Morgunblaðið - 08.10.1998, Page 33

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 8. OKTÓBER 1998 33
LISTIR
Kaupmannahöfn í
dönskum bókmenntum
Myndklónun
ERLEJVDAR
BÆKUR
S a f n r i t
Nýlega birtist safnrit ura Kaup-
mannahöfn í dönskum bókmenntum,
að stofni til safn fyrirlestra við Kaup-
mannahafnarháskóla, en bókin birtist
á forlagi hans: Kobenhavn læst
og páskrevet (250 bls.).
ÞVÍ MIÐUR er ekkert að íslenskri
menningu vikið í bókinni, né fær-
eyskri menningu, en hér er kafli um
Kaupmannahöfn sem menningar-
miðstöð Noregs, og annar um bók-
menntaborgina Khöfn frá sjónarhóli
Slésvíkur og Þýskalands. Fyrir utan
þá grein er öll bókin samin af kenn-
urum við Norrænudeild Kaup-
mannahafnarháskóla.
Ritstjóri bókarinnar, Flemming
Lundgi’een-Nielsen, skrifar fróðleg-
an inngang og kafla um blandaðar
tilfínningar skálda til borgarinnar.
Þar kemur m.a. fram, að Kaup-
mannahöfn varð ekki eiginleg höfuð-
borg Danmerkur fyrr en á 15. öld, en
þó sérstaklega með valdatöku Krist-
jáns 4., um aldamótin 1600. Hinsveg-
ar var danskt bókmenntalíf borið
uppi af prestum, og því dreift um allt
ríkið, allt þangað til Holberg settist
að í Khöfn uppúr 1700. Þá eykst þar
smámsaman bókmenntalíf með vax-
andi borgarastétt, bókaútgáfu og
leigubókasöfnum og reglulegu leik-
húslífi frá því um miðja öldina. Bók-
menntafélög, vísindafélög, blöð og
tímarit, prentfrelsi frá 1770, að vísu
skert síðar - allt hafði þetta mikil
áhrif á menningu danska ríkisins, og
ekki síst bókmenntir, einnig á Is-
landi, þá hófst þar upplýsingaröld
með tímaritum og prentun verald-
legra bókmennta, einnig á íslensku.
Neikvæð mynd
í Kaupmannahöfn er síðan allt
bókmenntalíf ríkisins alveg fram á
20. öld, einungis þar gátu skáld og
rithöfundar þá hlotið útbreiðslu og
viðurkenningu. En hún varð oft tor-
sótt, jafnvel þeim sem nú teljast önd-
vegis- höfundar Dana. Þeir vönduðu
heldur ekki alltaf Kaupmannahafn-
arbúum kveðjurnar. Spren
Kierkegaard, H.C. Andersen, Georg
Brandes, Johannes Jorgensen, Jo-
hannes V. Jensen og fleiri aðkomu-
menn skrifuðu oft langt mál og hat-
ursfullt um þröngsýni borgarbúa,
þar væri ekkert menningarlíf, bara
andlaust slúður, meðalmennskunni
einni hrósað. Sumpart voru þeir þá
að bera borgina saman við París,
Hamborg og Berlín, sem þeii’ höfðu
búið í lengur eða skemur, en a.m.k. á
seinni hluta 19. aldar fær hún nei-
kvæða mynd, einnig miðað við
danskar sveitir, höfundarnir sjá í
borginni umfram allt skít, myrkur,
eymd og spillingu. En einkum verð-
ur þeim tíðrætt um spillingu bók-
menntalífsins, þ.e. bókmenntagagn-
rýnina.
Hér er þá líka sérstök grein um
Kaupmannahöfn sem vígvöll bók-
menntagagnrýni, og er það á marg-
an hátt fróðlegt yfirlit um reiðileg
viðbrögð rithöfunda við gagmýni
Kaupmannahafnarblaða, en hún
skipti sköpum um viðtökur. Hinsveg-
ar vantar alveg tilefnið. Hér hefði
þurft yfii’lit um hvernig gagnrýnin
var, og hvort greinarhöfundur telur
hana að einhverju leyti sanngjarna
eða ekki, mótaða af nýjum menning-
arstraumum eða íhaldssemi o.s.fi’v.
Þar hefði verið auðunnið verk fyi’ir
höfundinn, því hann varði doktorsrit
um danska gagnrýni fyrir fáeinum
árum. Það er John Chr. Jorgensen,
sem er einn helsti ritdómari Ekstra-
bladet, auk þess að kenna við Kaup-
mannahafnarháskóla.
Jákvæð skáld og rithöfundar taka
borgina æ meha í sátt með 20. öld,
enda fylgdu þeir sumir nýjum tísku-
stefnum dýrkunar á tækni og öllu
hinu nútímalegasta á öndverðri öld-
inni, jassi, nætm’Múbbum, en einnig
verkalýðshreyfingu o.fl. sem fylgir
borgarlífi. Þetta er raMð í einkai'
fróðlegu og ítarlegu yfirliti eftir
Hans Hertel. Sú grein er nær þriðj-
ungur bókarinnar. En auk hennar er
eitt hið fróðlegasta fyrir Islendinga
kaflinn um norska menningu.
