Morgunblaðið - 06.06.1998, Blaðsíða 46
46 LAUGARDAGUR 6. JÚNÍ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Hvers virði er
góð hönnun?
Tölvustudd hönnun -
Tækninám við
Tækniskóla Islands
Guðmundur Jens
Hjálmarsson Arnljótsson
Magnús Paul
Matthíasson Jóhannsson
í TILEFNI af
Tæknidögum 1998 efna
Verkfræðingafélag Is-
lands og Tæknifræð-
ingafélag íslands til
sýningar á tölvustuddri
hönnun í Perlunni
laugardag og sunnudag
6. og 7. júní. Sýningin
er opin frá kl. 12-19
báða dagana og er að-
gangur ókeypis. A sýn-
ingunni getur að líta
mikið af þeirri nýjustu
tækni sem hönnuðir
nota við vinnu sína í
dag og er sýningin því
einstakt tækifæri til að
skyggnast inn í þá
undraveröld sem tölvurnar hafa
skapað. Þótt sýningin fjalli fyrst og
fremst um „nýjustu tækni og vís-
indi“ þykir við hæfí að riíja hér upp
með lesendum nokkur af þeim
grundvallarsjónarmiðum sem
hönnun mannvirkja byggist á.
Hvað er hönnun?
I daglegu tali nota menn orðið
hönnun um allan mótunarferil nýs
mannvirkis frá því að hugmynd
kviknar þar til mannvirkið er full-
mótað og skilgreint. Þessu ferli er
gjarnan skipt í nokkra áfanga svo
sem:
• þarfagreiningu
• frumáætlun
• forhönnun
• fullnaðarhönnun
• útboð og samningsgerð
Hverjum áfanga lýkur jafnan
með kostnaðaráætlun, sem í upp-
hafí er að sjálfsögðu mikilli óvissu
háð, en verður smám saman
traustari eftir því sem mannvirkið
í tilefni af Tæknidög-
um 1988 efna Verk-
fræðingafélagið og
Tæknifræðingafélag-
ið, að því er segir í
grein Péturs Stef-
ánssonar, til sýning-
ar á tölvustuddri
hönnun í Perlunni í
dag og á morgun.
verður betur skilgreint. Jafnvel
vönduðustu áætlanir verða þó
ávallt einhverri óvissu háðar, t.d.
5-10%.
Fyrsta þrepið í hönnuninni,
þarfagreiningin, er afar mikilvægt,
en á því stigi reyna menn að kryfja
til mergjar hvaða þörfum mann-
virkið þurfí að fullnægja og hvaða
kröfur þurfi að gera til þess í hví-
vetna. Þessum áfanga lýkur með
forsögn sem öll hönnunin byggist
síðan á. Næsta stigið, frumáætlun-
in, er einnig í senn mikilvægt og af-
drifaríkt. A þessu stigi setja hönn-
uðir fram hugmyndir sínar að
lausnum á viðfangsefninu, ásamt
vísbendingu um kostnað. Gjarnan
eru settar fram fleiri en ein hug-
mynd og oft margar fyrir verk-
kaupann að vega og
meta. Þessu stigi lýkur
jafnan með því að
ákveðin tillaga er valin
til úrlausnar. Þegar
hér er komið sögu hafa
flestar afdrifaríkustu
ákvarðanir varðandi
væntanlegt mannvirki
verið teknar. Þessi tvö
fyrstu stig hönnunar-
innar verða því seint
ofmetin, en þau reyna
fyrst og fremst á
reynslu og yfirsýn
hönnuðanna og sam-
vinnu þeirra við vænt-
anlega notendur.
Hjálpartæki á borð við
tölvur eru þó ómetanleg við ýmsa
þætti, svo sem að kynna hugmynd-
ir í þrívídd eins og menn munu sjá
á sýningunni í Perlunni.
A forhönnunarstiginu er hin út-
valda tillaga nánar mótuð og loks
fullunnin með vinnuteikningum og
verklýsingum á síðasta stigi. Hönn-
unarferlinu lýkur gjarnan með út-
boðsgögnum og kostnaðaráætlun
hönnuða.
