Morgunblaðið - 12.02.1999, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 12. FEBRÚAR 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Þorsteinn Hann-
esson söngvari
fæddist á Siglufirði
19. mars 1917. For-
eldrar hans voru
Kristín Björg Þor-
steinsdóttir, húsmóð-
ir, f. 1881, d. 1932,
og Hannes Jónasson
bóksali, f. 1877, d.
1957. Systkini Þor-
steins voru: Hallfríð-
ur, f. 1902; Jónída
María, f. 1905; Krist-
ín Nanna, f. 1910;
Steindór, f. 1914; og
Jóhann, f. 1919. Þau
eru öll látin.
Fyrri maki Þorsteins var
Hulda Samúelsdóttir, þau slitu
samvistir. Eftirlifandi kona Þor-
steins er Kristín Pálsdóttir, fv.
stjórnarráðsfulltrúi, fædd 26. júlí
1926. Foreidrar hennar voru
Jensína Jensdóttir, húsmóðir, f.
1890, og Páll Þórarinsson sjó-
maður, f. 1890. Börn Kristínar og
Þorsteins eru: 1) Páll, auglýs-
ingasljóri, f. 1955. Hann er
kvæntur Rögnu Pálsdóttur, skrif-
stofumanni, f. 1958 og eru börn
þeirra Unnur Ragna, f. 1984, og
Sverrir Örn, f. 1992. 2) Kristín
Björg, dagskrárgerðarmaður og
húsmóðir, f. 1958. Hún er gift
Gunnlaugi Þór Pálssyni, dag-
skrárgerðarmanni, f. 1957, og
eru dætur þeirra Anna
Kristfn, f. 1993, og
Bryndís Sæunn Sigríð-
ur, f. 1995. 3) Hannes
Kjartan, launafulltrúi,
f. 1961. Dætur hans
eru Gunnhildur Vala,
f. 1987, Valgerður
Anna, f. 1992, og
Agnes Nína, f. 1995.
Fyrir hjónaband eign-
aðist Þorsteinn soninn
Gunnar Jens, f. 1938,
sem alinn var upp á
Siglufirði hjá Kristínu
systur Þorsteins.
Gunnar býr nú á sam-
býlinu á Siglufirði.
Þorsteinn tók lokapróf frá Sam-
vinnuskólanum 1935. Hann var í
söngnámi hjá Sigurði Birkis
1939-1943 og við Royal College of
Music í London frá 1943-1947.
Einnig var hann í einkatímum hjá
Josep Hislop og Irving Dennis.
Þorsteinn var starfsmaður Verð-
lagsnefndar frá 1941-1943. Hann
var aðaltenór hjá The Covent Gar-
den Opera Company frá 1947-1954
og söng jafnframt sem gestur hjá
The Royal Carl Rosa Opera
Company, The Sadler’s Wells
Opera Company og óperunum í
Cork á Irlandi og í Amsterdam í
Hollandi. Hann söng einnig á tón-
leikum og í útvarpi í París og á
tónleikum víða á Bretlandseyjum.
Eftir heimkomuna frá London
1954 söng hann og lék mörg hlut-
verk í Þjóðleikhúsinu. Hann var
yfirkennari við söngdeild Tónlist-
arskólans í Reykjavík frá
1955-1966. Hann var aðstoðar-
maður forstjóra ATVR og síðar
innkaupafulltrúi frá 1961-1969.
Aðstoðartónlistarstjóri RÚV frá
1969 og síðan tónlistarstjóri þess
frá 1975-1981. Hann vann við
skráningu og flokkun sögulegs
hljóðritasafns RÚV og hafði yfir-
umsjón með útgáfu valins efnis
úr því safni. Einnig kenndi hann
við Söngskólann í Reykjavík um
skeið. Hann var í stjórn Sinfóníu-
hljómsveitar fslands frá 1956-
1960 og 1975-1981. í útvarpsráði
sat hann frá 1963-1971. Þor-
steinn sat í nefnd sem undirbjó
stofnun sjónvarps á íslandi. Hann
var formaður barnaverndar-
nefndar Kópavogs 1962-1966,
varaformaður 1966-1970. Hann
var í undirbúningsnefnd að stofn-
un Tónlistarskóla Kópavogs og
síðar í stjórn hans í fjögur ár. í
stjórn Lista- og menningarsjóðs
Kópavogs 1974-1978. Einnig sat
hann í stjórn Bandalags fslenskra
listamanna um árabil og var
varaforseti þess í tvö ár. Hann
annaðist tónlistarþætti í RÚV í
áratugi, las margar útvarpssögur
og á seinni árum lék hann hlut-
verk í nokkrum kvikmyndum,
m.a. í Hvíta víkingnum, Atóm-
stöðinni, Skyttunum og Kristni-
haldi undir Jökli.
