Morgunblaðið - 08.10.1998, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FIMMTUDAGUR 8. OKTÓBER 1998 35
Via Dolorosa Davids Hare er ein-
hvers konar sambland af leikhúsi,
ferðasögu, ritgerð og blaða-
mennsku sem hann kryddar með
hörðum fréttum, slúðri og kímni
ásamt eigin hugleiðingum. Hare
segir frá því að bandaríski rithöf-
undurinn Philip Roth hafí fyrir
mörgum árum fyrstur farið að
hvetja sig til að fara til þessa brjál-
aða lands og hitta alla brjálæðing-
ana sem þarna búa og þegar Hare
færðist undan og bar því við að
þetta efni stæði Roth og löndum
hans næst, svaraði Roth: „Þeir eru
svo brjálaðir að það er alveg pláss
fyrir okkur alla.“
Gijót eða hugmyndir
En nú áratug síðar finnst Hare ,
fimmtugum að aldri tímabært að
heimsækja jafnaldra sinn, Israels-
ríki. Hann undirbýr sig rækilega,
fær m.a. ísraelskan rithöfund í
heimsókn sem segir honum að vilji
hann skilja Israel, skuli hann horfa
til Sex daga stríðsins. Það stríð hafi
breytt öllu. Þar hafi Israelar í
fyrsta sinn náð undir sig landi sem
sigurvegarar og í kjölfarið hafi trú-
aðir gyðingar hætt að horfa til Bibl-
íunnar sem sögulegs rits heldur nú-
tímalegrar handbókar.
Þegar til Israel er komið freistar
Hare þess að fá sem víðasta mynd
af ástandinu, hann talar við leikhús-
fólk, hann talar við sagnfræðinga,
bæði ísraelska og af palestínskum
uppruna, dvelur meðal landnem-
anna á hernumdu svæðunum, ræðir
við stjórnmálamenn úr andstæðum
fylkingum Israela, Benni Begin og
Shulamit Aloni, og einnig Haider
Abdel Shafi, dáðan leitoga Palest-
ínubúa og andstæðing Arafats. Sá
veitir Hare raunar einungis viðtal
fyrir misskilning - vegna þess að
hann heldur að hann sé David
Hirst, blaðamaður The Guardian og
þekktur Miðausturlandasérfræð-
ingur.
I níutíu mínútur samfleytt flytur
verulegs hernaðar heldur sam-
keppnisstríðs stórfyrirtækjanna
um heim allan. Til að standast sam-
keppnina verða þau að bregðast
við, hagræða, skera niður, skreppa
saman og til þess þarf að fækka
starfsmönnum, ekki síst yfirmönn-
unum í millistjórnendalaginu.
Widmer lætur leikrit sitt gerast
á einvers konar ráðningar- og ráð-
gjafaskrifstofu fyrir yfirmenn og
millistjórnendur sem misst hafa
vinnuna. Þeir eru komnir þangað til
að fá endurhæfingu, endurheimta
sjálfstraustið og gerast gjaldgengir
á vinnumarkaði á ný. Við kynnumst
sögu þessara fimm eða sex einstak-
linga af samtölum þeirra við ráð-
gjafann, af hópmeðferð og hlut-
verkaskiptum, þar sem t.d. eigin-
kona hins rekna á að leika eigin-
mannin og hann aftur hana. Undir-
tónninn er hamrænn en Widmer
beitir miskunarlaust farsakenndu
háði til að ná fram ádeilu sinni á
tískukenningar stjórnunarfræð-
anna og á þann hugmyndaheim við-
skiptalífsins, þar sem fyrirtækin og
merkin (lógóin) eru færð í öndvegi
á kostnað fólksins.
Leikritið sjálft virðist vera nokk-
uð frjálst í forminu og auðvelt í
staðfærslu, því að heyrt hefur af
mjög ólíkum uppsetningum á þessu
verki. Sýning Dialogue-leikhópsins
í London hlýtur þó að teljast sú
allra frumlegasta. Vettvangurinn er
ekki eiginlegt leikhússvið heldur
heil auð skrifstofuhæð í Truman-
byggingunni við Brick Lane, yfir-
gefinni bjórverksmiðju. Engin sæti
eru fyrir áhorfendur, þeir ýmist
setjast á filtteppin á gólfinu eða
standa og færa sig til um hæðina
því að leikurinn berst um hana alla.
Leikmunirnir eru 6 skrifstofustólar
og leiktjöldin gerð úr neón-ljósum,
t.d. fimm ljósaborð sem unnt er að
rétta við þannig að helst minnir á
tölvuskjái. Til frekari áhrifsauka er
svo afar viðeigandi tölvutónlist og
áhrifshljóð.
DAVID Hare flytur sjálfur einleik sinn Via Dolarosa.