Ríkjasamband Noregs og Dan-
merkur var rofið 1814 og Noregur
settur í ríkjasamband við Svíþjóð. En
einmitt upp úr því margefldist menn-
ingai'samband Danmerkur og Nor-
egs. Kaupmannahöfn varð þá æ meir
menningai'leg höfuðborg Noregs.
Hún varð það fremur en Stokkhólm-
ur vegna þess m.a. að ritmálið var
sameiginlegt Dönum og Norðmönn-
um, en bókaútgáfa var svo van-
þroskuð í Noregi, að norsk skáld
þui'ftu að ná samningum við danska
forlagið Gyldendal til að tryggja af-
komu sína og geta gefið sig að skrift-
um. Enda var þá markaðurinn öll
Norðurlönd. Þetta gilti um helstu
skáld norsk, Ibsen, Bjarnson, Lie og
Kielland, Amalie Skram og síðar
Hamsun. En þau ríktu síðan í dönsku
bókmenntalífi á seinni hluta 19. ald-
ai', fremur dönskum skáldum! Ekki
nóg með það, tilkomumiMl myndlist
og tónlist Norðmanna á 19. öld varð
einnig til í Kaupmannahöfn, sprottin
af listhefð þar, eins og norsk leiklist-
arhefð er beinlinis sprottin af
dansM’i. Nú gildir allt þetta í enn rík-
ara mæli um Islendinga, fyrir utan
það, að bókmenntirnai' voru á ís-
lensku, sem náði til fárra annara en
Islendinga. Og ólíkt Norðmönnum
vai' fyrir lifandi alþýðleg bókmennta-
hefð á Islandi, þegar Bjarni
Thorai'ensen, Jónas Hallgrímsson og
fleiri báru inn í landið þær bók-
menntanýjungar sem þeh höfðu lært
í Kaupmannahöfn. En sú nýja stefna
sigraði síðan gjörsamlega alþýðlega
hefð rírnna og í'iddarasagna, enda
kom þjóðernisstefnan til landsins
með þessum erlendu nýjungum! Það
sýndi sig svo enn betur á 20. öld,
einkum með Halldóri Laxness, að
margt hið besta í íslenskri menningu
er risið af erlendum menningaráhrif-
um.
Þetta er fróðleg bók og aðgengileg.
Örn Ólafsson
MWniJST
Ingdlfsstræti 8
GRAFÍK
ELOI PIJIG
Til 11. október. Opið fímmtudaga
til sunnudaga frá kl. 14-18.
Aðgangur ókeypis.
KATALÓNINN vinnur að grafík-
list sinni með afar persónulegum
hætti. Með ýmsum sérkennilegum
samsetningum í myndvinnslu, ljós-
myndun, tölvugrafík,
skyggnutækni og mynd-
bandalist, sem fylgt er úr
hlaði með ámóta flókinni
hljóðblöndun, skapar lista-
maðurinn súrrealískt and-
rúmsloft myndrænnar
æxlunar. Hvaðeina birtist
á gegnsæjum skjá í miðju
salarans, tekur á sig form
úr jurta-, steina- eða dýra-
ríkinu og rennur jafnhai'ð-
an saman við eitthvert
annað form líkt og síkvik-
ar örveirur undh rafeinda-
smásjá.
Andrúmsloftið sem Puig
skapar er ekM órafjarri
vísindaskáldsögunni; til-
raunastofu vísindamanns-
ins kappsfulla sem sést
ekM fyrir og ratar þar af
leiðandi í hinar verstu
ógöngur. Líffræðingurinn
Frankenstein og Jekyll
læknir eru dæmi um slíka
óforsjála ofurhuga sem
steyptu sér og sínum nán-
ustu í glötun vegna ein-
strengingslegrar forvitni
sinnar. Eru gósentímar
slíM'a ástríðuvísinda aftur upp runn-
h með nær takmarkalausum mögu-
leikum erfðafræðinnar?
Eloi Puig fylgh efth myndbreyt-
ingum sínum með svipaðri samsuðu
tungumálsins. Nýyi'ðasmíð hans er
af sama meiði og myndgerðin. Af
samruna tveggja orða sprettur und-
arlegt fræðiheiti sem hljómar ugg-
vænlega sökum skyldleika síns við
ónæmisfræði, geðlækningar eða
óhefta frumuskiptingu. Það eru ein-
hver teikn í öllum verkum Puig sem
vísa til takmarkana okkai' sem
stjórnenda tilverunnar. Getur verið
að einn góðan veðurdag missum við
allt út úr höndunum á okkur eins og
áðurnefndar söguhetjur og hryll-
ingsmeistarar?
