Morgunblaðið - 06.06.1998, Blaðsíða 44

44 LAUGARDAGUR 6. JÚNÍ1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNB LAÐIÐ
Jafnrétti
kynjanna í
kirkjunni
ÞAÐ var óneitanlega hvasst síð-
degis mánudaginn 11. maí, svo að
þau sem svöruðu kalli biskupsstofu
að koma saman í Neskirkju til um-
ræðu, fuku niður stigann og inn um
dymar. Tilefnið var fyrsta málþing
þjóðkirkjunnar um jafnrétti kynj-
anna í kirkjunni.
Stólum var raðað í stóran hring,
sem stækkaði óðum því að fleiri
komu en skráðir voru. I miðjunni
var hringlaga borð með hringlaga
kúlukertum á, hringinn í kringum
baldursbrár. I bæn og ávarpi hóps
frá kvennakirkjunni vorum við beðin
að íhuga hringinn, þar sem enginn
situr ofar öðrum, enginn á horni og
enginn við háborð.
Til frelsis frelsaði
Kristur oss
Ur sæti sínu í hringnum ávarpaði
biskup íslands, herra Karl Sigur-
bjömsson viðstadda. Hann kvað
kristna kirkju síst hafa orðið til að
kúga konur eða viðhalda misrétti,
heldur byggjum við að því að Krist-
ur fer ekki í manngreinarálit.
Þannig færði kirkjan fólki á öllum
öldum þau boð að við værum öll eitt
í Jesú Kristi og öll jafnrétthá. Annað
væri afbökun. Hann sagði að allt tal
um kvenfyrirlitningu kristinnar trú-
ar og jafnvel kvenhatur, væri mælt
af lágum sjónarhóli og þröngum, eða
vitnað til reynslu sem væri í and-
stöðu við vilja Krists.
Konur ekki í
valdastöðu
Hann kvað hróplegt ósamræmi
vera á milli framlags kvenna til
kirkjustarfs, og valda þeirra og
áhrifa við ákvarðanir. Á kirkjuþingi
í haust vill hann leggja fram eigin
jafnréttisáætlun. Biskup er mótfall-
inn hugmyndum um að ráðherra
skipi jafnréttisnefnd, nú þegar
kirkjan er óðum að taka yfir stjórn á
eigin málum. Hann benti á að á með-
an prestar væru kosnir leynilegri
kosningu, væri fátt hægt að gera til
að hafa í heiðri landslög, þ.e. jafn-
réttislöggjöfina, og tilmæli lúth-
erska heimssambandsins um að
hvorugt kynið skuli skipa færri en
40% sæta í nefndum og ráðum kirkj-
unnar. Því væri brýnt að endur-
skoða íyrirkomulag um val á prest-
um.
Um málfar beggja kynja bað hann
söfnuði kalla hvert annað systkin en
ekki bræður. Hins veg-
ar mætti kirkjan ekki
sundrast í ósamkynja
hópa sem ekki gætu
sameinast í tilbeiðsl-
unni. Menningarlegt
stórslys myndi af hljót-
ast ef konur teldu sig
ekki eiga samleið með
orðfæri kirkjunnar og
tungutaki því að þær
hefðu öðrum fremur
miðlað arfi aldanna frá
kynslóð til kynslóðar.
Drög að jafnréttis-
áætlun kirkjunnar
Þá voru tekin fyrir
drög að jafnréttisáætl-
un kirkjunnar, sem lögð voru fyrir
kirkjuþing í haust sem leið. Þau eru
afrakstur vinnu nefndar sem herra
Málþing þjóðkirkjunn-
ar um jafnrétti kynj-
anna í kirkjunni var
haldið fyrir nokkru.
Yrsa
Þórðardóttir
Ágúst Friðfinnsson,
Sigríður Dúna Krist-
mundsdóttir, dósent,
og Þórhallur Ólafsson,
aðstoðarmaður kirkju-
málaráðherra.
Farið var í guðfræði-
leg rök jafnréttis kynj-
anna og einstaka liði
jafnréttisáætlunarinn-
ar, eins og jafnréttis-
fræðslu og málfar, jöfn
laun og aðstöðu starfs-
fólks kirkjunnar, og
jafna aðild kynjanna að
nefndum og ráðum
hennar, og jafna aðild
kynjanna að yfirstjórn
kirkjunnar.
Yrsa Þórðardóttir
fjallar hér um það sem
fram fór á þinginu.
Ólafur Skúlason biskup skipaði í
aprfl 1997 til að móta stefnu kirkj-
unnar í jafnréttismálum. Nefndina
skipa prestarnir Solveig Lára Guð-
mundsdóttir, sem er formaður, Auð-
ur Eir Vilhjálmsdóttir og Kristinn
ISLENSKT MAL
UNDARLEGT orð tólg
(tolg)= „feiti, bræddur (og aftur
storknaður) mör“. Uppruni er
ekki fullkomlega ljós, en sam-
bærileg orð eru til í skyldum mál-
um. Kannski má nefna gotnesku
tulgus= fastur, stöðugur.
