Morgunblaðið - 04.09.1998, Blaðsíða 38

38 FÖSTUDAGUR 4. SEPTEMBER 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
*
*
Hvítar lygar
og svartar
Eiga frammámenn að segja sannleik-
ann um veikindi sín efþeir eiga við
geðræna kvilla að stríða? Eiga þeir
að gangast oþinberlega við því að þeir
séu haldnir þunglyndi eða áfengissýki
eða skrökva?
Við lendum öll í því að
þurfa að grípa til
hvítrar lygi eða
segja aðeins hálfan
sannleikann. Ég get
sagt litlu barni að jólasveinninn
sé til og færi því í skóinn. Ég get
líka sagt því sögur af álfum og
tröllum án þess að vera með
samviskubit, þetta er ekkert
annað en fyrstu kynni barnsins
af ímyndunarafli og ævintýrum.
Því sem gefur lífínu gildi.
Við látum satt kyrrt liggja eða
fegrum sannleikann. En siðferð-
isgildin sem við reynum að virða
veita okkur
VIÐHORF ekki lei'íl ti] að
— skrökva blygð-
Eftir Kristján unarlaust
Jónsson hvenær sem
er. Sumir kom-
ast þó upp með furðu mikið í
þeim efnum en innst inni vitum
við flest að óhófleg notkun á
sveigjanlegum sannleika og lyg-
um á það til að koma illilega í
bakið á okkur.
Við ákveðum oft sjálf hvort
við segjum samferðafólkinu frá
yfirsjónum og syndum. Stund-
um eru vitni og þá getum við
reynt að þræta en einnig getum
við játað og vonað að aðrir hafi
minni áhuga á okkur en við sjálf,
gleymi jafnt því sem við gerum
vel og illa. Oftast reynist það
svo.
Hvað eigum við hins vegar að
gera þegar skaparinn ákveður
að við tökum á okkur byrði eins
og geðræna kvilla? Norski for-
sætisráðherrann greip til sama
ráðs og þunglyndur frammá-
maður í íslensku athafnalífi fyrir
nokkrum árum, sömu ráða og
Díana heitin prinsessa, sem
þjáðist af átröskun, sömu ráða
og Winston Churchill sem oft
var ekki vinnufær vegna þung-
lyndis. Kjell Magne Bondevik
sagði sannleikann, lét senda út
fréttatilkynningu um að hann
væri haldinn þunglyndi og yrði
að hvíla sig heima við um skeið.
Nú er Bondevik sagður krist-
inn maður og vel getur verið að
gildi eins og heiðarleiki og sann-
sögli skipti hann þess vegna
meira máli en gengur og gerist
um stjórnmálamenn. Um það
treysti ég mér ekki til að dæma
en annað er íhugunarvert. Pað
er einkunnin sem hann gefur
löndum sínum.
Hann á í vök að veijast, stýrir
minnihlutastjórn, norsku krón-
unni hefur hrakað. Fylgið hefur
snarminnkað í könnunum.
Margir hefðu talið að mestu
skipti núna að leiðtoginn sýndi
að hann væri sterkur og léti
engan bilbug á sér finna. Skútu
þjóðarinnar yrði áfram stýrt af
einurð og festu svo að hefð-
bundnar klisjur séu notaðar.
Bondevik lét ekki segja að
hann væri með kvef heldur tók
hann áhættu. Hann gerir ráð
fyrir að Norðmenn séu ekki verr
haldnir af fáfræði og fordómum
um geðsjúkdóma en svo að þeir
skilji að tímabundið þunglyndi
geri fólk ekki óhæft til að gegna
ábyrgðarstörfum, ekki frekar en
psoriasis eða gigt.
Kannanir í Noregi benda
reyndar til þess að hann hafi
rétt fyrir sér. Þorri þjóðarinnar
lýsir yfir skilningi og samúð með
ráðherranum og krefst þess alls
ekki að hann dragi sig í hlé.
Oft tölum við heldur laklega
um stjómmálamenn, segjum að
sami rassinn sé undir þeim öll-
um. Þeir séu á kafi í eiginhags-
munapoti og spillingu, annað-
hvort séu þeir frekjuhundar eða
vindhanar. Líklega er það þess
vegna sem Bondevik er skyndi-
lega orðinn mjög áhugaverður,
hann er búinn að sýna að hann
getur nokkuð sem við hin getum
alls ekki alltaf. Hann velur ekki
auðveldustu leiðina heldur
áhættusama lausn sem ímyndar-
fræðingar hans hafa varla verið
hrifnir af.
