Morgunblaðið - 23.01.1999, Blaðsíða 36

MORGUNBLAÐIÐ
36 LAUGARDAGUR 23. JANÚAR 1999
„The Imperial War Museuma, í London
koma enda var sýningin afar vel upp
sett, fjölbreytt og aðgengileg.
Stríðsminj asafni heimsveldisins,
sem bar heitið „Tíska fímmta áratugarins
skoðaði sýninguna og þótti mikið til
og nýja útlitið“. Bergijót Ingólfsdóttir

Tíska fímm
áratugarin
og nyja útliltj
Fyrir nokkru var sett upp sýning í
n NÝJA útlitið, tíska
Dior árið 1947.
C1 KONUR með
0 gasgrímur.
E| BORINN litur á
“ fótleggi í sokka-
leysinu.
K] KVIKMYNDA-
“ STJARNAN Lauren
Bacall gerir við
sokka.
n FRÆGAR kvik-
myndastjörnur í
glæsilegum kjólum.
Frá vinstri: Norma
Shearer, Joan
Crawford og
Rosalind Russel.
ISÝNINGARGLUGGUM var
fatnaður frá fímmta áratugn-
um, möppur lágu á borðum
með miklum upplýsingum, á
veggjum voru auglýsingar frá fyrr-
nefndum árurn og á skjá var hægt
að fylgjast með miklu og fræðandi
efni. Víða var komið íyrir myndum
af frægum breskum og bandarísk-
um kvikmyndastjörnum í glæsileg-
um fatnaði og leikin var tónlist frá
stríðsárunum.
London var mikil tískuborg á ár-
unum eftir fyrri heimsstyrjöldina
og þaðan fluttur fatnaður og tísku-
vörur út um allan heim. Bretar
voru þekktir fyrir falleg og vönduð
herraföt, þeir höfðu afbragðs klæð-
skerum á að skipa og vefnaður
þeirra stóð á gömlum merg.
Kvendragtir úr ullar-“tweed“ voru
í miklum metum og eftirsóttar víða
um lönd. Leðurvörur, skór, belti,
hanskar og kventöskur þóttu í há-
um gæðaflokki. Snyrtivörur, ilm-
vötn og undirfatnaður voru einnig
útflutningsvara, þannig mætti
lengi telja.
Þegar stríðið hófst
Síðari heimsstyrjöldin hófst
haustið 1939, eins og alkunna er,
Bretar tóku að vígbúast og fram-
leiðslan beindist fljótt að stríðs-
rekstrinum. Eins og gefur að
skilja breyttist daglegt líf lands-
manna, þeir voru brátt hvattir til
að spara á öllum sviðum og kaupa
ekki nema það allra nauðsynleg-
asta.
Loftárásir Þjóðverja á London
hófust árið 1940 og höfðu miklar
hörmungar í fór með sér. Heilu
hverfín voru sprengd í loft upp,
jafnt íbúðarbyggð sem fyrirtæki, á
áðurnefndri sýningu var t.d. stór
mynd af verslun John Lewis við
Oxfordstræti þar sem bókstaflega
vantaði framhlið hússins eftir loft-
árás. Sú verslun var endurbyggð
og er ekki að efa að margir kaup-
glaðir Islendingar hafa komið þar
við á ferðum sínum.
Bresk kvennablöð breyttu fljótt
um svip, fatasnið urðu snöggtum
efnisminni en verið hafði og kven-
yfirhafnir fengu hermannlegt yfir-
bragð með stórum axlapúðum, pils-
in slétt og hnésíð.
A þessum tíma voru ungar brúð-
ir hvattar til að gifta sig í venjuleg-
um fötum í stað þess að koma sér
upp brúðarkjólum úr mörgum
metrum af efni.
Margar verslanir höfðu aðeins
opið á meðan dagsbirtu naut, raf-
magn mátti ekki nota nema til þess
allra nauðsynlegasta. Víða var afar
lítið úrval af vörum og fljótt varð
hörgull á snyrtivörum, sokkum og
flestu því sem konur klæddust. Oft
mynduðust langar biðraðir við
verslanir þegar fréttist af vöru-
sendingu.
Skömmtun og nýtni
Árið 1941 var tekin upp skömmt-
un á fatnaði í Bretlandi og úthlutað
66 miðum á mann á ári. Til þess að
kaupa kvenkápu þurfti t.d. 14 miða,
skammturinn var minnkaður niður
i 40 miða árið 1943. Sagt var að
stjómin hafi haft nokkrar áhyggjur
af þessari skömmtun, taldi að kon-
um kynni að svíða það sárt að geta
ekki verið sómasamlega til fara of-
an á annað andstreymi.
Saumavélar, handsnúnar eða
fótstignar, voru víða til á heimilum.
í kvennablöðum og bæklingum,
sem dagblöðin gáfu út, vom leið-
beiningar um fatasaum. Þar vom
einnig auglýst kvöldnámskeið í
saumaskap og ein og ein verslun
bauð upp á sýnikennslu í fata-
saumi.