En tólg er til í ýmsum breyti-
legum myndum og kynjum. Tök-
um fyrst kvenkynið, hún tólgin, ef
til vill algengast, en kvenkynið er
líka til með k-i, tólk. Þá er orð-
myndin tólg til í hvorugkyni, það
tólgið, og svo eru til karlkyns-
myndirnar tólgur og tólkur. Við
heima notuðum síðastnefndu
myndina, rímuðum saman hólkur
og tólkur. Það er ekki að undra,
þótt Ásgeir Bl. Magnússon segi:
„Erfitt er að skýra víxlandi kyn
orðsins í ísl. og víxlan Ig og lk í
orðstofninum ... „
Þegar ég var að lesa bækur
Halldórs Kiljans Laxness, rakst
ég á nokkrum stöðum á orðasam-
bandið að vera „stúngin tólg“ og
skildi það ekki fullkomlega. Smátt
og smátt rann upp fyrir mér að
það myndi merkja að vera nóg
boðið eða eitthvað í þá áttina.
I bókinni Mergur málsins eftir
próf. Jón G. Friðjónsson segir:
„nú þykir mér stungin tólg
(sjaldg.)“ nú gengur fram af mér;
nú er ekkert til sparað; nú þykir
mér tíra (á tíkarskarinu), nú þykir
mér kasta tólfunum, nú er ég öld-
ungis hissa.“ Eiginleg merking
orðtaksins, heldur Jón, að hafi
verið: „nú þykir mér þykkt
smurt= ýkt eða of mikið sagt
(gert). Einnig mætti hugsa sér að
líkingin væri frá því komin, þegar
hnífsoddi var stungið í tólkar-
skjöld og stórt stykki numið af
skildinum. Þess konar athöfn hef-
ur umsjónarmaður séð.
Þetta kemur heim við þau dæmi
úr Laxness sem O.H. hjálpaði mér
að finna, svo og Blöndal. I Blöndal
er þýtt á dönsku:,,nu har jeg nok
af det“ og merkt Árnessýslu.
Dæmi frá Halldóri Kiljan Lax-
ness:
1) Um boðskap Þjóðreks bisk-
ups: „þegar hér var komið sögu
mátti heyra að ráðvöndum bænd-
um í hópnum þótti nú heldur bet-
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
956. þáttur
ur stúngin tólg.“ (Paradísar-
heimt.)
2) Þegar Gúðmúnsen bauðst
með bréfi til að kosta Álfgrím til
söngs, segir Amma í Brekkukoti:
„Nú þykir mér stúngin tólg“.
(Brekkukotsannáll.)
3) Um kommúnisma og nas-
isma í Skáldatíma: „Hins vegar
finst mér heldur en ekki stúngin
tólg í fyndni þegar nú er lýst yfir
því austanúr Kína að aungvir
skilji þýska heimspeki leingur
nema Kínverjar!"
★
„Með samátaki þings og þjóðar,
fólks og fjölmiðla, skóla og skrif-
andi höfunda mun svo áfram
verða. Öll áhrifaöfl samfélagsins
þurfa að slá skjaldborg um þjóð-
tunguna, homstein fullveldis okk-
ar, sérstöðu og þjóðernis. Það eitt
er viðunandi að íslenzkar reglur
komi fyrir augu landsmanna á ís-
lenzku. Af þeim sökum ber að
fagna því sérstaklega að nýjum
reglum um flugrekstur frá Flug-
öryggissamtökum Evrópu skuli
hafa verið snarað á íslenzka tungu
þótt í styttri útgáfu sé en frum-
textinn. Slíkt átak eitt fullnægir
metnaði okkar.“ (Mbl., leiðari 8.
maí 1998.)
★
Vilfríður vestan kvað:
Þaó gengur allt skafið hjá Gauti,
hann geiflar á tébeini af nauti
og ruggar sér dún í
og á Rosemary Cloony
hlustar með hendur i skauti.
★
Baldvin, í gömlum sögum Bald-
vini, er forngermanskt nafn og
merkir „sterkur vinur“, sbr. Bald-
ur, baldinn og ensku bold. Þetta
nafn var sérlega vinsælt í Fland-
em, enda mikill siður að skíra
Belgíukonunga þessu nafni (Bau-
doin). Baldvin var rímnahetja, og
gerðu íslendingar það svo að
skírnamafni á 18. öld. Langelstur
var Baldvin Þorsteinsson frá
Stærra-Árskógi, seinna prestur á
Ufsum, fæddur 1780 eða 1781.