Tvennt hræðumst við öll mik-
ið, að deyja eða missa vitið.
Óhugurinn sem geðrænir sjúk-
dómar vekja hjá mörgum valda
því að við sökkvum okkar frekar
ofan í smáatriði um hjartakveisu
og blöðruhálskirtilskrabba en
þunglyndi og geðklofa. Við vit-
um ekki hvað veldur geðsýki,
aðeins að hún breytir atferli
okkar. Misskilningurinn, dulúðin
og óttinn sem tengjast geðsjúk-
dómum auðvelda ekki að tekist
sé á við þá. Þeir eru auk þess
tengdir tilfinningalífinu sem við
viljum nú oft fela eins og Eva
óhreinu börnin.
Bondevik er vafalaust ekki
jafn traustvekjandi leiðtogi í
augum einhverra eftir að hafa
sýnt almenningi þennan trúnað,
leyft öllum að dæma og ákveða á
bestu mögulegu forsendum
hvort hann sé hæfur til að
stjórna þrátt fyrir vandann.
Hvernig yrðu viðbrögð okkar Is-
lendinga ef ráðherra ætti við
svipaðan vanda að stríða og
gengist við honum opinberlega?
Við vitum að margir myndu
segja að ráðherra ætti ekki að
bera einkamál sín á torg með
þessum hætti eins og hvert ann-
að poppgoð eða fílmstjarna í leit
að umtali. En þá er það spurn-
ingin hvort um sé að ræða
einkamál þegar við höfum falið
viðkomandi stjórnmálamanni
meiri völd en mér eða þér.
Þunglyndi Jeltsíns og áfengis-
sýki er ekki einkamál hans þeg-
ar afleiðingin er ringulreið í
Rússlandi svo að tekið sé erlent
dæmi.
Ef við teljum að stjórnmála-
leiðtogi eigi íyrst og fremst að
vera varðhundur stöðugleika og
hefða, varfæmi og klókinda, er
Bondevik ekki endilega í
fremstu röð. En ef okkur finnst
að leiðtoginn eigi að leiða frem-
ur en elta, sýna með góðu for-
dæmi að hann þori að takast á
við fordóma, þori að sýna veik-
leika, þori að treysta öðru fólki -
þá er hann býsna fær. Þá er
hann ekki eins og annar og
þekktari leiðtogi sem skrökvaði
stanslaust í sjö mánuði að þjóð
sinni og sínum nánustu um hjú-
skaparbrot áður en það rann
upp fyrir honum að nóg væri
komið.
Blóðskilun á
Islandi 30 ára
HINN 15. ágúst árið
1968 var gerð fyi’sta
blóðskilun á íslandi og
fór hún ft-am á Land-
spítalanum. Blóðskilun
(gervinýrameðferð,
hæmodialysis) er sú
tækni er hreinsar blóð
sjúklinga með nýma-
bilun og heldur þeim a
lífi. Með þessu var
lagður grannur að
blóðskilunardeild
Landspítalans. Deildin
annast einkum skilun
sjúklinga með varan-
lega nýrnabilun. Er Páll
þar völ tveggja skilun- Ásmundsson
arforma: blóðskilunar í
gervinýra og kviðskilunar sem fólk
framkvæmir sjálft heima en hentar
ekki öllum. A deildinni era einnig
meðhöndlaðir þeir sem hafa tíma-
bundna nýrnabilun. Loks fara þar
fram svokölluð blóðvatnsskipti
(plasmapheresis) en það er sérhæfð
meðferð sem beitt er við ákveðna
sjúkdóma.
Allt er þetta lífgefandi meðferð
þar sem langflestra þessara sjúk-
linga bíður dauðinn ef hún ekki er
veitt. Þeir sjúklingar sem era í
langvarandi skilunarmeðferð eiga
þess svo oft kost að fá ígrætt nýra
úr látnum gjafa eða lifandi. Læknar
blóðskilunardeildar undirbúa sjúk-
linga iyrir ígræðslu og annast þá
eftir ígræðslu.
Stórvaxandi starfsemi
Saga blóðskilunardeildar er í
raun saga nýmalækninga sem und-
irgreinar lyflækninga á Islandi. Við
upphaf skilunamneðferðar komu
fyrstu sérlærðu nýmalæknamir til
landsins og hafa læknar deildarinn-
ar æ síðan sinnt hvers kyns nýrna-
vandamálum.
