Morgunblaðið - 08.10.1998, Blaðsíða 46

S46 FIMMTUDAGUR 8. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Tillög'ur til úrbóta
í tannlækningum
A UNDAN-
FÖRNUM áram
hefur tilkostnaður
barnafólks og elli-
og örorkulífeyris-
þega við tann-
lækningar stór-
aukist og er svo
komið að margt
efnalítið fólk á
ekki lengur kost á
því að leita sér
lækninga. Þetta er
m.a. staðhæft í
skýrslu sem gefin
hefur verið út á
vegum landlækn- Ogmundur
isembættisins. Jónasson
Þar kemur fram
að af öllum sviðum lækninga sé
mest áberandi að efnalítið fólk
veigri sér við því að leita til tann-
lækna. Þetta ætti engum að koma
á óvart því flest þekkjum við hve
kostnaðarsamar tannlækningar
geta verið. Þegar kostnaðarhlut-
^ deild hins opinbera var minnkuð
snemma á þessum áratug dró úr
samanlögðum kostnaði ríkis og
notenda án þess að tannlækna-
kostnaður lækkaði. Astæðan var
augljós: Þeim fjölgaði sem ekki
höfðu efni á að leita til tannlæknis.
Réttarbót fyrir aldraða
og öryrkja
Fyrir Alþingi liggur nú fram-
vai’p sem undirritaður flytur
ásamt fleiri þingmönnum þar sem
& gert er ráð fyrir því að hið opin-
bera greiði að öllu leyti almenna
tannlæknaþjónustu fyrir aldraða
og öryi-kja. Nú er málum þannig
háttað að Tryggingastofnun greið-
ir 75% af almennum tannlækna-
kostnaði þeirra sem hafa óskerta
tekjutryggingu og 50% af kostnaði
þeirra sem hafa skerta tekjutrygg-
ingu. A mannamáli þýðir þetta að
við núverandi íyrirkomulag fær
einstaklingur sem er með 28 þús-
und kr. á mánuði eða
minna í tekjur þrjá fjórðu
hluta tannlæknakostnað-
arins endurgreidda, sá
sem er með tekjur á bilinu
28 þúsund til 79 þúsund
fær helming endurgreidd-
an en sá sem er með tekj-
ur þar fyrir ofan fær ekk-
ert. Fólk sem hefur tekjur
um og yfir viðmiðunar-
mörkum er fæst aflögu-
fært til mikilla fjárútláta
enda er afleiðingin sú að
öryrkjar og aldrað fólk
hefur í mörgum tilvikum
ekki efni á því að leita sér
lækninga. Óryrkjar sem
búa á stofnunum eða í
sambýlum fá að vísu 90% kostnað-
ar endurgreidd. En þá má spyrja
hvers þeir eigi að gjalda sem búa í
heimahúsum.
Telja íslensk heilbrigð-
isyfírvöld, spyr
Ögmundur Jónasson,
að bætt tannheilsa hjá
ungu fólki dragi úr
tilkostnaði samfélags-
ins þegar fram líða
stundir?
Ósanngjar
jaðarskattur
Samtök eldri borgara og samtök
öryrkja hafa ítrekað bent á að hér
sé að finna dæmi um jaðarskatt
sem beri að afnema.
En hver má ætla að yrði til-
kostnaður við slíka ráðstöfun?
Samkvæmt útreikningum yfir-
tannlæknis Tryggingastofnunar
ríkisins myndi tilkostnaður hins
opinbera við að færa endur-
greiðsluhlutfall lífeyrisþega og ör-
yrkja í 100% nema rúmum eitt
hundrað milljónum króna. Að mín-
um dómi er hér um slíkt réttlætis-
mál að ræða að stjórnvöld hljóti að
taka það til alvarlegrar athugunar.
I fyrrnefndu frumvarpi, sem er til
umfjöllunar á Alþingi, era fleiri
nýmæli en þau sem snerta aldraða
og öryrkja.
Barnafólki
mikilvæg búbót
Þannig er í frumvarpinu gert
ráð fyrir breyttu greiðsluhlutfalli
hins opinbera í tannlæknakostnaði
unglinga. Aldursviðmiðunarmörk-
um er breytt úr 15 áram í 17 ár og
er ekki gert ráð fyrir fyrirkomu-
lagi með þrepum eins og nú er, þ.e.
gagnvart 16 ára unglingum sem fá
stuðning en lægra endurgreiðslu-
hlutfall en yngri aldurshópar.