í manntali 1801 voru aðeins
þrír, en í manntali 1845 81 (fimm
sem hétu Baldvin síðara nafni), og
vom 20 þeirra í Eyjafjarðarsýslu
og 18 í Skagafirði.
Árið 1910 vora 144, þar af 51
fæddur í Eyf.
Árin 1921-1950 fengu 129 svein-
ar Baldvins-nafn.
Nú munu um það bil 500 manna
heita Baldvin, sjötti hluti þeirra
að síðara nafni.
Kvenmannsnafnið Baldvina er
miklum mun sjaldgæfara. Það var
íyrst í stað einbundið við Norður-
land. Árið 1910 voru allar Baldvin-
ur fæddar á þröngu svæði, 11 í
Eyjafjarðarsýslu, þrjár í Skaga-
firði og tvær á Akureyri.
í þjóðskrá 1989 voru 26 Bald-
vinur.
★
I limru Inghildar austan í síð-
asta þætti slæddist ein smávilla,
og er hún og aðrir beðnir velvirð-
ingar á því. Limran átti að vera
svona:
Hún Karítas sáluga Kvíum í
átti kesti af fiski meó víum í,
og þegar þær kviknuðu,
afkætiþærviknuðú,
og Karítas söng við þær bíum-bí.
Mitt verk er, þá ég fell og fer,
eitt fræ, mitt land, í duft þitt grafið;
mín söngvabrot, sem býð ég þér,
eitt blað í Ijóðasveig þinn vafiö.
En innsta hræring hugar míns,
hún hverfa skal tilnpphafs síns,
sem báran - endurheimt í hafið.
(Einar Benediktsson: Steljahreimur.)
Auk þess leggur Jón ísberg til
að menn blandi ekki saman merk-
ingu orðanna eignarnám og sala.
Hann sendir klippu hér úr blaðinu
8. maí, þar sem segir af eignar-
námi í landi Vatnsenda, og hafi
samkomulag tekist og kaupverð
tilgreint. Orðrétt: „Eg lit svo á, að
um sölu hafi verið að ræða, þ.e.
samkomulag um verð og afhend-
ingu; því hafi ekki þurft eignar-
nám.“
En Jón Baldvin Halldórsson og
Björg Eva Erlendsdóttir fá stig
fyrir útvarpsfréttir 26. maí. Hann
fyrir meginland Evrópu, en hún
fyrir tiltekinn fjölda manna, ekki
einstaklinga.
Kvenmannslaus í kulda og
trekki kúrir saga vor
Inga Huld Hákonardóttir sagn-
fræðingur ávarpaði málþingið og
vakti athygli á rýrum hlut kvenna í
kirkjusögu Islands. Hún kvað hlut
þeirra síst hafa vaxið við siðbót. Nú
stendur yfir ritun kirkjusögu, þar
sem henni hefur verið falið að skrifa
7 bls. af hverjum 300, um konur í
kirkjusögunni.
Prestarnir Kristinn Ágúst Frið-
finnsson og Yrsa Þórðardóttir héldu
tölur um ástand mála nú, viðhorf
fólks til jafnréttis, kerfið sem heldur
fólki föngnu, og hvatningu til að iðka
jafnrétti í starfi og ást. Umræður
sem á eftir komu leiddu af sér eftir-
farandi þanka:
Fólki kom saman um að fræðsla
og umræður skiptu höfuðmáli. Til
þess þyrfti kirkjuþing að móta skýra
jafnréttisstefnu og biskupsembættið
að íylgja henni fast eftir. Biblíuþýð-
ingin nýja var oft nefnd, því að mál-
far beggja kynja þarf að finnast í
sálmabókum kirkjunnar, og helgi-
siðabók.
Tilsjónarmaður í
prestskosningum
Fyrirkomulag vals á prestum
þykir ekki vænlegt til jafnréttis.
Miklar undirtektir voru við hug-
mynd um tilsjónarmann, sem bisk-
upsstofa skyldi senda í starfsviðtöl,
til að gæta þess að lög séu höfð í
heiðri. Dæmi eru um spurningar
sóknarnefndafólks til kvenna um
það hvort þær hyggist eignast barn
á næstunni. Eins er spurt um við-
horf til kvennaguðfræði, en ekki
fullvíst að jafnt karlar sem konur
séu spurð að þessu. Aðallega skortir
reglur og venjur, sem slíkur tilsjón-
armaður gæti fylgst með. Nefnt var
að létta mætti af herðum sóknar-
nefnda þeirri ábyrgð að velja presta,
enda liðu þær einnig íyrir þessar
sömu sakir, að engar fastar venjur
væra til, né leiðir til að tryggja jafn-
rétti og þar með fylgja landslögum.
