Morgunblaðið - 06.06.1998, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 6. JÚNÍ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Vorí
Vilnius
„Það er margt sem bendir til þess að
ekki vori einungis í skáldskap í Litháen.
Þótt verið sé að byggja upp eftir langa
kúgun og niðurlægingu og ekki allt kom-
ið í eðlilegt horfer viðleitnin auðsœ. “
Vbrið er komið til
Vilnius og byrjar á
hátíðinni Vor skáld-
skaparins en þá snýst
allt um ljóðlist í þess-
ari gömlu menningarborg og
reyndar út um allt land. Erlend-
um skáldum er boðið á hátíðina
og setja á hana sterkan svip, en
einnig litháísku skáldin sjálf því
að þetta er fyrst og fremst
þeirra hátíð.
Það sem vakti ekki síst athygli
mína var sá mikli áhugi á skáld-
skap sem ég varð alls staðar
vitni að, ekki síst á fomum og
nýjum íslenskum skáldskap, en
þar er í farar-
VIÐHORF broddi Rasa
----- Ruseckiene,
Eftir Jóhann kennari við Há-
Hjálmarsson skólann í Vilni-
us og forstöðu-
maður íslensku deildarinnar þar,
en hún er líka þýðandi íslenskra
bókmennta.
Islendingum er sérstaklega
vel tekið í Litháen og njóta þeir
stuðnings við sjálfstæði landsins,
voru sem kunnugt er fyrstir er-
lendra þjóða til að lýsa yfír
stuðningi við frjálst Litháen.
Þessu gleyma Litháar ekki og
verða jafnvel hrærðir þegar þeir
hitta Islendinga. Islendingurinn
fer hjá sér. I mínum augum
merkir þetta að jafnvel stjórn-
málamenn geta gert gagn og eru
ekki alltaf að skara eld að sinni
köku og villa um fyrir fólki.
Það er margt sem bendir til
þess að ekki vori einungis í
skáldskap í Litháen. Þótt verið
sé að byggja upp eftir langa
kúgun og niðurlægingu og ekki
allt komið í eðilegt horf er við-
leitnin auðsæ og til dæmis Vilni-
us á góðri leið með að verða nú-
tímaleg borg sem byggir á forn-
um rótum. Borgin er fremur
hreinleg, að minnsta kosti á yfir-
borði.
Trúarlíf er sterkt í Litháen og
þjóðin er að yfirgnæfandi meiri-
hluta kaþólsk. I Vilnius eru
margar glæstar kirkjur og þær
standa ekki tómar. Snemma á
sunnudagsmorgni var dómkirkj-
an troðfull af fólki, margir stóðu.
Trúarþörf Vilniusbúa virtist
samt alls ekki bundin við sunnu-
dagsmorgna. Ein elsta kirkjan í
Vilnius, frá sextándu öld, fór £
niðurníðslu á sovéttímanum, en
nú er verið að endurreisa hana
af kappi. Það er táknrænt.
A göngu um borgina fer mað-
ur ósjálfrátt að velta fyrir sér
hvort hún minni á aðra borg eða
borgir. Eitthvað er suðrænt við
hana. Það er þó erfitt að finna
ákveðna hliðstæðu. Götulíf er að
vísu lifandi, markaðir og margir
veitingastaðir, eins og í mörgum
öðrum borgum.
Gönguferð um gamla kirkju-
garðinn minnir á að Pólverjar
stjórnuðu hér lengi. A legstein-
um eru mörg nöfn af pólskum
uppruna. Þjóðskáld Pólverja,
Adam Mickiewics, stundaði há-
skólanám í Vilnius og það eru
margar styttur af honum í land-
inu. Þegar Mickiewics gekk í
skóla í Vilnius var Litháen hluti
Póllands. Ótrúlega margar þjóð-
ir hafa farið með völd í Litháen.