Útför Þorsteins fer fram frá
Kópavogskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
ÞORSTEINN
HANNESSON
Mér fannst ég vera búin að þekkja
Þorstein Hannesson árum saman
þegar ég kynntist honum á Útvarpinu
um miðjan níunda áratuginn. Við urð-
um strax vinir, eins og við hefðum
alltaf verið það. Reyndar hafði ég áð-
ur kynnst bömum hans, í Tónlistar-
v- skólanum, og hann þekkti foreldra
mína frá fomu fari, þannig að við
vissum svo sem hvort af öðra. Svo var
líka nógu mikill Siglfirðingur í mér til
að ég nyti strax sérstaks heiðurs hjá
honum. En þannig var það sem sagt,
að um leið og við höfðum heilsast átti
ég vináttu hans alla, og hún var góð.
Þorsteinn Hannesson hafði verið
starfsmaður Útvarpsins um árabil,
hafði átt sæti í útvarpsráði og verið
tónlistarstjóri. Hann var kominn á
eftirlaun, en hafði enn umsjón með
vikulegum þætti sínum, Hljóm-
plöturabbi. Þorsteinn var þá einnig
farinn að vinna fyrir Útvarpið að end-
urútgáfu á söng frumkvöðia íslenskr-
ar sönglistar ásamt Trausta Jónssyni
veðurfræðingi. Það var mikil gæfa að
■ vera boðið til samstarfs við þá Þor-
stein og Trausta og skemmtilegasti
skóli sem hægt er að hugsa sér. Víst
er að það sem ég þáði úr þessu sam-
starfi var margfalt virði þess sem í
það var lagt. Þeir Trausti vom áður
búnir að gefa út á hljómplötum söng
Stefáns íslandi og Maríu Markan, en
á eftir fylgdu á geisladiskum, sem þá
vom að ryðja sér til rúms, Pétur
Jónsson, Eggert Stefánsson og Guð-
mundur Jónsson. í þessu samstarfi
sem á öðmm okkar fundum var ein-
stakt að hlusta á Þorstein segja frá og
tala um söng og söngvara og alla þá
undraveröld sem sönglistin var hon-
um. Hann kunni frá svo mörgu að
segja frá löngum ferli og söng við
heimsfræg ópemhús; hann var kenn-
ari í eðli sínu, og átti afar auðvelt með
að hrífa mann með sér og kenna að
hlusta eftir því sem skipti máli í söng-
listinni. Svo hafði hann líka skoðanir á
öllu og öllum og fannst þetta óttalegt
mjölkisuvæl hjá sumum söngvumm,
meðan hann var óþreytandi að benda
á hversu vel aðrir gerðu hlutina:
„Hlustaðu bara á hvemig hann Stef-
án syngur ek ég“ - það var auðvitað
Stefán íslandi í Ökuljóðinu sem þar
var átt við, og auðvitað hlustaði mað-
ur tíu sinnum í röð á fullkomleika
þessarar stöku hendingar hjá Stefáni
- s til að upplifa snillina. Og einlægt var
hann að koma með eitthvað og sýna
manni og láta mann hlusta á eitthvað,
- og það sem hann var rasandi á ungu
konunni að hafa aldrei hlustað af viti
á Lawrence Tibbett... eða söngvana
hans Yryös Kilpinens. Þeir vom
margir söngvaramir og tónskáldin
sem maður kynntist fyrir milligöngu
Þorsteins. Sjálfur var hann frábær
söngvari, einn okkar allra bestu, og
sum lög verða í mínum huga ævinlega
merkt honum sem lögin sem Þor-
steinn söng betur en allir aðrir, - eins
og lag Bjama Þorsteinssonar Vor og
haust og lag Ama Thorsteinssonar
Enn ertu fógur sem forðum. Þor-
steinn Hannesson var einlægur vinur
og góður. Hann var líka afburða
skemmtilegur og fyndnari en flestir
aðrir. Þó var til í honum þunglyndi. í
endurminningunni verður þó minnis-
stæðastur sá skíðlogandi lífsneisti
sem einkenndi hann og sögumar,
hvort sem þær vom um æskudagana
í Hvanneyrarkróknum norður á
Siglufirði eða söng í stórborgum
stríðsáranna. Sem sérfræðingur í 78
snúninga plötum strengdi hann þess
háðskur heit að deyja ekki fyrr en
hann væri búinn að læra á geislaspil-
ara, og seinna strengdi hann þess heit
að deyja ekki fyrr en hann væri búinn
að læra á tölvu. Við hvort tveggja
stóð hann þessi lífsþyrsti maður. En
nú er hann allur. Eg minnist míns
góða og skemmtilega félaga með
miklu þakklæti, og sendi fjölskyld-
unni mínar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Bergþóra Jdnsdóttir.
