Morgunblaðið - 06.06.1998, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 6. JÚNÍ 1998
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Álitsgerð tvegg;ja lögmanna unnin að beiðni Fiims Ingólfssonar
Viðskiptaráðherra fór
ekki með ósannindi
SAMKVÆMT álitsgerð
tveggja hæstaréttarlög-
manna, Andra Árnasonar
og Gunnars Jónssonar, sem
unnin var að beiðni Finns Ingólfs-
sonar, viðskiptaráðherra, og fjallar
um þau atriði er tengjast málefnum
eignarleigufyrirtækisins Lindar hf.
og afskiptum ráðherra af þeim mál-
um, fór viðskiptaráðherra ekki með
ósannindi þegar hann svaraði óund-
irbúinni fyrirspurn Ástu R. Jó-
hannesdóttur, alþingismanns, hinn
3. júní 1996, að honum hafí verið
óheimilt að upplýsa Alþingi um til-
vist skýrslu Ríkisendurskoðunar á
þeim tíma sem fyrirspurnin var
borin upp og að viðskiptaráðherra
hafí gert rétt að eftirláta bankaráði
Landsbanka Islands ákvörðun um
aðgerðir vegna málefna Lindar hf.
Álitsgerðin fer hér á eftir í heild
sinni:
„Til okkar hefur leitað Finnur
Ingólfsson, viðskiptaráðherra, og
farið þess á leit, að við látum í ljós
álit okkar á tilteknum atriðum er
tengjast málefnum eignarleigufyi’-
irtækisins Lindar hf. og afskiptum
hans af því máli.
Til grundvallar álitinu liggja eftir-
farandi gögn:
1. Alþingistíðindi, endurrit af
158. fundi Alþingis 1996, óundirbú-
in fyrirspurn til viðskiptaráðherra
um málefni Lindar hf.
2. Skýrsla Ríkisendurskoðunar
til formanns bankaráðs Lands-
bankans um málefni Lindar hf.,
dags. 29. mars 1996.
3. Bréf formanns bankaráðs
Landsbanka íslands til viðskipta-
ráðherra, dags. 19. apríl 1996.
4. Svar viðskiptaráðherra við
bréfí formanns bankaráðs frá 19.
apríl 1996, dags. 14. júní 1996.
5. Greinargerð bankaeftirlits
Seðlabanka Islands „Hlutverk við-
skiptaráðherra við yfirstjóm ríkis-
viðskiptabanka," dags. 25. maí
1998. ,
6. Álitsgerð lagastofnunar Há-
skóla íslands „um tiltekin efni
varðandi starfsemi Ríkisendur-
skoðunar", dags. 31.10.1989.
Af athugun ofangreindra gagna
teljum við álitaefnin koma fram í
þeim þremur spurningum, sem
settar eru fram hér að neðan:
Veitti viðskiptaráðherra Alþingi
rangar upplýsingar? Bar viðskipta-
ráðhema skylda til þess að upplýsa
Alþingi um skýrslu Ríkisendur-
skoðunar um málefni Lindar hf. frá
29. mars 1996? Bar viðskiptaráð-
herra að hlutast til um rannsókn á
málefnum Lindar hf., eftir að hafa
fengið bréf bankaráðs Landsbanka
íslands 19. apríl 1996?
I
Veitti viðskiptaráðherra Alþingi
rangar upplýsingar?
Samkvæmt 49. gr. þingskapalaga
nr. 55/1991, gefst þingmönnum færi
á að bera upp tvenns konar fyrir-
spumir við ráðherra. Annars vegar
er um að ræða svonefndar almenn-
ar fyrirspumir sem eru prentaðar
og dreift um þingheim. Ráðherra er
veittur minnst átta til tíu daga
frestur til að svara slíkum fyrir-
spurnum. Hins vegar er um að
ræða svokallaðar óundirbúnar fyr-
irspurnir, sem bornar eru fram
munnlega.