Það sem helst reynist ferða-
manni erfitt er að fáir tala ensku
þótt þeim fari fjölgandi, aftur á
móti er nokkur þýskukunnátta
og einhver frönskuþekking með-
al menntamanna. A hóteli í mið-
borginni sem Rithöfundasam-
bandið útvegaði erlendum þátt-
takendum ljóðahátíðarinnar
voru þó engin tungumálavanda-
mál að marki. Hótelið minnti
nokkuð á sovéttímana hvað inn-
réttingar varðaði, lyftan var til
dæmis ekki meðfærileg.
Það hlýnaði og hlýnaði í Vilni-
us. I húsi Rithöfundasambands-
ins varð æ hlýrra, fólkið sem
maður hitti þar vinsamlegt og
sumir slepptu fram af sér beisl-
inu og dönsuðu ákaft í veitinga-
staðnum í sama húsi sem kallast
Samsærið. Enginn deildi í því
húsi, þar ríkti „samsæri" bók-
menntanna, menningarinnar
gegn efnishyggjunni. Aðeins
einn rithöfundur brosti ekki.
Hann skrifar gamansögur og er
alltaf jafn alvarlegur á svip.
Sagt er að rithöfundarnir, tíð-
ir gestir í Samsærinu, h'ti síðast
dagsins Ijós og rökkur þar og
Rithöfundasambandið taki oftast
að sér útför þeirra. Einhverjir
hafa verið iðnir við veigarnar, en
ekki virtist slíkt koma að sök því
að andrúmsloft hússins er þægi-
legt. Snemma morguns sitja þrír
erlendir rithöfundar saman við
borð. Á borðinu eru jafnmörg há
vatnsglös full af rauðvíni húss-
ins. Þeir eru að fara í ferðalag út
á land og ræða ferðina þegar
varaformaður Rithöfundasam-
bandsins og framkvæmdastjóri,
skáldið Eugenijus Alisanka,
kemur til að kynna ferðaáætlun
dagsins. Það er m.a. hægt að
komast í sauna undir lok ferðar-
innar. Finnska skáldið, Lauiri
Otonkoski, segir: „Það er ágætt,
en ég kom ekki til Litháen til að
fara í sauna.“
Skáldið írska Desmond
O’Grady sem kom á Bókmennta-
hátíð á íslandi og sagði að skáld
væru brjálæðingar, annars væru
þau ekki skáld, segir að Hem-
ingway hafi ekki verið svo
drykkfelldur, en aftur á móti
Joyce. O’Grady hefur búið
lengst í Suðurlöndum, einkum
Grikklandi. Hann lýsir ástæð-
unni: „Við Irar þurfum að kom-
ast undan regnhlífinni. Ég lít
jafnan í suðurátt en Seamus
Heaney horfir norður.“
O’Grady veit allt um skáld-
skap og hefur hitt alla. Hann
biður fyrir kveðjur til vinar síns
Thors Vilhjálmssonar sem hefur
þýtt eftir hann ljóð og birt, aðal-
lega í Lesbók, held ég. O’Grady
hefur ekki séð þýðingarnar.
Morguninn eftir að skáldkonan
Ingeborg Bachmann dó í Róm
ætluðu þeir O’Grady og Thor að
hitta hana. Bachmann kom ekki,
hafði sofnað út frá logandi sígar-
ettu og það kviknaði í herberg-
inu hennar og í henni.
O’Grady sem nú er 63 ára
segir að mikilvægt sé að pissa
áður en lagt er af stað í ferðalag.
Ég sé hann hraða sér niður
langar tröppur Samsærisins.
Þegar hann kemur aftur and-
varpar hann: „Ég hafði ekki
heppnina með mér. Ég verð að
fara aftur.“
Eg ákæri líka
HINN 1. maí sl. mátti
lesa í Morgunblaðinu
ein þau tilkomumestu
skrif sem þar hafa sést
nú um langa hríð. Und-
ir fyrirsögninni „Ég
ákæri“ flaumar slíkt
stórfljót orða, að boða-
fóll þess verða vart
brúuð. Sá sem mundar
pennann af sllkri snilld
er enginn annar en
fyrrverandi vinnufélagi
minn Sverrir Her-
mannsson. Fullur
stolts, vil ég geta þess,
að á milli okkar voru
ekki nema nokkrar
hæðir og einhver launa-
þrep, þegar ég var starfsmaður
Landsbankans hér í eina tíð.