Almennt má segja að tölvurnar
verði því veigameiri hjálpartæki
því lengra sem líður á hönnunar-
ferlið. Margháttaður hugbúnaður
léttir gjarnan af mönnum flóknum
útreikningum og flestar teikningar
eru í dag unnar á tölvu og sendar
manna í millum á netinu, jafnvel
heimshoma á milli.
Markmið verkkaupa
Markmið þeirra sem ráðast í hús-
byggingar og aðrar framkvæmdir
eru vissulega mismunandi. Mörg
hugtök koma þó íýrir aftur og aftur,
svo sem hagkvæmt fyrirkomulag,
lágur stofnkostnaður, lágur eignar-
haldskostnaður, öryggi, sveigjan-
leiki, fagurfræði o.fl. o.fl. Hér gildir
það sama og í stjómmálunum að
það er oft erfítt að ná öllum mark-
miðunum í einu heldur verða menn
að velja og hafna. Ræður þá gjam-
an miklu fjárhagslegt bolmagn
byggjandans en einnig og oft ekki
síður til hve langs tíma hann horfír
þegar hann undirbýr fjárfestingar
sínar. Freistandi er að drepa hér
örstutt á algengustu markmiðin.
Hagkvæmt fyrirkomulag
Þegar ársreikningar stofnana og
fyrirtækja em skoðaðir kemur
gjaman í ljós að vinnulaun eru af-
gerandi kostnaðarliður í rekstri.
Það er því að vonum að verkkaupar
geri kröfu um að fyrirkomulag {ný-
byggingum sínum sé hagkvæmt
fyrir þá starfsemi sem þar á að fara
fram og að starfsfólki líði vel. Sú
krafa er gerð í vaxandi mæli að
húsnæði sé einnig sveigjanlegt með
tilliti til innréttinga þannig að auð-
velt sé að laga það að breyttum að-
stæðum. Oft má ná þessu markmiði
án þess að kosta miklu til, enda
fyrst og fremst spurning um vand-
aða forsögn og alúð við skipulagn-
ingu mannvirkisins á frumstigi.
Lágur stofnkostnaður
Lágur stofnkostnaður er vænt-
anlega algengasta markmiðið sem
verkkaupar setja sér. Kemur þar
bæði gjaman til takmörkuð fjár-
hagsgeta en stundum einnig
skammæir hagsmunir sem menn
þá kjósa að leggja til grundvallar.
Það er í raun vandalítið að hanna
°g byggja ódýrt með því að nota
ódýr efni og einfaldar lausnir.
Vandinn er hins vegar sá að láta
ekki önnur dýrmæt markmið líða,
svo sem fyrirkomulag og hag-
kvæmni í rekstri.
Lágur eignarhaldskostnaður
Þeir verkkaupar sem leggja
langtímasjónarmið til grandvallar
leggja gjarnan mikla áherslu á lág-
an eignarhaldskostnað, þ.e. að
samanlagður árlegur fjármagns-
og rekstrarkostnaður verði í lág-
marki. Þetta markmið kallar gjarn-
an á vandaðri byggingarefni, eink-
um varðandi ytra borð húsanna til
að draga úr viðhaldsþörf og efnis-
legri rýrnun. Vönduð efni kalla
jafnan á hærri stofnkostnað sem
skilar sér aftur í lægri árlegum
kostnaði og oft jákvæðari ímynd
gagnvart umhverfinu. Gleðin yfír
lágmai’ks stofnkostnaði hefur oft
reynst skammvinn eins og þeir
þekkja sem búa í viðhaldsfrekum
eða gölluðum húsum.
Kaup á hönnunarþjónustu
Langt fram á síðasta áratug var
það meginregla að verkkaupar leit-
uðu til ráðgjafa sem þeir þekktu og
treystu til að undirbúa fram-
kvæmdir sínar. A síðari ái-um hefur
það færst í vöxt að hönnun er boðin
út í beinni verðsamkeppni, ekki síst
fyrir áhrif af innkaupareglum
Efnahagsbandalagsins. Þessarar
þróunar gætir vítt um lönd með
nokkram áberandi undantekning-
um þó. Hönnuðir era eðli máls sam-
kvæmt hugsi yfír þessari þróun og
hið sama gildir um fjölmarga verk-
kaupa. Þannig hefur Alþjóðabank-
inn um langt skeið barist hatram-
lega gegn verðsamkeppni í undir-
búningi framkvæmda og Banda-
ríkjastjórn setti 1974 lög er bönn-
uðu óhefta verðsamkeppni við und-
irbúning opinberra framkvæmda.