Þorsteinn Hannesson sat í útvarps-
ráði, þegar unnið var að undirbúningi
íslenzks sjónvarps. Fundum okkar
bar fyrst saman skömmu eftir að ég
var ráðinn fréttamaður og dagskrár-
gerðarmaður hjá Sjónvarpinu 1965,
ári áður en útsendingar hófust. Raun-
ar má segja að Sjónvarpið hafi orðið
til á rúmu ári og vora fulltrúar í út-
varpsráði mjög ötulir við allan undir-
búning ásamt fyrstu stjómendum.
Þorsteinn þekkti vel til í Bretlandi
eftir söngferil sinn í Covent Garden
og hann hafði áhuga á samböndum
Sjónvarpsins við Bretland, m.a. varð-
andi kaup á fréttakvikmyndum og
þjálfun starfsmanna. I Bretlandi
lærðum við fyrstu fréttamenn Sjón-
varpsins til verka og fréttasamböndin
reyndust vel. Það var greinilegt að
Þorsteinn hafði brennandi áhuga á
þessum viðfangsefnum og vildi ræða
þau við okkur ungu mennina, þegar
við hittum hann á fómum vegi.
Hlutverkaskipti urðu 1979. Þá tók
ég sæti í útvarpsráði en Þorsteinn var
tónlistarstjóri Ríkisútvaipsins. Verk-
efni útvarpsráðs og afskipti þess af
dagskránni vom önnur og meiri þá en
nú. Oft var tekizt á og ekki vomm við
Þorsteinn alltaf sammála. En skoð-
anamunur um dagskrá útvarpsins var
ekki látinn skyggja á góð persónuleg
kynni með ráðsliðum og forráða-
mönnum stofnunarinnar.
Þorsteinn Hannesson var góður
söngvari og m.a. er flutningur hans á
ýmsum perlum íslenzkra sönglaga
varðveittur á hljóðritum, sem leikin
verða um ókomin ár. Upplestur hans í
útvarpi vakti aðdáun hlustenda og
tónlistarþættir hans í Ríkisútvarpinu
vora athyglisverðir. Hin síðari ár var
það flutningur gamalla hljóðritana, og
þá einkum kynning á ópemsöngvur-
um fyrri tíma, sem hann lagði sér-
staka áherzlu á. Útvarpsframkoma
Þorsteins var fáguð og smekkvísin í
fyrinúmi. Hann setti starfsfólki sínu
reglur um góða siði í útvarpi, vönduð
vinnubrögð og virðingu fyrir hlust-
endum.