Sverrir hefur nú orðið svo fáheyrð-
um umbreytingum að bráð, að nöðr-
ur í hamskiptum blikna í nærveru
hans. Og það er deginum ljósara að
úlfar í sauðagærum geta á hverri
stundu átt von á uppljóstrunum
þeirrar frelsishetju sem nú prýðir
hálsmál þau sem bankastjórinn stóð
uppúr fyrir skemmstu. Óg það má
með sanni segja, að fyrir tilstuðlan
Jóhönnu Sigurðardóttur, sé Sverris
tími nú loksins kominn.
Þegar Sverrir nefnir það í byrjun
greinar sinnar, að Finnur Ingólfsson
hafi verið ráðgjafi Lindar hf. og af-
reksmaður í því að rétta sinn hlut,
flokks og félaga, fyrir kosningar (svo
óbeint sé vitnað í greinina), þá er
spurning hvort ekki hefði mátt tala
um: ... samsekan glæpamann og
slóttugan ráðgjafa fjárglæframanna
Lindar- hf. Og þegar Sverrir talar um
að téður Finnur hafi „... þótt best
fallinn á Framsóknarvísu til að vera
settur yfir viðskipta- og bankamál á
íslandi. Þar hefir hann nú starfað í
skjóli Sjálfstæðisflokksins við
orðstír ... „ þá hefði mér þótt við
hæfi að Sverrir hefði brúkaði beittari
orð. Hann hefði getað talað um valda-
klíku, einkavinavæðingu og spilling-
arvernd, án þess að þau orð hefðu á
nokkum hátt náð að rýra ágæti
greinarinnar. Sverrir hefði getað orð-
að það svo, að Sjálfstæðisflokkurinn
hafi á sínum tíma og sé enn þann dag
í dag neyddur til að púkka uppá
skítseiði eins og Finn Ingólfsson, til
að eiga þess kost að vemda stóriax-
ana sem svamla um í eldiskerjum
Ihaldsins.
Þegar Sverrir segir að tilgangurinn
helgi meðalið hjá tíkarsonunum, þá er
mér ekki ljóst hvert hann er að fara.
Því ef menn verða kallaðir tíkarsynir
fyrir að klína óþverra á útataða, fyrr-
verandi þingmenn og ráðherra Sjálf-
stæðisflokksins, þá era vandfundnir
þeir sem ekki era af tíkum komnir.
Þeir menn sem ata sig sjálfir auri, eru
ekki þeir sem uppá skítahrúgunni
eiga að standa og úthrópa fjöldann,
fyrir það eitt að hafa ekki fylgst nóg-
samlega með þegar drullubaðið fór úr
böndunum.
Nei, þarna eigum við vinnufélag-
amir fyrrverandi, að hafa hugfóst
varnaðarorð séra Hjálm-
ars: „Sá ykkar sem synd-
laus er, kasti fyrsta
steininum." En þessi orð
lét Hjálmar falla, til
hjálpar siðspilltum vin-
um sínum á Álþingi, þeg-
ar nokkrir þingmenn
vUdu fletta ofanaf bruðli
og spillingu æðstu
manna íslenskrar stjórn-
sýsju.
Á þeim stað er Sverrir
ritar um að hann hafi rift
lóðarsölusamningi, sem
Finnur Ingólfsson hafi
komið á til að hygla vini
sínum íyrir stuðning £
kosningabaráttu, þá
finnst mér að hann hefði nú getað
getið þess að slik viðskipti hafi lengi
tíðkast hjá islenskum stjómmála-
mönnum. Lóðir hafa nefnilega, þó
furðulegt megi virðast, lengi þótt
ósýnilegir bitlingar. Þessu til stuðn-
ings hefði Sverrir getað nefnt mý-
mörg dæmi. Hann hefði með slíkum
dæmum getað sýnt alþýðu Islands að
það er engin tilviljun að bankaleynd
þykir nauðsynlegt úrræði hjá þeim
sem með völdin fara hér á landi. Og
hann hefði getað opinberað þá stað-
reynd, að það era eidd bara duttlung-
ar fyrrverandi bankaráðsformanns og
núverandi pólitisks andstæðings
Sverris, að vilja fyrir alla muni hafa
Með vísum sínum, hálf-
kveðnum og heilsteypt-
um, segir Kristján
Hreinsson, hefur
Sverri tekist að brjóta
blað í sögu greinaritun-
*
ar á Islandi.