Starfsemi blóðskilunardeildar fer
sívaxandi. Þau 30 ár sem deildin
hefur starfað hefur á 3. hundrað
sjúklinga byrjað í langvarandi
nýmabilunarmeðferð, þar af 115
síðasta áratuginn. Þegar þetta er
ritað era 100 sjúklingar á lífi og af
þeim eru 62 með ígrætt nýra. Nú
eru 38 í skilunarmeðferð og hafa
aldrei verið fleiri. Eins og sjá má af
meðfylgjandi mynd lætur nærri að
fjöldi nýrra sjúklinga í langtíma-
meðferð hafi tvöfaldast með hverj-
um nýjum áratug starfseminnar.
Þessi þróun er svipuð hér og í ná-
grannalöndum okkar og er fjölgun
mest í eldri aldurshópum.
BlóðskilunardeOd Landspítalans
er hin eina sinnar tegundar hér á
landi og þjónar því öllum lands-
mönnum. Svo fámenn þjóð getur
vart rekið nema eina slíka stofnun.
Margir hafa flust til Reykjavíkur til
að njóta þjónustu hennar. I vaxandi
mæM er þó komið til móts við þarfir
sjúklinga með því að þeir annist
sjálfir skilunina heima og er þá
einkum um að ræða kviðskilun en í
stöku tilfelli blóðskilun. Slík tilhög-
un krefst þó náins sambands og eft-
irlits blóðskilunardeildar. Þá hefur
þátttaka Tryggingastofnunar ríkis-
ins í ferðakostnaði gert sjúklingum
sums staðar á landsbyggðinni kleift
að sækja meðferð til Reykjavíkur.
Arið 1970 var fyrst grætt nýra í
íslenskan sjúkling og fór sú aðgerð
fram í London. Síðan hafa 98 sjúk-
lingar fengið ígrætt nýra og era 62
þeirra starfandi. Hin síðari ár hefur
hér æ stærri hluti ígræddra nýma
komið frá lifandi vandamönnum
sjúklinganna. Síðustu 10 árin hefur
hlutfall lifandi gjafa verið 66% sem
er miklu hæira en gerist í ná-
grannalöndum okkar og ber vott
um samhygð Islendinga.
Allar ígræðslur í Islendinga fara
fram erlendis, um þessar mundir
fyrst og fremst í Kaupmannahöfn.
Svo fáir þarfnast hér ígræðslu á ári
hverju að ekki hefur
þótt hagkvæmt að
stunda hana hérlendis.
Hækkandi hlutfall lif-
andi gjafa hefur vakið
umræðu um hvort hér
ætti að taka upp
ígræðslu nýrna úr hf-
andi gjöfum. Ef af því
verður krefst það
rækilegs undirbúnings
því að ígræðsla og
meðferð sjúklingsins
fyrst á eftir er vanda-
verk sem krefst náins
samstarfs margra sér-
fræðinga.
Arangur af meðferð
nýtnabilunar á loka-
stigi jafnast hér á við það sem ger-
ist í nágrannalöndum okkar hvað
varðar lifun sjúklinga og endingu
ígræddrá nýrna.
Mörgum að þakka
Á þessum tímamótum er við
hæfi að bera fram þakkir. Fyrir
hönd starfsfólks á blóðskilunar-
deild þakka ég öllum þeim sem
Barnið vex en brókin
----------------------------
ekki, segir Páll As-
mundsson um starf-
semi blóðskilunardeild-
ar, en flatur sparnaður
stjórnvalda þrengir að
lífsnauðsynlegri þjón-
ustu deildarinnar.
tengjast deildinni og hafa unnið
henni vel. Ég vil nefna tæknimenn,
félagsráðgjafa, næringarráðgjafa,
sjúkraþjálfara, lækna annarra sér-
greina og ekki síst starfsfólk 14-G
á lyflækningadeild. Án samstarfs-
september verður opið hús á blóð-
skilunardeild þar sem fólki er boðið
að kynna sér starfsemi hennar.
Gömul og ný vandamál
Starfsfólk blóðskilunardeildar
getur litið yfir farinn veg með
nokkiu stolti. Starfsemin á þó við
ýmis vandamál að etja sem flest má
rekja til þess að vaxandi þörfum
hefur ekki verið sinnt á fullnægj-
andi hátt.
Við deildina starfa nú 3 nýma-
læknar, þó ekki allir í fullu starfi.