David Hare áhorfendum þessa
ferðasögu sínu sem smám saman
verður miklu meira en ferðasaga,
miklu meira en pólitísk „essaya",
miklu meira blaðamennska því að á
bak við flytjandann á sviðinu skynj-
ar áhorfandinn leikskáldið með alla
sína tilfinningu fyrir dramatíkinni
og af henni er nóg á þessu land-
svæði. Hare heldur okkur
bergnumdum, ekki síst undir lokin
þegar hann lýsir ferðinni frá Vikt-
oríulestarstöðinni í leigubíl til
heimilis síns og á hann leita þessar
áleitnu grundvallarspurningar: Er-
um við þar sem við búum eða erum
við það sem við hugsum? Hvað
skiptir máli? Grjót eða hugmyndir?
Stjórnendur í uppnámi
Annars konar átökum er lýst í
margverðlaunuðu leikritinu Top
Dogs eftir svissneska rithöfundinn
Urs Widmer. - Það er stríð þarna
úti, segir einhvers staðar í leikrit-
inu, en þá er ekki vísað til raun-
Þessi sýning var óneitanlega lífs-
reynsla og skemmtileg sem slík en
einhverra hluta vegna finnst manni
hún frekar bera meiri keim af
gjörningi en leiksýningu. Og ein-
hvern veginn situr maður á endan-
um uppi með þá tilfinningu að þessi
mikla og frumlega umgjörð færi
inntakið nánast í kaf.
Burt með hléin
Top Dog tekur líka um 90 mínút-
ur í sýningu og þar er heldur ekk-
ert hlé.
Og það rennur upp fyrir manni að í
engri þessara sýninga hefur verið
hlé, nema í Leikritinu um barnið,
þar sem Albee beinlínis skrifar hlé
inn í verkið sem lið í þessum galdri
sínum að má út mörkin milli leiks
og veruleika. Hlé verða sem sagt að
hafa hlutverk, annars eru þau kom-
in úr tísku.
Ætli þetta geti ekki verið um-
hugsunarefni fyrir framsækin ís-
lensk leikhús?
Óendan-
leikínn í
öðru veldi
BÆKUR
Skál (Isöffur
TALNAPÚKINN
Bók á náttborð allra sem óttast
staerðfræði. Eftir Hans Magnus
Enzensberger, Rotraut Susanne
Berner myndskreytti, Arthúr Björg-
vin Bollason þýddi, Mál
og menning, Reykjavi"k 1998, 263 bls.
Verð: 3.480 kr.
FYRST er ósýnilegur veggur og
yfir hann verður ekki komist, að-
eins staðið innan hans, uppi við
hann; einn dag réttir
einhver hönd í gegnum
hann og annar gengur
í gegnum vegginn og
hann hverfur líkt og
hann hafi verið úr
sápuvatni. Eftir á að
hyggja eru engin um-
merki þess að þarna
hafi nokkru sinni stað-
ið veggur og því
ómögulegt að segja að
einhver hafi rofið
hann. Róbert dreymir
risavaxinn og ógeðs-
legan fisk sem sporð-
rennir honum, að hann
renni eftir endalausri
rennibraut niður í
botnlaust hyldýpi.
Honum finnst draumarnir frekar
leiðinlegir. „Þar til dag nokkurn að
talnapúkinn birtist.“ (11). Eftir það
sækir talnapúkinn Róbert heim í
tólf draumum, tólf nætur, hver
kafli í Talnapúkanum greinir frá
nótt, fyrstu til tólftu, og kaflarnir
draga heiti sín af því. Talnapúkinn
leiðir stráknum í bláu náttfötunum
fyrir sjónir galdraveröld talnanna,
hvernig allt leiðir af tölunni einum,
hvernig núllið verður stundum að
fela sig undir rúmi, þó að hug-
myndin um það hafi bylt talna-
heiminum, hvernig tölurnar raðast
upp í þríhyrninga og lýsast upp og
myrkvast á víxl í formgerðum sem
hægt er að spá fyrir um, allt um
frumlegar tölur, óskynsamlegar
tölur og óendanleika talnaruna,
hluti sem þarf hvorki barn né ung-
ling til að veki furðu. Þetta er
óendanleiki talna í veldi skáldsög-
unnar. Þessi bók hefði aldrei verið
skrifuð ef Veröld Soffíu eftir
Jostein Gaarder hefði ekki gengið í
gegnum vegginn ósýnilega sem
skilur að barnabækur og aðrar
bækur. Aðferðin er sú sama: að út-
skýra stórt kerfi í skáldsöguformi
- hér er það stærðfræði í stað
heimspeki. Samt er ekki rétt að
kalla þetta kennslurit eða kennslu-
skáldsögur; skáldsögurnar grafa
hvor á sinn hátt undan hugmynd-
inni um kennivald og kennslu, ein-
hvern sem veit og uppfræðir (með
boðun) annan sem veit ekki. Hrút-
ur heitir stærðfræðikennari Ró-
berts og andstæðan við talnapúk-
ann, leiðinlegur, lítið spennandi
„pedant“, aðferðin við að vekja
ekki áhuga á stærðfræði. Talna-
púkinn aftur á móti er eldrauður
og demónskur með horn, skapillur,
hégómlegur og göldróttur og
breytir um lögun, stærð og hlutfoll
og getur blásið upp og sprungið;
draumur allra nemenda, púkasvip-
urinn notalega kvikindislegur á lit-
ríkum og skemmtilegum myndum
Berners sem hafa aðra afstöðu til
textans en maður á að venjast, ská-
skjóta sér í spássíur og milli lína.