Það er ekki hægt annað en dást
að þrautseigju Breta á þessum ár-
um, eins og glöggt kom fram í máli
og myndum á sýningunni. Saumað
var upp úr gömlu, pijónles rakið
upp til endumota, hveitipokar,
gömul gluggatjöld og rúmteppi lit-
uð og saumaðar úr þeim flíkur. Allt
var nýtt til fullnustu og hugvitið
með ólíkindum. Það era mikil sann-
indi í þeim orðum „að neyðin kenni
naktri konu að spinna".
Konum féll það afar illa að geta
ekki keypt silkisokka til að nota við
kjól. A þeim ámm þótti ekki við
hæfi að konur væra berleggjaðar,
en það var til krem (,,make“) sem
borið var á fótleggina til að fá
sokkalit. Þegar það var ekki lengur
fáanlegt var notast við hvaðeina
sem gaf lit, s.s. sósulit, kakó og
skóáburð, til þess að draga línu eft-
ir fætinum aftanverðum svo liti út
eins og saumur á sokk.
Snyrtivörar hurfu smám saman
úr verslunum, sagt var frá konu
einni sem aðeins komst yfir tvo
varaliti öll stríðsárin. Þegar
hreinsikrem og handáburður feng-
ust ekki lengur var júgursmyrsl
notað í staðinn. Lengi var hægt að
kaupa ilmvatn ef komið var með
umbúðirnar. Ýmislegt var fáanlegt
á svörtum markaði, á margíoldu
verði, sem ekki var á allra færi að
leggja út fyrir.
A fimmta áratugnum þóttu kon-
ur ekki vel til fara ef þær vora ekki
með hatt á höfði. Þegar flóki („filt'j
og annað hattaefni varð ófáanlegt
gripu konur til sinna ráða, þær
bjuggu til túrbana úr gömlum flík-
um, saumuðu hettur og hekluðu og
prjónuðu allskonar höfuðfót.
Það þótti ekki við hæfi að konur
færa án höfuðfats til kirkju. For-
seti breska verslunarráðsins fékk
erkibiskupinn af Kantaraborg til
að lýsa því yfir opinberlega, að
ekkert væri athugavert við að
sækja messu án þess að vera með
hatt á höfði.
En verslunarráðið kom víðar
við sögu, það tók þátt í auglýsing-
um ríkisstjórnarinnar á stríðsár-
unum, þar sem landsmenn voru
hvattir til ráðdeildar. Mörgum
þessum auglýsingum var komið
fyrir á veggjum sýningarsala
fyrrnefnds safns, með tilheyrandi
myndum. Ein hljóðaði t.d. svo:
„Make Do And Mend“ (þ.e. farið
vel með og gerið við), önnur benti
á að varast skyldi að mölur kæm-
ist í fötin og enn önnur sýndi
hvernig gera skyldi við, bæta og
venda flíkum.
Bresk tískublöð héldu þó áfram
að koma út á stríðsárunum og þar
vora oft myndir af glæsilegum
fatnaði, sem aðeins var framleidd-
ur til útflutnings, einkum til
Bandaríkjanna, þaðan sem dýr-
mætir dollarar fengust fyrir.
En þar var einnig bryddað upp á
ýmsu sem kom sér vel heima fyrir,
þar var t.d. bent á hvaða varalitur
færi vel við mismunandi einkennis-
búninga kvenna í hemum og sömu-
leiðis hvernig konur gætu haldið
smekklega á gasgrímum sem þær
þurftu að hafa með sér hvert sem
þær fóra.
Tímarnir vora sannarlega
breyttir.
Dior og „nýja útlitið"
Stríðinu lauk í maí árið 1945 og
hafði haft ómældar hörmungar í
för með sér. Langur tími leið þar
til líf Evrópubúa færðist í fyrra
horf, skortur var á nauðsynjum og
margt skammtað næstu árin á eft-
ir.
Bretar og Frakkar höfðu flutt út
fatnað í stóram stíl fyrir stríð og
var mikið í mun að sú atvinnugrein
kæmist á skrið á ný. En það stóð á
fataefnunum, vefjariðnaðurinn
hafði ekki undan.
Því kom það eins og þrama úr
heiðskíra lofti árið 1947, þegar
franski hönnuðurinn Christian Di-
or kynnti „New Look“ - „nýja út-
litið“, eins og byltingarkennd
tískulína hans var nefnd einu nafni.
Eftir þeirri tísku þurfti margfalt
meira efni í hverja flík en tíðkast
hafði alla öldina. Pilsin vora víð og
síð, í þau fóru margir metrar af
efni. Aðrar breytingar voru þær
helstar að lögð var áhersla á hið
kvenlega, flíkurnar vora með ávöl-
un öxlum og aðskornar í mittið.
Bretar og Bandaríkjamenn vora
stórhneykslaðir á þessu bruðli með
fataefni en máttu sín lítils, „New
Look“ sló í gegn og var hvarvetna
vel tekið eftir skömmtun stríðsár-
anna.
Nýja tískan barst til íslands, það
er ekki að efa að margar Reykja-
víkurdætur, sem þá vora á milli
tektar og tvítugs, muna vel þegar
þær sáu fyrstu stúlkuna í „New
Look“ fatnaði svífa hér um götur
og torg.
Sú er þetta ritar og vinkonumar
muna, eins og gerst hefði í gær,
hvar þær vora staddar þegar sú
sjón blasti við - enda annað eins
aldrei sést!