Á fundi Alþingis hinn 3. júní 1996
var beint til viðskiptaráðherra fyr-
irspurn um málefni Lindar hf.
Oumdeilt er að fyrirspurnin byggð-
ist á 7. mgr. 49. gr. þingskapalaga
(óundirbúin fyrirspurn/svar). Þegar
svo stendur á gefst viðkomandi ráð-
herra ekki tóm til þess að undirbúa
svar sitt, sbr. yfirlýsingar forsætis-
nefndar Alþingis þar að lútandi.
Sá þáttur fyrirspurnarinnar, sem
máli skiptir varðandi úrlausnarefn-
ið, hljóðaði þannig: „Er það rétt að
tap Landsbankans vegna Lindar
hafí verið á milli 600 og 700 millj.
kr.?“
Svar ráðherra við framangreindu
var eftirfarandi:
„... upplýsingar... um tap Lands-
bankans á einstökum eignarfyrir-
tækjum bankans eða einstökum við-
skiptamönnum bankans þekki ég
ekki. Það hefur hins vegar oft kom-
ið fram á Alþingi hvert tap Lands-
bankans hefur verið í heild sinni á
undangengnum árum. Þær upplýs-
ingar liggja allar fyrir í þingskjölum
og eru hverjum og einum þing-
manni opinberar, sem og öðrum.
Nú veit ég, hv. þm., að bankaráð
Landsbankans er að fjalla um út-
lánatöp bankans á undanförnum ár-
um. Ég býst fastlega við að málefni
Lindar sem og töp annarra aðila
sem Landsbankanum tengjast verði
skoðuð í því samhengi."
Fyrirspyrjandi ítrekaði fyrir-
sjíurn sína og sagði þá meðal ann-
ars: „Það er mjög merkilegt að
heyra það hér af vörum hæstv.
bankamálaráðherra að hann þekki
ekki tap vegna Lindar, sem er eitt
stærsta tap Landsbankans frá upp-
hafí vegna eins fyi’irtækis. Það er
krafa almennings að fá svör við
þeim spurningum sem ég lagði
fram...“
I svari ráðherra kom m.a. þetta
ft’am: „... Það hefur ekki verið sund-
urgreint nákvæmlega hverju bank-
inn hefur tapað,... Enda hygg ég að
það séu trúnaðarmál milli viðkom-
andi bankastofnana hvort sem það
eru hlutafélagabankar eða ríkisvið-
skiptabankar sem þar er um að
ræða. Þessar heildarapplýsingai’
liggja fyrii' og ég ítreka að ég þekki
þær ekki nákvæmlega. Eg hef
reyndar heyrt eins og hv. þm. í fjöl-
miðlum að tap bankans hafi verið
mikið vegna tiltekins fyrirtækis en
ég treysti mér ekki til að fullyrða að
þær upplýsingar séu réttar. Banka-
ráð bankans ber auðvitað ábyrgð á
rekstri bankans og bankastjórarnir
síðan ábyrgð á rekstri bankans
gagnvart bankaráðinu."
Fyrir liggur að á þeim tíma sem
fyrirspurnin kom fram, höfðu ráð-
herra borist bæði skýrsla Ríkisend-
urskoðunar frá 29. mars 1996 og
bréf formanns bankaráðs Lands-
banka Islands frá 19. apríl sama ár,
en ekkert liggur fyrir um að ráð-
herra hafi haft aðrar upplýsingar
um tap Landsbankans vegna Lind-
ar hf., er fyrirspurninni var svarað.
I skýrslu Ríkisendurskoðunar er
m.a. fjallað um ábyrgðarveitingar
Landsbankans til handa Lind hf.