Endurgreiðsluhlutfallið er 75%
fram að 16 ára aldri en 50% hjá 16
ára unglingum. I frumvarpinu er
hins vegar gert ráð fyrir að fram
að 17 ára aldri greiði fólk einvörð-
ungu 10% af tannlæknakostnaði.
Annars staðar á Norðurlöndum
era aldursmörkin og þátttaka hins
opinbera í tannlæknakostnaði
hærri en hér. Rökin eru þau að
þessi stuðningur við barnafólk sé
fjölskyldunum mikilvæg búbót en
auk þess hafa verið færð rök fyrir
því á Norðurlöndum að þetta sé
skynsamleg fjárfesting: Mjög
miklar líkur eru sagðar vera á því
að bætt tannheilsa hjá ungu fólki
dragi úr tilkostnaði samfélagsins
við tannlækningar þegar fram líða
stundir. Ekki hef ég upplýsingar
um tölur en nærri má geta um líð-
an manna. En hvert er mat ís-
lenskra heilbrigðisyfuvalda hvað
snertir kostnaðarþáttinn? Hversu
mikils virði er forvörn á unglings-
áram? Óskað er eftir svari.
Höfundur er alþingismaður og for-
maður BSRB.
Titanic-æðið
NÚ ÞEGAR Titanic
er loksins komin úr
bíóhúsunum víðast
hvar í heiminum og inn
í vídeóverslanirnar til
sölu og leigu, er ekki
úr vegi að staldra að-
eins við og spá í hvað
gerði hana að tekju-
hæstu kvikmynd sög-
unnar og afhverju.
Myndin er mér per-
sónulega hugleikin af
tveimur ástæðum. I
fyrsta lagi hreifst ég
eins og svo margir aðr-
ir af töfram myndar-
innar og átti þess kost
að sjá hana fjóram
sinnum hérlendis og einu sinni í
Bandaríkjunum. I annan stað varð
ég þess óvænta heiðurs aðnjótandi
að komast í viku skemmtisiglingu í
Karíbahafið eftir sigur í Titanic-
leiknum á Islandi.
Tvisvar til þrisvar á öld koma
fram einstaklingar með afbúrða-
gáfu af guðs náð hvort heldur er í
íþróttum, stjórnmálum eða vísind-
um.
Hvort heimfæra má slíka fullyrð-
ingu yfir á kvikmyndir er önnur
saga. En fyi'r á þessari öld kom
fram á sjónarsviðið stórmyndin
„Gone with the Wind“ eða „Á
hverfanda hveli“ og hefur engin
mynd síðan náð þvílíkum vinsæld-
um íyn- en Titanic birtist okkur
sjónum á sögufrægri siglingu í
kvikmyndahúsum heimsins við sól-
setm- þessarar aldar.
Vissulega hafa miklar sögusagn-
ir, stærð og tæknibrellur alið á for-
vitni og áhuga fólks að sjá myndina.
Og það þrátt fyrir að í myndinni
séu engar geimverur eða risaeðlur!
Færa má rök fyrir því að myndin
sjálf sé miskunnarlega ótöff, og allt
að því þrjóskulega útkeyrð. En það
sem skýrir að stærstum hluta vin-
sældir hennar er að hún er vegsöm-
un á óeigingirni og riddaraskap,
sem finnur í mannlegri þjáningu
undankomuleið í sæmd og glæsi-
brag.
Titanic vekur nefnilega óhjá-
kvæmilega upp von um að enn sé
hægt að trúa á dyggð
mannsins og réttlæti,
nú á þessum síðustu og
verstu tímum þegar
við virðumst vera búin
að glata hæfileikanum
til þess að trúa á eitt-
hvað, annað en hæfi-
leikann til þess að
takast á við lífið með
kaldhæðnislegu,
bjánalegu og tilgerðar-
legu glotti.
Þetta háð er að
verða gjaldmiðill
menningarinnar. Van-
Guðmundur traust og tortryggni
Breiðfiörð sem öðlast hefur stað-
festu, löglegt gildi, í
upplýsingaþjóðfélaginu okkar, þar
sem enginn trúir lengur á neitt.