Þýskaland setur slíkri verðsam-
keppni á þessu stigi einnig skorður.
Ástæður þessa era vissulega marg-
ar en einkum þó sú að hönnunar-
vinna er að stóram hluta huglæg
þjónusta þar sem engum mæli-
kvarða á gæði verður við komið.
Menn óttast því að óheft verðsam-
keppni í hönnun muni draga úr
gæðum í undirbúningi fram-
kvæmda og skila sér í vanhugsuð-
um og óvönduðum mannvirkjum.
Hvers virði er góð hönnun
Það er mat flestra sem reynsl-
una hafa að gæfa hvers mannvirkis
ráðist á undrbúningsstigi, ekki síst
í upphafí þess meðan mannvirkið
er í fyrstu mótun. Því miður er
þetta þó það stig sem sennilega oft-
ast er vanrækt og lagt upp í hönn-
un án þess að nákvæm þarfagrein-
ing og forsögn liggi fyrir. Þetta
getur leitt til sífelldra breytinga
þegar út í hönnunarvinnuna er
komið og óþarfa kostnaðar. Það
heyrist oft að hönnun sé dýr og
skal ekki lítið úr því gert. Hönnun
er hins vegar tiltölulega lítill hluti
af heildarkostnaði við mannvirkja-
gerð, e.t.v. á bilinu 8-15% eftir eðli
framkvæmdanna. Sé litið til mikil-
vægis góðrar hönnunar fyrir alla
mannvirkjagerð og það umhverfí
sem hver kynslóð vill skilja eftir
sig hlýtur því sú spuming að vakna
hvað sé dýrt og ekki dýrt. Það er
væntanlega eins og annars staðar
ekki eingöngu spuming um fjár-
hæðir, heldur hvað menn telja sig
fá í aðra hönd.
Höfundur er formaður Vcrkfræð-
ingafélags íslands.
NÚNA um helgina
eru tæknidagar í
Perlunni sem bera
heitið Tölvustudd
hönnun. Fjölmargir
aðilar eru þar að sýna
tölvur, tölvubúnað,
hugbúnað til hönnunar
o.fl. Þar fer einnig
fram kynning á tækni-
námi við Tækniskóla
fslands. Á þessari
kynningu er lögð
áhersla á að kynna
lokaverkefni nemenda
þar sem verkefnin eru
unnin í ýmsum tölvu-
forritum, þar á meðal
AutoCad, Genius,
Desktop og C++.
Tæknifræði er hag-
nýtt 7 anna nám þar
sem áhersla er lögð á
þarfir atvinnulífsins og
þjóðfélagsins fyrir
tæknimenntað starfs-
fólk. Við skólann
starfa fjórar tækni-
fræðideildir, bygg-
ingadeild, iðnaðar-
tæknideild, rafmagns-
deild og véladeild.
Einnig er í bígerð að
koma af stað upplýs-
ingatæknifræði. í
þessum deildum er
boðið upp á tvær
námsbrautir, iðnfræði
og tæknifræði. Iðn-
fræðinámið er 5 anna
nám að loknu iðnnámi. Krafíst er
stúdentsprófs og viðeigandi starfs-
reynslu til þess að geta hafið nám í
tæknifræði.
Námið í byggingatæknifræði
skiptist í þrjú sérsvið, húsbygginga-
svið en þar er lögð áhersla á heildar-
hönnun bygginga, umhverfís- og
Tæknifræði er hagnýtt
s.i'ö anna nám, segja
Guðmundur Hjálmars-
son, Jens Arnljótsson,
Magnús Matthíasson
og Paul Jóhannsson,
þar sem áhersla er lögð
á þarfír atvinnulífs og
j+jóðfélags fyrir tækni-
menntað starfsfólk.
lagnasviði og megináhersla er á um-
hverfisfræði, umhverfísmat og fram-
kvæmdasvið en þar er lögð aðalá-
hersla á þá þætti sem snerta stjórn-
un og áaætlanir við mannvirkjagerð.
Þeir nemendur sem ljúka námi í
byggingaiðnfræði hafa möguleika á
því að hefja nám í byggingafræði við
ýmsa byggingafræðiskóla í Dan-
mörku.