Ríkisútvarpið mun ævinlega standa
í þakkarskuld við Þorstein Hannes-
son fyrir frumkvæði hans í að safna
og skrá gamlar íslenzkar útgáfur á 78
snúninga hljómplötum. Þorsteinn
auglýsti eftir slíkum fomgripum, sem
fólk átti enn í fómm sínum víða um
land. Afraksturinn varð heildstætt
safn í eigu Ríkisútvarpsins og endur-
útgáfa á plötum nokkurra ástsælustu
söngvara okkar. Attum við Þorsteinn
ánægjulegt samstarf um þessi verk-
efni fyrir áratug og nú er áfram unnið
að því hjá Ríkisútvarpinu að yfirfæra
gamlar hljóðritanir á geisladiska
þannig að þessi fjársjóður sé nýtan-
legur í dagskránni á h'ðandi stund og
íslenzk hljómlist liðinna tíma vel
heyranleg.
Samskipti okkar Þorsteins þróuð-
ust á þann veg með tímanum að ég
fann við ýmis tækifæri, að þar átti ég
góðan stuðningsmann, sem hvatti mig
meðal annars til endurkomu að stjóm
Ríkisútvarpsins. Fyrir það er ég
þakklátur persónulega. I nafni Ríkis-
útvarpsins er mér einnig einkai- ljúft
að minnast þessa sómamanns fyrir
þau margvíslegu og þýðingarmiklu
verk, sem hann vann í þágu stofnun-
arinnar. Blessuð sé minning Þor-
steins Hannessonar.
Markús Öm Antonsson,
útvarpsstjóri.
Þorsteinn Hannesson var kominn á
eftirlaun þegar ég kynntist honum
fyrst. Hann hafði þá nýlega látið af
störfum sem tónlistarstjóri Ríkisút-
varpsins og einmitt tekið að sér
vörslu og endurskráningu á eldri
hluta hljóðritasafns Ríkisútvarpsins.
Safnið beið þama eftir nýju útvarps-
húsi og þótt það hafi varla getað talist
í bráðri hættu vantaði sárlega gæslu-
mann. Þorsteinn réðst fijótlega í það
stórvirki að endurbæta safnið og á
næstu ámm bættust í það vel á annað
hundrað 78-snúninga plötutitlar. Nú
vantar aðeins fáa. Þetta ber sérstak-
lega að þakka og má fullyrða að
þannig hafi verið komið í veg fyrir
eyðileggingu hundraða eintaka af fá-
gætum gömlum plötum. Þetta safn er
undirstaða þekkingar á 78-snúninga
hljómplötum hérlendis. Hin formlegu
starfslok tónlistarstjórans fyrrver-
andi voru engin starfslok í raun. Fyr-
ir utan safnaumsjónina lék Þorsteinn
í kvikmyndum á þessum síðari áram,
hann las upp í útvarp, var notaður
sem allsheijar fróðleiksnáma í viðtöl-
um auk þess sem þann sá um fastan
þátt í útvarpinu. I þættinum kynnti
hann söngvarablóma fyrri ára, suma
þeirra hafði hann sjálfur séð eða
kynnst. Kynni þess sem hér skrifar
og Þorsteins hófust yfir 78-snúninga
plötunum á Suðurlandsbrautinni. Við
áttum síðan mikla samvinnu við end-
urútgáfu á hljóðritunum nokkui-ra
söngvara af eldri kynslóðinni. Óhætt
mun að fullyrða að kynnin komu mér
að mörgu leyti á óvart. Þjóðsagan
steig mjög ánægjulega til jarðar og
mætti áhugamanninum á gjörsam-
lega hi-okalausan hátt. Þetta var í
fyrsta skipti sem ég átti náið sam-
starf við menntaðan tónlistarmann og
má með sanni segja að ég hafi setið í
kennslustund í hvert einasta skipti
sem við hittumst. Eg lærði að meta
ljóðasöng og óperur á alveg nýjan
hátt í samræðum um þá menntagrein
sem góður söngur er. Ég vil nota
tækifærið og þakka fyrir þetta.
Margs er að minnast í samstarfi
okkar Þorsteins. Gamansemi hans vil
ég nefna sérstaklega. Honum var
mjög hugleikinn hinn hárfíni munur
sem getur verið á milli tilfinningar og
tilfinningasemi í listum, en skilur á
milli góðrar og vondrar túlkunar.
Mættu fleiri velta vöngum yfir þessu.
Einnig ræddi hann oft um mikilvægi
þess að fmna eigin túlkunarmáta, eig-
in rödd. Það væri einskis virði að vera
nákvæmlega eins og einhver annar.