Ævintýra- og draumheimi púkans
er haldið leyndum fyrir þeim full-
orðnu rétt einsog í annarri góðri
Hans Magnus
Enzensberger
bók Gaarders, Kapalleyndardómn-
um, svo samanburðinum sé haldið
áfram, þar sem ytri regla kemur
við sögu einsog hjá þessum djöful-
lega fulltrúa óskynsamlegs, rök-
legs skipulags. Skemmtileg barna-
bók fýrir fullorðna, fullorðinsbók
fyi-ir börn. En Talnapúkinn hefur
ekki jafngóða frásagnarlega gulrót
og Veröld Soffíu og er ekki eins
snjöll saga. Enginn leyndardómur
vekur eftirvæntingu, sagan vex
ekki inní sjálfa sig og útúr sér aft-
ur einsog stærðfræðileg flaska Fel-
ix Klein svo enginn sést munur á
innviðum og útviðum, skáldskap og
veruleika, sagan leikur
sér ekki nema tak-
markað að snertiflöt-
um draums og veru:
þó bráðnar eitt djásn
úr draumheimum yfir
í raunheima. Sagan
ætlar sér aldrei neitt
nema til fundar við
talnapúkann. Aðdrátt-
arafl sögunnar felst í
flugeldasýningu hans
á sjálfum sér og tölun-
um. Það er hins vegar
nægilega mikið kjöt á
textanum sjálfum svo
að skortur á sögu-
þræði kemur ekki að
sök. Það er annar
þráður hérna: stærð-
fræðilegir furðuheimar Lewis Car-
roll, Lísa í Undralandi og Gegnum
spegilinn. Talnapúkinn er jafnmik-
ið ættaður úr þeim heimum. Enn
þessi skortur á verksummerkjum:
hér getur ekki hafa staðið neinn
veggur. Það hefur alltaf verið
greiðfært á milli barnabóka og full-
orðins, á milli furðuheima og raun-
heima eru engin skil fremur en að
fólkið í speglinum er við.
Hermann Stefánsson.
NATTURUHRIF eftir
Þorstein Helgason.
Gallerí Borg-
kynnir
Þorstein
Helgason
GALLERÍ Borg kynnir lista-
manninn Þorstein Helgason, f.
1958 og verður opnuð sýning á
20 verkum hans í kvöld,
fimmtudagskvöld, kl. 20.30.
Verkin eru unnin á síðustu ár-
um með olíulitum á striga.
Þorsteinn er arkitekt frá
Arkitektaskólanum í Kaup-
mannahöfn. Hann stundaði
nám í Myndlistaskólanum í
Reykjavík og var gestanem-
andi Myndlista- og handíða-
skóla íslands 1996-1997.
Við opnunina flytja Tómas
R. Einarsson bassaleikari og
Omar Einarsson gítarleikari
djasstónlist.
Gallerí Borg er opið virka
daga kl. 10-18 og laugardaga
kl. 12-16. Kynning á verkum
Þorsteins stendur til þriðju-
dagsins 13. október.
Endurskoðun á starfi
stjórnarmanna
í fyrirtækjum og stofnunum
Námstefna um hlutverk stjórna og leiðir til að gera
vinnu þeirra árangursríkari í þágu fyrirtækis og stofnunar.
Fjallað er um 9 þætti í endurskoðun á verkefnum stjórna.
Hnitmiðuð námstefna sem stjórnarmenn og
framkvæmdastjórar mega ekki missa af.
Staðun Hótel Loftleiðir Tími: Fimmtudagur 15. okt Kl: 14:00 -18:00
LEIÐBEINANDI:
Dr. David R. Palmer, U.C. Berkeley.
Lauk meistaragráðum í viðskiptum
og endurskoðun frá Wharton Graduate
School í Pensilvaníuháskóla. Lauk MA
og Ph.D. gráðu í stjórnun frá Peter F.
Drucker Graduate Management Center
við Claremont Graduate School.
Veitt leiðsögn til fjölda kunnra fyrirtækja
á við Pepsi-Cola, General Motors, Motorola,
Nike, Pacific Bell, Intel og Hewlett Packard.
Sérhver þátttakandi fær
viðurkenningarskjal
frá U.C. Berkeley.
A
Stjórpunarfélag
Islands
Skráning í síma 533 4567 og á heimasíðu á Netinu: www.stjornun.is