Tæknivætt upplýsingaþjóðfélag
þar sem við verjum sál okkar með
tortryggni og kaldhæðni, en gleym-
um stundum að þó sú vörn verji
Kvikmyndin Titanic
halar ennþá inn millj-
ónir frá öllum heims-
hornum. Guðmundur
Breiðfjörð fjallar hér
um hvernig hann upp-
lifir þessa vinsælu
Nýr og betri heimur
EFTIR AÐ hafa
fylgst með, úr fjar-
lægð, nýju fyrirtæki
hasla sér völl á ís-
lenskum atvinnumark-
aði og þeirri umfjöllun
sem verið hefur um
fyrirtækið Islensk
erfðagreining (ÍE) í
tengslum við gagna-
grunn á heilbrigðis-
sviði, varð grein í
Morgunblaðinu
(sunnudaginn 18. júlí
t síðastliðinn) tilefni til
þessara skrifa. í áður-
nefndri grein er vísað Tómas Helgi
í greinar í erlendum Jóhannsson
tímaritum sem fjalla
um ÍE og þann umdeilda gagna-
grann sem íyrirtækið ætlar sér að
smíða og hafa einkaleyfi á næstu
12 árin. Ein greinin, í febrúai'hefti
Scientific American, ber yfirskrift-
ina „Fæddir tilraunagrísir"
(„Natural-bom Guinea-pigs“) og
er þar átt við Islendinga sem að
mínu mati er móðgun við íslenska
þjóð.
Kári Stefánsson forstjóri og
einn stofnenda IE hefur í nokkrum
viðtölum og umræðuþáttum, bæði í
útvarpi og sjónvarpi, ítrekað talað
um hversu öragg gögnin í gagna-
granninum muni verða með ör-
uggri og öflugri dulmálskóðun.
Sannleikurinn er sá að það er ekki
til nein 100% öragg aðferð til að
dulmálskóða, hvað þá að geyma,
gögn á tölvutæku
formi eins og margoft
hefur komið fram í
sumar. Stærðfræði-
lega er hægt að nálg-
ast það mark en það
næst aldrei alveg
hversu oft sem reynt
er.
Það hefur áður
komið fram í fjölmiðl-
um, í viðtali við einn
prófessor í tölvunar-
fræði við HI og í grein
eftir annan prófessor
við sömu skor, að
hægt sé að tengja
saman dulkóðaðar
upplýsingar, sjá út
ákveðið munstur og þar með fá út
lykilinn að öllu saman. Það eina
sem þarf er smá tími og þolin-
mæði. í greininni frá 18. júlí eru
ummæli höfð eftir Kristleifi Krist-
jánssyni lækni, starfsmanni, stofn-
anda og einum eigenda IE, þess
efnis að hann sæi lyfjaíýrirtæki,
ríkisstjórnir, sjúkrahús og trygg-
ingafyrirtæki fyrir sér sem við-
skiptavini IE. Svo ég vitni beint í
greinina:
„Þó mest sé talað um gagna-
granna af þessu tagi í samhengi
við læknisfræðirannsóknir þá nýt-
ist miðlægur gagnagrunnur til
miklu, miklu víðtækari rannsókna
en læknisfræðirannsókna ein-
göngu. Að sögn Kristleifs Krist-
jánssonar má hugsa sér að við-
Það er von mín,
segir Tómas Helgi Jó-
hannsson, að gagna-
grunnsmálið fái vand-
aða meðferð.
skiptavinir fyrirtækisins væra
lyfjafyrirtæki, ríkisstjórnir,
sjúkrahús og tryggingafyrirtæki."
Eins og allir vita sem fylgst hafa
með þessu máli þá var í gagna-
grannsfrumvarpinu ákvæði þar
sem segir að einstaklingur hafi
ekkert neitunarvald um það hvort
gögn um hann séu sett í gagna-
grunninn eður ei. Úr því hefur nú
verið bætt að nokkru, þó hvergi
fullnægjandi sé. Það er lágmarks-
kurteisi að spyrja hvern og einn
hvort svo persónuleg mál, sem
sjúkraskýrslur manns eru, megi
nota til vísindalegrar vinnu.
Ef tryggingafélög gerast nú við-
skiptavinir ÍE og falast eftir upp-
lýsingum úr gagnagranninum
gegn greiðslu, hvaða tryggingu
hafa þá þeir einstaklingar, sem þar
eiga gögn um sig, fyrir því að
tryggingafyrirtækin notfæri sér
ekki upplýsingarnar og neiti þeim
t.d. um tryggingu vegna erfða-
fræðilegra ástæðna?