Ég færi bömum Þorsteins og
Kristínu konu hans mínar innilegustu
samúðarkveðjur.
Trausti Jónsson, veðurfræðingur.
Ég kynntist Þorsteini Hannessyni í
London 1954. Ég hafði heyrt lofsam-
lega talað um hann og heyrt hann
syngja á tónleikum í Austurbæjar-
bíói. Þeir tónleikar eru mér í fersku
minni, ekki eingöngu vegna þess
hversu bjarta og fallega tenómödd
Þorsteinn hafði heldur líka vegna
persónuleikans. Eftir að ég hafði lok-
ið námi í tónsmíðum hjá Jóni Þórar-
inssyni við Tónlistarskólann í Reykja-
vík 1954 lá leiðin til London til fram-
haldsnáms. Óvissan og eftirvæntingin
var mikil. Mér vai’ eindi’egið ráðlagt
að hafa samband við Þorstein því
hann var vel þekktur í tónlistarheimi
stórborgarinnar. Hann starfaði þar
sem söngvari og vai’ öllum hnútum
kunnugur. Ég þáði góð ráð og hafði
samband við Þorstein og mér er í
fersku minni okkar fyrsti fundur á
matsölustað á Piccadilly þar sem við
fengum okkur te og fóram yftr mín
mál. Það var eins og ég hefði alltaf
þekkt Þorstein og ég varð þá þegar
sannfærður um að honum gæti ég
treyst.
Það er margs að minnast. Þor-
steinn sagði mjög skemmtilega frá og
ófáar vom sögumar af ýmsum fræg-
um óperasöngvurum er hann starfaði
með. Hann fór með mig í kynnisferð í
Royal College of Music þar sem hann
hafði stundað nám og gaman var að
fara með honum í raddþjálfunartíma
sem nokkrir þekktir söngvarar tóku
þátt í. Þá er mér og minnisstæður
konsert þar sem hann flutti m.a. laga-
flokkinn „The Heart’s Assurance"
eftir Michael Tippet. Upphaflega
ákvað ég að feta í fótspor Þorsteins
og fleiri íslendinga og taka inntöku-
próf í Royal College of Music. Ekki
átti það fyrir mér að liggja að stunda
þar nám. Þegar inn í skólann var náð
kom í ljós að ég átti ekki kost á þeim
kennara er ég óskaði eftir og auk
þess var eitt og annað er ég sætti mig
ekki við.
Ég leitaði til Þorsteins og enn var
farið yfir stöðuna og málin rædd. Mér
var kunnugt um hið þekkta og fjöl-
hæfa tónskáld og eftirsótta kennara í
tónsmíðum Matyas Seiber og tjáði
Þorsteini að það væri maðurinn sem
ég hefði hug á að nema hjá. Þorsteini
leist vel á hugmyndina og hafði strax
samband við Seiber og ákvað að fara
með mér á hans fund. Við tókum lest
til Caterham, þar sem Seiber bjó.
Hann tók fáa nemendur í einkatíma
og eingöngu þá sem voru að stíga hið
örlagaríka skref úr öryggi tónlistar-
skólanna í öldurót tónskáldskaparins.
Ég var kvíðinn á leiðinni til Seibers
og sagði fátt og bjóst við hinu versta.
Hins vegar lék Þorsteinn á als oddi
og sagði mér hverja skemmtisöguna
á fætur annairi til að létta mér lífið.
Seiber tók okkur ljúfmannlega. í
upphafi ræddu þeir Þorsteinn af
áhuga um tónlistarlífið í London og
andrúmsloftið á heimili Seibers varð
afslappað. Mér fannst gott að hafa
Þorstein mér við hlið og hann hljóp
undir bagga þegar ensku orðin vant-
aði í samtali mínu við Seiber. Þetta
var mikil happaferð fyrir mig. Á leið-
inni til baka var spennan hoifín, Þor-
steinn sat hljóður en það kjaftaði á
mér hver tuska því takmarkinu var
náð. Ég hef oft hugsað um það hve
lánsamur ég var að eiga Þorstein að á
þessum erfiðu haustdögum í London.