Iðnaðartæknifræði var sett á lagg-
irnar í kjölfar óska atvinnurekenda
sem bentu á að þörf væri fyrir þver-
faglega tæknimenntun, þ.e.a.s. nám
sem samsett væri af tækni-, tölvu-
og rekstrarnámi. Innan iðnaðar-
tæknifræði er hægt að velja um þrjú
svið, þróunar- og sjálfvii'knisvið þar
sem nemendur sérhæfa sig í raf-
magns-, reglunai'- og stýi'itækni,
matvælatæknisvið þar sem lögð er
áhersla á sérhæfða þekkingu á mat-
vælum, vöruþróun og vinnslu mat-
væla og iðnvörumarkaðssvið með
megináherslu á markaðsfærslu iðn-
vara og víðtæka kunnáttu í markaðs-
rannsóknum og afurðaþróun. Raf-
magnstæknifræðin skiptist í þrjú að-
alsvið: sterkstraums-, veikstraums-
og tölvutæknifræði. Á sterkstraums-
sviði er lögð áhersla á raforkufram-
leiðslu og sjálfvirkni. Á veikstraums-
sviði er megináhersla á hönnun veik-
straumsrása og viðhald og uppsetn-
ing á rafeindatækjum og á tölvu-
tæknisviði er megináherslan á hönn-
un og viðhald á vélbúnaði, hugbúnaði
og jaðartækjum tölvukerfa. Nem-
endur í rafmagnstæknifræði taka
fyrsta námsárið við Tækniskólann
og geta síðan farið utan til að ljúka
námi.
I vél- og orkutæknifræði er um að
ræða tvær brautir: véltæknifræði og
orkutæknifræði. Áhersla er lögð á
fjölþætt nám sem hentar íslensku
atvinnulífí og nýtir íslenskar auð-
lindir. Sviðsskiptingin er: orkumál,
einkum varma- og eldsneytisnotkun,
ræktun og eldi, fisk- og matvælaiðn-
aður, vélar og búnaður fiskiskipa,
vélar og mannvh'ki, skipasmíðar ef
til vill síðar. Auk þess er lögð mikil
áhersla á umhverfísmál einkum fyr-
ir íslenskar kringumstæður og for-
ritanotkun í sambandi við verkefna-
vinnu. Fyrstu orkutæknifræðing-
arnir útskrifuðust frá skólanum í
janúar 1998.
Nemendur í tæknifræði hafa
möguleika á því að taka eina önn er-
lendis á meðan á námi stendur.
Skólinn hefur gert samninga við
ákveðna háskóla í Evrópu og hefur
jafnframt tekið á móti erlendum
nemendum frá þessum sömu háskól-
um.
Rétt er að geta aðeins um mögu-
leika til framhaldsnáms að loknu
námi í tæknifræðideildum. Þeir nem-
endur sem útskrifast sem tækni-
fræðingar fá B.Sc.-gráðu og geta því
farið í meistaranám erlendis. Það
tekur tæknifræðinga að jafnaði tvö
ár að ljúka meistaragráðu og flestir
þeir sem hafa farið í framhaldsnám
frá Tækniskóla Islands hafa farið til
Danmerkur.
Markmið með tæknifræðinámi við
Tækniskóla Islands er að nemendur
geti að loknu námi leyst af hendi
verkefni á sviði hönnunar, starfað að
stjórnun framkvæmda, haft með
höndum eftii'lit og úttektir og um-
gengist umhverfí sitt og náttúruna á
ábyrgan hátt. Á sýningunni er sýnis-
horn af mismunandi verkefnum
nemenda sem hafa hannað raunveru-
leg mannvirki og notað til þess þau
tölvuforrit sem eru á markaðnum.
Viljum við hvetja sem flesta sem
hafa áhuga á að fylgjast með nýjung-
um í tækni og hönnun að koma í
Perluna núna um helgina því að sjón
er sögu ríkari. Sýningin verður opin
á laugardag og sunnudag frá kl.
12-19.
Höfundar eru dcildarstjórar við
Tækniskóia Islands.
Brúðhjón
Allur borðbiinaður Glæsileg gjafavara Biúödihjóna lislai
, VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.
Pétur
Stefánsson