Hinn fjórði bætist væntanlega við
innan tíðar. Ekki veitir af þar eð
vinnuálag fer sívaxandi. Auk ofan-
greindrar starfsemi sinna nýrna-
læknar hvers kyns nýmasjúkdóm-
um á spítalanum og era raunar til
ráðgjafar fyrir gjörvallt landið. Þeir
halda uppi vöktum til að sinna bráð-
um nýmavandamálum og er álag
vegna þein-a veralegt. Loks sinna
þeir mikið kennslu og er til vansa að
enn hefur ekki verið stofnuð form-
leg kennslustaða í nýmalækningum
við læknadeild Háskóla Islands.
Á 25 ára afmæli blóðskilunar-
deildar ritaði ég ámóta grein og
lýsti því mikla álagi sem var á
hjúkranarliði deildarinnar. Þá vora
setnar 6,4 stöður hjúkranarfræð-
inga en talin þörf á að tvöfalda
þann fjölda til þess að sjúklingum
væri sinnt sem skyldi. Nú, fimm ár-
um síðar, eru heimilaðar stöður
hjúkranarfræðinga 7.5 en ættu að
vera 15 til að hjúkranarþjónusta sé
jafnfætis slíkum deildum í ná-
grannalöndum. Ekki einasta hefur
sjúklingum fjölgað heldur verður æ
stærri sá hluti þeirra sem þarfnast
mikillar hjúkranar. Hjúkranarstarf
á blóðskilunardeild er mjög sér-
hæft og krefst langrar þjálfunar en
mikið vantar á að sú sérhæfing sé
metin að verðleikum. Fyrfr 5 áram
var mjög aðkallandi að stækka það
húsnæði sem blóðskilunardeild
hafði yfir að ráða. Skemmst er frá
að segja að deildin býr enn við
sama húsakost og engin lausn í
sjónmáli. Þessi aðstaða er gersam-
lega óviðunandi og iangt frá því að
deildin geti gegný sínu hlutverki
eins og vera ætti. Óhóflegt vinnuá-
lag á starfsfólk er enn þungbærara
við þessar aðstæður að ekki sé tal-
að um þau áhrif sem þrengslin hafa
FJÖLDI nýrra sjúklinga með lokastig nýrnabilunar - þrír áratugir.
ins við allt þetta fólk væri blóðskil-
unardeild lítill bógur.
Þakka ber starfsfólki þeirra fyr-
irtækja sem blóðskilunardeild hef-
ur bein samskipti við fyrir lipra
samvinnu.
Þá vil ég þakka Félagi nýrna-
sjúki-a dýrmætan stuðning þess við
blóðskilunardeild. I félaginu starfa
nýmasjúkir og velunnarar þeirra
og berjast fyrir þeim málum er til
bóta horfa fyrir nýmasjúka. Af
takmörkuðum fjárhag hefur félagið
fært deildinni rausnarlegar og nyt-
samar gjafir.
Afmælishátíð
Afmælis blóðskilunardeildar
verður minnst með ýmsum hætti.
Nokkrar blaðagreinar verða birtar
um nýrnasjúkdóma og meðferð
þeirra. Dagana 18. og 19. septem-
ber verða haldin málþing þar sem
innlendir og erlendir fyrirlesarar
munu fjalla um nýmasjúkdóma og
skyld efni. Síðar mun koma út sér-
stakt þemahefti Læknablaðsins um
nýmalækningar. Laugardaginn 19.
á líðan sjúklinga í 6141014 meðferð.
Endurnýjun og stækkun véla-
kosts deildarinnar er sá þáttur í
starfrækslu deildarinnar sem hvað
síst er yfir að kvarta þótt hraðar
mætti ganga. Það svelti sem starf-
semi blóðskilunardeildar býr við er
ljóst dæmi þess hvernig flatur
sparnaður stjórnvalda kemur niður
á þjónustu sem er lífsnauðsynleg
og hlýtur, eðli sínu samkvæmt, að
fara vaxandi.
Áskorun
Ég skora á fjárveitingavald og
yfirstjórn ríkisspítala að sjá nú
sóma sinn í myndarlegu átaki til
eflingar þjónustu blóðskilunar-
deildar með því að bæta hið fyrsta
úr sárum húsnæðisskorti hennar
og fjölga í starfsliði svo viðunandi
sé. Það væri verðug afmælisgjöf og
viðurkenning á starfi sem skilað
hefur góðum árangi’i við erfiðar að-
stæður.
Höfundur er yfirlæknir á blóðskil-
unardeild Landspítala.