Mirjam, Mirjam,
farðu til Faraó
Að lokum var haldin helgistund í
kirkjunni. Sunginn var söngurinn
gamalkunni Go down Moses, hermd-
ur upp á systur Móse og Arons, hana
Mirjam, sem safnaði konunum sam-
an „að syngja og dansa. Við erum á
leiðinni heim“, eins og Auður Eir Vil-
hjálmsdóttir orti. Konur gengu inn
kirkjugólfið með þunga hlekki, sem
þær svo slepptu í gólfið. Bænir vora
beðnar á máli beggja kynja fyrir
jafnrétti og skilningi. Hringurinn,
sem myndaður var í upphafi, opnað-
ist og hver þinggestur fór með
vanilluhring heim sem í miðjunni
hafði ritningartexta á málfari beggja
kynja. I nesti höfðum við einnig
hugsanir og spurningar um heima-
vinnu kirkjunnar í jafnréttismálum.
Höfundur er prestur.
Einstök börn
FÉLAGIÐ Einstök
börn er stuðningsfélag
foreldra barna með
sjaldgæfa alvarlega
sjúkdóma. Félagið var
stofnað í mars 1997 af
nokkrum foreldram al-
varlegra veikra barna
sem út af sérstöðu
sinni áttu ekki heima í
neinu aðildarfélagi. Fé-
lagið er eitt af aðildar-
félögum í Umhyggju.
Á þessu eina ári sem
félagið hefur starfað
hefur mikið verið að-
hafst. Reynt er eftir
bestu getu að styðja við
bakið á foreldram í
Elsa Björk
Knútsdóttir
þessum erfiðleikum og má til dæmis
geta þess að félagið hefur gengið til
liðs við erlend félög sem hafa getað
Með tilkomu bæklings-
ins, segir Elsa Björk
Knútsdóttir, viljum við
auðvelda þeim, sem
standa nú eða eiga
eftir að standa í okkar
sporum, næstu skref.
veitt okkur dýrmætar upplýsingar
um sjúkdóma barna okkar, því yfir-
leitt eru upplýsingar ekki viðamikl-
ar hér á landi vegna þess að oft eru
einungis eitt eða tvö börn með sama
sjúkdóminn.
Mikil barátta hefst þegar foreldr-
ar eignast langveikt bam, barátta
fyrir að reyna og vona að barnið
geti lifað. Flest okkar böm dvelja
langdvölum inni á sjúkrastofnunum
en ef ekki þá eru þau í stöðugu eft-
irliti. Þess vegna hefur félagið sett á
stofn nefnd sem mun vera í sam-
starfi við lækna og hjúkrunarfólk til
að samstarf geti verið sem allra
best. Hér á landi era yfirleitt engir
læknar með sérmenntun á því sviði
sem börnin okkar þarfnast og ekki
tíðkast að hjúkrunarfólk tileinki sér
umönnun á sviði ein-
hvers sérstaks sjúk-
dóms eflaust vegna
smæðar okkar. Enn
sem komið er hefur
þetta samstarf gengið
vel þó lítil reynsla sé
enn fyrir hendi. Það er
okkar von að þetta
samstarf eigi eftir að
gefa góða raun á báða
bóga því þegar ekki er
nægileg þekking fyrir
hendi er mikilvægt að
allir hjálpist að við að
finna lausn, hvort sem
hún sé varanleg eður
ei.
Félag Einstakra
barna hefur gefið út bækling sem
liggur fyrir í allflestum apótekum,
heilsugæslustöðvum og sjúkrastofn-
unum á landinu. Með tilkomu bæk-
lingsins viljum við auðvelda þeim
sem standa nú eða eiga eftir að
standa í okkar sporam næstu skref.
Það er mjög notalegt í ónotalegheit-
unum að vita að maður stendur ekki
einn. Einnig viljum við fræða fólk
og fá meiri skilning hjá almenningi
og heilbrigðisyfirvöldum. Því þessar
hetjur okkar eiga líf þótt þau séu
með sjúkdóm sem enginn þekkir og
það er í okkar valdi að auðvelda
þeim lífið á þann mögulega hátt sem
til er.
Nú stendur yfir kynning á félag-
inu og söfnun á vegum Kiwanisfé-
lagsins Korpu í samstarfi við út-
varpsstöðina Matthildi (fm 88,5).
Það er okkar von að landsmenn
allir muni sýna skilning, fræðast á
þessari kynningu og styðja við bak-
ið á félaginu sem enn er ungt en
mun án efa eflast og gera góða hluti
i komandi framtíð.
I lokin vil ég fyrir hönd félags-
manna þakka Kiwanisfélaginu
Korpu sérstaklega fyrir gott fram-
tak og góðan stuðning, útvarpsstöð-
inni Matthildi fyrir góða og vandaða
umfjöllun og okkar bestu þakkir fá
þeir sem nú þegar hafa styrkt okk-
ur.
Höfundur er í stjórn Einstnkra
barna.