erlendis um bók
Fuegis í fjögur ár, hefur algjörlega
farið framhjá íslenskum menningar-
miðlum. Er páfavaldið að ritskoða -
hvaða skoðanir Galileo gamli megi
hafa? Er jörðin ennþá flöt sem
pönnukaka?
Höfundur er rithöfundur og hóknút-
gefandi.
FRETTIR
Virkir bænd-
ur af báðum
kynjum
FRÆÐSLUSAMBANDIÐ Sí-
mennt sem vinnur á vegum Bænda-
samtaka Islands, Kvenfélagasam-
bands Islands og Ungmennafélags
Islands hefur hrundið af stað nám-
skeiðum undir heitinu Virkir bænd-
ur af báðum kynjum.
Markmið þeirra námskeiða er að
auka færni þátttakenda í fundar-
störfum og framsæknu félagsstarfi
heima í héraði sem og virkni og
þátttöku kvenna í félagskerfi land-
búnaðarins. Námskeiðinu er einnig
ætlað að efla þá umræðu sem fyrir
er og vekja upp umræðu þar sem
hún hefur ekki verið fjTÍr hendi.
Fyrsta námskeiðið af þessu tagi
var haldið á Kirkjubæjarklaustri
hinn 6. apríl sl. Fyiirlesarar og
leiðbeinendur voi-u þau Álfhildur
Ólafsdóttir frá Bændasamtökum
Islands og Sigurður Þorsteinsson
frá Félagsmálaskóla UMFÍ. 18
manns sóttu námskeiðið sem var
vel heppnað og þar var samþykkt
eftirfarandi áætlun. Áætlað er að
halda námskeið af þessu tagi um
land allt.
Fundur Virkra bænda af báðum
kynjum haldinn á Hótel Kirkjubæj-^
arklaustri 6. apríl 1998 samþykkti
eftirfarandi ályktun: „Fundurinn
skorar á stjórn Bændasamtaka ís-
lands að taka saman ítarlegar upp-
lýsingar um möguleika bænda til
þess að reka bú sín undir einni
kennitölu og einu virðisaukaskatts-
númeri. Leitað verði að leiðum að
rekstrarformi sem hentar og trygg-
ir að réttur allra sem að búinu
standa verði jafn. Jafnframt verði
þess gætt að þau réttindi sem bú
hafa í dag glatist ekki. Síðan kynni,.
stjórn Bændasamtaka íslands fyrir
bændum kosti og galla þeirra
rekstrarforma sem til greina gætu
komið.
www.mbl.is
ARSFUNDUR
RANNSÓKARRÁÐS ÍSLANDS
og veggspjaldakynning á verkum ungra vísinda- og tæknimanna______________________
í ráðstefnusai Hótels Loftleiða miðvikudaginn 22. apríl kl. 12.00 - 15.30
Fundarstjóri: Prófessor Anna Soffía Hauksdóttir
13.00 -13.15 Afhending fundargagna og dagskrár
13.15-13.20 Setning ársfundar
Próf. Þorsteinn Ingi Sigfússon
13.20- 13.40 Ræða menntamálaráðherra
Björn Bjarnason
13.40-14.00 RANNÍS 21 - Aldahvörf í rannsóknum
Próf. Þorsteinn lngi Sigfússon, form. Rannsóknarráðs Islands
14.00-14.20 Rannsóknir á íslandi - Staða og horfur
Vilhjálmur Lúðvíksson,framkvœmdastjóri RANNÍS
14.20- 14.50 Mannauður - Vísindi, tækni og samfélag
Frú Vigdís Finnbogadóttir, fv. Forseti Islands ogformaður
ráðgjafanefndar UNESCO um siðfrœði vísinda og tœkni
14.50-15.15 Hvatningarverðlaun Rannsóknarráðs 1998
Afhent afForseta Islands, hr. Ólafi Ragnari Grímssyni
15.15-16.00 KafTiveitingar
RAIUNÍS
Rannsóknarréö islands • Laugavegi 13 • 101 Reykjavik • Sími 562 1320 • Bréfsími 552 9814 • Heimasíöa: http://www.rannis.is