Þar kemur fram að ábyrgðaryfir-
lýsingar Landsbankans vegna
Lindar hf. hafí numið 400 milljón-
um ki’óna þegar endurskoðað árs-
hlutauppgjör 1994 lá fyrir. Af hálfu
Ríkisendurskoðunar var gerð at-
hugasemd við veitingu ábyrgðanna
og frágang þeirra. Þeim upplýsing-
um verður hins vegar ekki jafnað til
þess að Ríkisendurskoðun hafi
staðfest með afdráttarlausum hætti
tap Landsbankans vegna Lindar
hf., en að því laut fyrirspurn þing-
mannsins. Með vísan til þessa verð-
ur ekki séð að viðskiptaráðherra
hafí í svari sínu gefíð Alþingi rang-
ar upplýsingar úr skýrslu Ríkis-
endurskoðunar um tap Landsbank-
ans.
I fyrrnefndu bréfi formanns
bankaráðs Landsbankans frá 19.
apríl 1996, er fjallað um ýmis mál-
efni tengd_ Lind hf. Þar segir meðal
annars: „I september 1994 ákvað
bankaráð Landsbankans að hætta
starfsemi eignarleigufyrirtækisins
Lindar hf. sem bankinn hafði smám
saman eignast að fullu en eignaðist
fyrst hlut í með kaiipum á Sam-
vinnubankanum hf. Akveðið var að
sameina Lind hf. Landsbanka Is-
lands. Ástæða þess var sú að
rekstrargrundvöllur fyrirtækisins
var brostinn, eigið fé þess uppurið
og ljóst að Landsbankinn þyrfti að
taka á sig a.m.k. 400 milljóna króna
tap vegna afskrif'ta á útistandandi
kröfum Lindar hf. Nú hefur komið í
ljós að um enn hærri fjárhæðir er
að ræða..."
Bréf formanns bankaráðs laut í
reynd að öðrum atriðum en ná-
kvæmum tölulegum upplýsingum
um tap Landsbankans af Lind hf.,
þó svo að í inngangi bréfsins komi
fram að tapið væri a.m.k. 400 millj-
ónir króna og „komið [hefði] í ljós
að um enn hærri fjárhæðir er að
ræða“. Bréfíð verður hvorki skilið
svo, að um sé að ræða skýrslu
bankaráðs um endanlegt tap
Landsbankans af Lind hf. né að
öðru leyti staðfesting á endanlegu
tapi bankans af félaginu.
Fyiirspurnin tók til þess hvort
„tap Landsbankans vegna Lindar
hafi verið á milli 600 og 700 millj.
kr.?“. Með vísan til þess að upplýs-
ingar fomanns bankaráðs Lands-
bankans til ráðheira voru ekki ná-
kvæmari en að framan greinir og
þar sem ætla verður að á þessum
tíma hafí raunverulegt tap bankans
ekki legið fyrir, getur svar ráðherr-
ans við fyrirspurninni ekki talist
rangt.
Hér ber að ítreka að um var að
ræða óundirbúið svar ráðherra um
tap banka af rekstri tiltekins fyrir-
tækis. Telja verður óábyrgt að fjall-
að sé um slík málefni opinberlega
meðan ekki liggja fyrir nákvæmari
upplýsingar en að framan greinir.
Þó má benda á að í svari ráðherra
kom fram, að honum var kunnugt
um fjölmiðlaumræðu um meint tap
Landsbankans vegna Lindar hf., en
hann treysti sér ekki til þess að full-
yrða að upplýsingar sem þar komu
fram væru réttar. Með vísan til
framanritaðs teljum við að svar ráð-
herra við fyrirspurn um tap Lands-
bankans vegna Lindar hf. hafi ekki
verið rangt.
II
Bar viðskiptaráðherra skylda til
þess að upplýsa Alþingi um skýrslu
Ríkisendurskoðunar um málefni
Lindar hf. frá 29. mars 1996?
Fyrir liggur að nefnd skýrsla
Ríkisendurskoðunar var unnin fyrh'
bankaráð Landsbankans. Svo sem
fram kemur í upphafi skýrslunnar
felur hún í sér „athugun Ríkisend-
urskoðunar á málefnum Lindar hf.
og Landsbankans". Ljóst er af
skýrslunni, að hún er ekki endanleg
niðurstaða Ríkisendurskoðunar um
málið, enda er lagt til í niðurlagi
hennar að bankaráð Landsbankans
láti rannsaka nánar tiltekna þætti
sem vikið er að í skýrslunni.