Myndrænt séð gengur skipan
Puig afar vel upp. Litleysið undir-
strikar gi'afísk áhrifm og minnh
okkur um leið á þá fleygu yfirlýsingu
Adornos að myndlist tuttugustu ald-
arinnar væri í eðli sínu svört. A norð-
urveggnum hanga verk sem hverfast
um hluti sem eru rifnh upp með rót-
um - Bases de arranque - gegnt
verki sem fjallar um innilokun og
önnur sem gætu verið skírskotun til
hugarMofnings. Þannig eru verk
Eloi Puig ekki fógur í viðtekinni
merkingu þess orðs, en þau eru svo
sannarlega opin og athyglisverð og
verður það að teljast meh um vei-t.
Halldór Björn Runólfsson
„BASES de arranque", „Byrjunargrunnar"
eða „Sundurrifsgrunnar" frá 1996. Umbreytt
Ijósmynd, 125 x 100 cm eftir Eloi Puig.
Sýningin
„Souvenir“
á Reka-
granda 8
NÚ stendur yfir sýning Charly
Banana/Ralf Johannes í Gangin-
um, Rekagranda 8. Verkið sam-
anstendur af 50 ljósmyndum og
kallast Souvenir og er eins kon-
ar minningarinnsetning um
myndlistarferil listamannsins
fram að þessu, segir í fréttatil-
kynningu.
Ennfremur segir að sýningar-
ferill Charly Banana/Ralf Jo-
hannes hefjist árið 1975, og
hann orðið þekktur listamaður á
áratug nýja málverksins. Hann
hefur auk málverksins unnið
skúlptúr, innsetningar, mynd-
bandsverk, bókverk, o.fl.
Sýningin stendur fram í miðj-
an nóvember.
Islensk
fræði inn í
21. öldina
UMRÆÐUFUNDUR verður á
Súfistanum, bókakaffi, Lauga-
vegi 18, í dag, fimmtudag, kl.
20.30, og er hluti bókakynningar
Máls og menningar og Forlags-
ins í Reykjavík haustið 1998.
Gísli Sigurðsson, Heimir
Pálsson, Jón Karl Helgason og
Örnólfm' Thorsson velta fyrir
sér, með hjálp áheyrenda, hvort
21. öldin verði lík þeim 19. og 20.
hvað varðar rannsóknir á Is-
lendingasögum og öðrum mið-
aldabókmenntum íslenskum,
segir í fréttatilkynningu.
Gísli gaf út Eddukvæði og rit-
aði að þeim inngang, Heimir gaf
út bókina Lykill að Islendinga-
sögum, Jón Karl sendi frá sér
Hetjuna og höfundinn og Örn-
ólfur er einn af þeim sem stóðu
að útgáfu Islendingasagnanna
og orðstöðulykils að þeim á
hljómplötu. Umræðum stýrir
Andri Snær Magnason rithöf-
undur og íslenskufræðingur,
sem stóð að útgáfu rímnahljóm-
plötunnar Radda fyrr á árinu.
Jón Karl
Helgason
gestur Ritlist-
arhópsins
UPPLESTUR á vegum Ritlist-
arhóps Kópavogs verður hald-
inn í Gerðar-
safni í kvöld,
fimmtudags-
kvöld, kl.
17-18. Jón
Karl Helga-
son bók-
menntafræð-
ingur les úr
bók sinni
Hetjan og
höfundurinn,
sem út kom fyrr á þessu ári.
Aðgangur er ókeypis.
Jón Karl
Helgason
TILKYNNING UM SKRÁNINGU BANKAVÍXLA Á VERÐBRÉFAÞING ÍSLANDS
LANDSBANKI ÍSLANDS HF.
kr. 50.000.000.000.-
kr. f i m mtí u m i I Ij a rð a r 00/100
Útgáfudagur: Fyrirhugað er að gefa út 50 flokka af bankavíxlum sem verða
á gjalddaga 10. og 25. hvers mánaðar.
Sölutímabil: Takmarkast af gjalddaga hvers flokks.
Einingar víxla: Kr. 5.000.000.- og kr. 25.000.000.-
Fjöldi flokka: 50 flokkar.
Fjárhæð flokks: Kr. 0 -1.000.000.000.-
Skránlng: Verðbréfaþing íslands hefur samþykkt að skrá bankavíxla
Landsbanka Islands hf. við útgáfu hvers flokks enda uppfylli
þeir þá skilyrði skráningar. Tilkynnt verður til Veröbréfaþings
íslands um útgáfu hvers flokks og hann skráður í kjölfar þess
Upplýsingar og gögn: Skráningarlýsing og önnur gögn sem vitnað er til í
skráningarlýsingunni liggja frammi hjá Landsbanka íslands hf.,
Laugavegi 77, 155 Reykjavík.
Umsjón með útgáfu: Landsbankl íslands hf., Laugavegi 77,155 Reykjavík.
Landsbanki Íslands
Landsbanki íslands h f., Viöskiptastofa
Laugavegi 77, 155 Reykjavfk, síml 560 3100, bréfsfmi 560 3199, www.landsbanki.is