Mörgum áram síðar lágu leiðir
okkar Þorsteins saman er við kennd-
um við Tónlistarskólann í Reykjavík
og síðan aftur hér í Kópavogi þótt
með ólíkum hætti væri. Hann lagði
hönd á plóginn við undirbúning að
stofnun Tónlistarskóla Kópavogs og
bar hag hans ávallt fyrir bijósti, en
Tónlistarskólinn hefur verið minn
starfsvettvangur í yfir 30 ár. Það var
sérstök gleðistund að hitta Þorstein
og Kristínu er Salurinn var formlega
opnaður í Tónlistarhúsi Kópavogs 2.
janúar sl. og ánægjan hjá Þorsteini
með fi’amkvæmdir á tónlistarsviðinu
leyndu sér ekki.
Ég kveð minn gamla vin með þakk-
læti og virðingu og votta Kristínu og
börnum þeirra og ástvinum innilegar
samúðarkveðjur.
Fjölnir Stefánsson.
Þorsteinn Hannesson ópemsöngv-
ari kom til starfa við Tónlistarskólann
í Reykjavík 1955, er hann var ráðinn
yfirkennari söngdeildai- skólans. Þai’
starfaði hann samfleytt til ársins
1966. Árin þar á undan hafði Þor-
steinn verið aðaltenór við The Covent
Garden Opera í London árin 1947-54.
Man ég persónulega fyrst eftir Þor-
steini er hann fór að kenna við skól-
ann er hann var til húsa í Þrúðvangi
við Laufásveg. Það var mikill fengur
fyrir söngnemendur að fá hálærðan
söngvara frá Royal College of Music í
London til leiðsagnar og ekki síst þar
sem hér var á ferðinni reyndur óp-
erasöngvari úr aðalópemhúsi stór-
borgarinnai’. Síðar kom Þorsteinn
aftur að skólanum og kenndi við hann
árin 1974-76.
Er Þorsteinn gegndi starfi tónlist-
arstjóra Ríkisútvarpsins átti ég eftir
að kynnast honum betur er ég starf-
aði við tónlistardeildina nokkur sum-
ur. Það var mjög gott að starfa undir
hans umsjón og blandaði hann auð-
veldlega geði við starfsfólk sitt, en
hann hafði gott lag á því að halda
uppi góðu andrúmslofti. Man ég vel
þær stundir er Þorsteinn var að upp-
götva sérstaka „gullmola” í gömlum
upptökum stórsöngvara liðinna ára.
Hér var yfirleitt ekki um að ræða
nein háu C-in, oftar vildi hann deila
með manni og láta hrífast af miklu
listfengi í fíngerðri túlkun einhvers
söngvara og þá helst af hinu undur-
samlega „fyrirhafnarleysi" sem sum-
um þeirra tókst að ná á góðum augna-
blikum. Þorsteinn fylgdist vel með
ungum og efnilegum tónlistarmönn-
um og einnig þeim sem sýndu óvenju-
lega hæfileika og dugnað í námi. Það
var fljótlega eftir að hann varð tón-
listarstjóri Ríkisútvarpsins að hann
stuðlaði að því að efnilegir nemendur
við Tónlistarskólann í Reykjavík sem
tókust á við óvenju kröfuhörð verk-
efni í einleikaraprófum sínum fengu
að leika einleik með Sinfóníuhljóm-
sveit Islands. Einnig beitti hann
áhrifum sínum til að styðja beint eða
óbeint við bakið á efnilegum ungum
tónlistarmönnum með ýmsum hætti.
Verð ég honum ævinlega þakklátur
fyrir umhyggju hans á þessu sviði.
Fyrir hönd Tónlistarskólans í
Reykjavík vil ég þakka Þorsteini fyrir
hinn mikilvæga skerf hans til skólans
á liðnum áram. Jafnframt vil ég votta
eftirlifandi eiginkonu hans, Kristínu,
og fjölskyldu innilega samúð.
F.h. Tónlistarskólans í Reykjavík,
Halldór Haraldsson, skólastjóri.
• Fleiri mwningargreinar um
Þorstein Hannesson bi'ða birtingar
og munu birtast í blaðinu næstu
daga.