það á hreinu, að almenningur fái ekki
litið þann hroða sem doðrantar með
skýrslum og bókhaldi stjómmála-
flokkanna hafa að geyma.
Með vísum sínum, hálfkveðnum og
heilsteyptum, hefur Sverri tekist að
brjóta blað í sögu greinaritunar á Is-
landi. Því hann hefur nú flett ofanaf
fjölmörgum, hingaðtil ósýnilegum sið-
leysingjum og hann hefur fengið að
brúka við þá iðju sýna, þann mesta
fúkyrðaflaum sem sést hefur í ís-
lensku ritmáli fram til þessa.
Það verður vart annað sagt, en stíl-
lega séð, verði grein Sverris að teljast
hreinn og klár tímamótagjömingur.
Sverrir veður á súðum og stráir hálf-
kveðnum visum í allar áttir. Framrás
orðafljótsins er með þeim hætti að
ekki er það árennilegt, og það er
hreint hættulegt þar sem hringiður
myndast hjá þeim flúðum sem
mannanöfnin skapa. Ekki er ógnin
minni við iðuköstin sem svarra i
námunda við bjargfastar ásakanir á
hendur öllum sem mannanöfnin bera.
Kristján Hreinsson
Nýtt vinstri
UMBREYTINGAR á
flokkaskipan íslenskra
stjómmála hafa verið til
vaxandi umræðu undan-
farin ár. Sú umræða hef-
ur að mestu snúist um
form og flokkadrætti
vinstrimanna á þeirri öld
sem nú er senn liðin. En
stjómmál snúast hvorki
um sagnfræði né form.
Krafan um samein-
ingu félagshyggjufólks
er hvorid krafa um form-
breytingu né leiðrétt-
ingu sögulegra mistaka.
Hún er krafa um nýtt afl
er endurspegli stjórn-
málaviðhorf nýrrar ald-
ar. Sú krafa er ekki aðeins almenn á
Islandi, heldur um allan heim, en hér
verður breyting að verða á flokka-
skipan svo krafan nái fram.
Það stjórnmálaafl sem hvarvetna
leiðir framsækin samfélög inní nýja
öld er hið nýja vinstri.
Nútímaleg stjómmála-
hreyfing sem hafnað
hefur kreddum gamla
tímans, en tileinkað sér
það besta sem 20. öldin
ól af sér. Hið nýja
vinstri er frjálslynt
stjómmálaafl, víðsýnt
og umburðarlynt. Þar
rúmast ekki aðeins
ólíkar skoðanir, heldur
era þær og þar með hin
lýðræðislega umræða
forsenda fyrir vexti og
viðgangi hennar. Hún
er hreyfing almanna-
hagsmuna er hafnar
sérhagsmunum. Al-
mannahagsmuni telur hún best
tryggða með þvi að varðveita og efla
það velferðarkerfi sem gamla öldin
skóp, því öflugt heilbrigðis- og
menntakerfi er forsenda þess að al-
mannahagsmunir ríki. En á hinn
Helgi Hjörvar
Þrátt fyrir heiðursmannasam-
komulag sem bannar netaveiðar í
fljóti því sem Sverrir leiðir okkur að,
er varla að finna þann blett sem ekki
er girtur netum, þó er með möskva-
stærðinni reynt að komast hjá smá-
fiskadrápi.
í stað þess að tefla á tæpasta vaðið,
er lesandanum íyrir bestu, að rýna í
dýpstu hylina, hylina sem hingaðtil
hafa verið ætluð friðuðum stofni stór-
laxa.