Páll Skúlason, rektor Háskóla
Islands, lýsir því í pæðu á þjóðhá-
tíðardegi okkar Islendinga, 17.
júní síðastliðinn, við brautskrán-
ingu kandídata, hvað í orðunum
vísindi og fræði felst: „Þau eiga að
færa okkur skilninginn sem við
þörfnumst til að átta okkur á veru-
leikanum, kunnáttuna til að ráða
fram úr aðsteðjandi vanda og visk-
una til að finna fótum okkar forráð
og skapa betri heim“. Það að
græða fúlgu fjár á hugviti sínu er
aðeins bónus fyrir vel unna vinnu í
þágu mannkynsins, en má aldrei
verða frumhvati vísindalegrar
starfsemi.
Og þegar um svo mikilvægt mál-
efni er að ræða eins og þetta, sem
snerth' einkalíf allra Islendinga,
lífs, liðinna og ófæddra, hlýtur
maður að spyrja sig hvort eitt
einkafyrirtæki eigi að hafa einka-
vald til að ráðskast með einkaupp-
lýsingar íslenskra einstaklinga eins
og því sýnist. Ég segi einfaldlega
NEI, slíkt býður hættunni heim.
Ég spyr því: Hverskonar upp-
lýsingar ætlar Islensk erfðagrein-
ing að selja ríkisstjórnum og
tryggingafyrirtækjum úr gagna-
granninum?
Það er mín von og annarra að ís-
lensk stjórnvöld gefi þessu máli
vandaða meðferð og íhugi það
vandlega hvort þau vilji sjá hér í
framtíðinni samfélag líkt og það
sem lýst er í bókinni Brave New
World eftir Aldous Huxley.
Höfundur er töivunarfræðinemi
f HÍ.
mynd.
okkur fyrir því sem við íyrirlítum,
ver hún okkur líka gegn því sem við
þörfnumst. Með því að verjast lyg-
um verjumst við sannleikanum.
Gífurleg aðsókn á Titanic skýrist
einnig af því að myndin virðist hafa
hjálpað okkur að líta um öxl til ein-
faldari tíma áður en kvíðatilfínning-
in var allsráðandi í flóknu nútíma-
samfélagi. Nútímasamfélag sem
framleiðir ekki lengur hetjur eins
og Jack heldur hneykslismál ofan á
hneykslismál.
Og ekki má gleyma fortíðar-
þránni. Hún á mikinn þátt í vin-
sældum Titanic. Hún er sterk í
okkur öllum, líka unga fólkinu, sem
á stutta ævi að baki. Við þráum
Ijóma þess liðna því með því yfir-
gefum við rétt sem snöggvast hið
daglega „sökkvandi" stress.
Sama máli gegnir um hina ótrú-
lega dramatísku sögu af slysinu
sjálfu, þar sem allt virðist hafa
hjálpast að svo skipið sykki og sem
flestir með því. Sú saga hefur lifað
öldina í minningunni, í sögum fólks,
í bókum, í blöðum og í kvikmynd-
um.
Og eins og flestir vita halar
myndin ennþá inn milljónir frá öll-
um heimshornum, hillui' svigna
undan verðlaunagripum, vinir og
kunningjar segja ljómandi út að
eyi’um frá upplifun sinni og kvik-
myndagagmýnendur fara inn í áð-
ur óopnaða skápa og draga fram
ónotuð magnþrungin lýsingarorð.
Og á meðan, næstum því á ósýni-
legan hátt, myndast önugur og úr-
illur menningarkimi fólks sem
hvorki vill né skilur út á hvað þessi
læti ganga og hvað sé svona merki-
legt við þessa mynd!
Vert er fyrir það fólk að hugleiða
þá merkingu að vinsældir Titanic,
þegar það leggst loks að bryggju
gersamlega umbreytt frá því að
vera skip úr viði og stáli, er eitt-
hvað sem skilgreinir hvað við erum
að berjast fyrir hverju sinni - hver
og einn, og oft kallar það á tár á
hvörmum.
Því Titanic er póstkort frá gam-
alli tíð, leiftursýn á hvernig ridd-
aramennskan leit út og hvernig það
var að vera ástfanginn upp fyrir
haus.
Vinsældir myndarinnar era
minnisvarði erfiðis okkar að verða
það aftur en ekki hinna sem gefist
hafa upp.
Höfundur er markaðs- og sölufull-
trúi hjá ÍÚ.