I skýi-slunni er m.a. fjallað um
hugsanlega ábyrgð stjórnar og
framkvæmdastjóra Lindar hf. I nið-
urlagi kaflans um ábyrgð stjórnar
félagsins segir: „verður að telja lík-
ur til þess að eftirlit stjórnar með
störfum framkvæmdastjóra hafí
ekki verið sem skyldi, þótt hér sé
ekki tekin afstaða til þess hvort
stjómarmenn hafi bakað sér bóta-
eða refsiábyrgð með athafnaleysi
sínu“. Um þátt framkvæmdastjór-
ans segir m.a.: „Þegar litið er ann-
ars vegar til fjölmargi’a skýrslna
endurskoðanda og bankaeftirlits
um málið og hins vegar til hins
mikla taps ... verður að telja fyllstu
ástæðu fyrir bankaráð Landsbank-
ans að láta með einum eða öðrum
hætti kanna starfshætti fymim
framkvæmdastjóra Lindar hf. og
grípa síðan til viðeigandi ráðstaf-
ana...“
I ljósi þess sem að framan gi'einir
liggur fyrir að skýrsla ríkisendur-
skoðanda fól í sér hugleiðingai’ um
mögulega ábyrgð ýmissa einstak-
linga vegna stjórnunar Lindar hf.,
en hins vegar var ekki tekin afstaða
til þess hvernig með máli skyldi far-
ið. Skýrslan var liður í rannsókn
bankaráðsins á því hvort höfða
skyldi mál á hendur tilgreindum
einstaklingum eða krefjast opin-
berrar rannsóknar á málefnum
Lindar hf., eins og m.a. kemur frara
í bréfi bankaráðsins til ráðhen’a frá
19. apríl 1996. Þar sem um var að
ræða ábendingar um hugsanleg
refsiverð brot tiltekinna einstak-
linga verður að telja að ráðherra
hafi verið óheimilt að fjalla um
skýrsluna á Alþingi, áður en
ákvörðun um framhald málsins
hafði verið tekin af þar til bærum
aðilum.
Til hliðsjónar má benda á, að ætla
verður að skýrsla Ríkisendurskoð-
unar teldist undanþegin upplýs-
ingarétti skv. 2. tl. 1. mgr. 4. gr.
upplýsingalaga.
Með vísan til framangi-einds er
það niðurstaða okkar að ráðherra
hafi ekki verið heimilt að upplýsa
Alþingi um tilvist skýrslu Ríkisend-
urskoðunar þegar hann svaraði fyr-
irspurninni 3. júní 1996.
III
Bar viðskiptaráðherra að hlutast
til um rannsókn á málefnum Lindar
hf., eftir að hafa fengið bréf banka-
ráðs Landsbanka Islands 19. apríl
1996?
Með bréfí sínu til viðskiptaráð-
herra 19. apríl 1996 gerði bankaráð-
ið viðskiptaráðherra grein fy'ir
málefnum Lindar hf. og sendi hon-
um jafnframt skýrslu Ríkisendur-
skoðunar frá 29. mars 1996. í niður-
lagi bi’éfsins segir: „I niðurstöðum
skýrslunnar bendir Ríkisendur-
skoðun á að rétt kunni að vera að
rannsaka enn nánar ýmsa þætti
sem minnst er á í skýrslu hennar
m.a. til þess að unnt sé að leggja
mat á hvort rétt sé að halda áfram
frekari aðgerðum í málefni Lindar
hf. Bankaráðið hefur enga ákvörðun
tekið að svo komnu máli um frekarí
aðgerðir í málinu en vill að höfðu
samráði við bankastjórn senda
gi’einai'gerð Ríkisendurskoðunar til
yðar hr. viðskiptaráðherra og óska
eftir samráði við yður um framhald
málsins samanber ákvæði banka-
laga um yfirstjórn málefna í-íkisvið-
skiptabanka.“
Svar viðskiptaráðhen-a til banka-
ráðsins er dagsett 14. júní 1996. Þar
sagði meðal annars: „Samkvæmt
39. gr. laga nr. 43/1993 um við-
skiptabanka og sparisjóði hefur
bankaráð yfiramsjón með starfsemi
viðskiptabanka, eftirlit með rekstri
þein-a og tekur ákvarðanir um
veigamikil atriði í stjórn og rekstri
stofnunarinnar. Það er því hlutverk
bankaráðs að taka ákvörðun um að-
gerðir í tilvitnuðu máli. Telji banka-
ráð ástæðu til sérstakra aðgerða í
málinu, er því rétt að leita til þeirra
aðila sem fara með opinbert vald í
hverju tilviki."