Nú virðast það samantekin ráð
þeirra er íyrir oddi Sverris hafa orð-
ið, að hundsa árásimar og gera mála-
tilbúnað hans að engu. Það era e.t.v.
skiljanlegir varnarieikir, og það ber
líklega vott um herkænsku, þegar lát-
ið er í það skína að blóraböggullinn sé
vitskertur. Svo er það kannski viðeig-
andi hjá þeim sem hvað harðast era
sakaðir um ærameiðingar, svívirði-
legt ráðabragg, upplognar sakir, yfir-
hylmingar og tilraunir til mannorðs-
þjófnaðar, að láta slíkt sem vind um
eyru þjóta.
Allt er þetta ráðabragg þagnarinn-
ar ágætt til sins brúks og eflaust hæf-
ir þögnin vel þeim mönnum sem
gasprað hafa linnulaust og logið án
afláts um árabil. En varla getur sam-
félag siðaðra manna þagað með þeim
sem svo þungum sökum era bornir,
jafnvel þó dómur verði ekki upp kveð-
inn með greinaskrifum einum saman.
Af þessum sökum hiýtur fólk að
taka undir með Sverri þegar hann
segist ætla að fylgja ásökunum sínum
eftir af fullum þunga. Þær hálfkveðnu
visur sem nú hafa fengið vængi,
munu vafalítið verða botnaðar af
þeirri snilli sem fyrripörtunum kom á
flug.
Það er fengur í slíkri himnasend-
ingu sem Sverrir er, ekki síst á dög-
um siðvæðingar og upprætingar
óþverralýðsins. Og þegar skörangur-
inn Sverrir Hermannsson er genginn
í lið með lítilmagnanum og meðal-
mennunum, sem ryðja vilja úr vegi
þeim spfllingarmúram sem handhafar
valdsins hafa reist um hagsmuni sína
og sinna, þá geta menn séð að sagan
um kraftaveridn er enginn uppspuni.
Það að Sverrir segi sig úr sam-
bandi fláráðra eiginhagsmunapotara,
er ágæt búbót útaf íyrir sig. Og það
má eflaust kalla það ávinning, að
Sverrir skuli reyna að hvítþvo sál sína
af ásökunum um rangindi, um leið og
hann opinberar þaulskipulagða
glæpastarfsemi, fyrrverandi með-
bræðra. Eins hlýtur það að teljast
Sverri til tekna, sem hin ágætasta
innborgun í umræðuna, þegar hann
skellir skuldinni á Finn Ingólfsson og
segja hann eiga við óheilindi og aðra
siðferðiskrankleika að stríða. En þeg-
ar Sverrir reynir að setja sig á bekk
með Jóni Hreggviðssyni og hyggst
kveða Pontusrímur eldri með snæra-
þjófi og fangelsaðri skáldsagnarper-
sónu, þá er einum of langt gengið.
Ekki ætla ég að efast um heilindi
Sverris í þeim skrifum sem hann er
nú orðinn frægur fyrir. Því til frekari
undirstrikunar, skal það hér með op-
inberað, að í huga þess sem þetta
skrifar, verður 1. maí, héðanifrá bar-
áttudagur Sverris Hermannssonar,
þjóðlegur baráttudagur þeirra sem
segja spillingu stríð á hendur.
Höfundur er skáld.
Hið nýja vinstri er
frjálslynt stjórn-
málaafl, segir Helgi
Hjörvar, viðsýnt og
umburðarlynt.
bóginn treystir hún almannahags-
muni með því að leggja áherslu á al-
menn skilyrði fyrir alla borgara til að
nýta framkvæði sitt í samfélagi val-
frelsis og jafnra tækifæra. En um
leið og velferðin og virkjun frum-
kvæðis tryggja almannahag eru þau
kröftugustu aflvélar hagvaxtar og
skila því mestum árangri í sam-
keppni þjóðanna.
Hið nýja vinstri hefur þannig af-
vopnað hagsmunaflokka forréttinda-
stétta fyrri alda og eftirlætur þeim
ekki annað hlutskipti en sérhags-
munagæslu og afturhald. Það vekur
skelfingu foringja þeirra og vanmátt-
uga reiði yfir því að tilheyra senn lið-
inni öld.
Höfundur er borgarfulltrúi.