Hlutverk viðskiptaráðhen’a í yfir-
stjórn ríkisviðskiptabanka er fyrst
og fremst almenn stjórnarfarsleg
ábyrgð, sem þó takmarkast af því
að þingkjörið bankaráð fer með yf-
irumsjón ríkisviðskiptabanka. Sam-
kvæmt því var viðskiptaráðherra
rétt að eftirláta bankaráði Lands-
bankans ákvörðun um aðgerðir
vegna málefna Lindar hf. Því verð-
ur ekki séð, að ráðherra hafí borið
skylda til þess að taka framkvæðið
af bankaráðinu, eða hlutast sjálfui’
til um opinbera rannsókn.
Reykjavík 4. júní 1998,
Andri Arnason, hrl.
Gunnar Jónsson, hrl.
Asta R. Jóhannesdóttir alþingismaður
Segir lögfræðiálit um
ráðherra ótrúverðugt
ÁSTA R. Jóhannesdóttir, þing-
maður þingflokks jafnaðarmanna,
sagði í umræðum á Alþingi í gær
að sér fyndist álitsgerð lögmann-
anna tveggja, þeirra Andra Árna-
sonar og Gunnars Jónssonar, um
afskipti Finns Ingólfssonar við-
skiptaráðherra af málefnum eign-
arleigufyrirtækisins Lindar hf.,
ótrúverðug.
í álitsgerðinni komast lög-
mennimir m.a. að þeirri niður-
stöðu að viðskiptaráðherra hafí
ekki veitt Alþingi rangar upplýs-
ingar þegar hann svaraði fyrir-
spurn Ástu R. Jóhannesdóttur um
málefni Lindar hf. í óundirbúnum
fyrirspurnum fyrir rúmum tveim-
ur árum.
Ásta benti á í umræðum á Al-
þingi í gær að lögmennirnir hefðu
í álitsgerð sinni aðeins fjallað um
fyrri spurningu sína til ráðherra
fyrir tveimur árum, þ.e. um þá
spurningu hvort rétt væri að tap
Landsbanka Islands vegna Lindar
hf. væri á milli 600 og 700 milljónir
króna. Þeir hefðu á hinn bóginn
ekki minnst á aðra spurningu sína
sem var um það hvort ráðherra
teldi ástæðu til að láta óháða aðila
rannsaka málefni Lindar hf. þar
sem um svo stórar upphæðir væri
að ræða.
Ásta benti á að viðskiptaráð-
herra hefði ekki séð ástæðu til að
svara síðastnefndu spurningunni á
sínum tíma. Þar með hefði hann
leynt Alþingi upplýsingum þar
sem að á sama tíma hefði hann
haft á borði sínu skýrslu Ríkisend-
urskoðunar um málefni Lindar hf.
Ásta sagði því að af þessum sök-
um væri álitsgerð lögmannanna
ótrúverðug og kallaði hana jafnvel
„syndakvittun ráðherra“. Nokkrir
aðrir þingmenn stjórnarandstöðu
töldu einnig að um ótrúverðuga
álitsgerð væri að ræða, að því er
fram kom í umræðum á Alþingi í
gær.