Morgunblaðið - 25.03.1999, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 25. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Fjórir frumherjar og
módernismi í mótun
SJÓNMENNTAVETTVANGUR
*
I tilefni sýninganna „Fjórir frumherjar“ og
„Módernismi í mótun“ á Listasafni
--y--------------------------------------
Islands fer Bragi Asgeirsson í saumana
á hugtakinu módernismi, er ekki að fullu
sáttur við þá skilgreiningu sem fram
kemur og sögð er marka upphaf núhug-
mynda, heldur álítur að í báðum tilvikum
skari föng viðkomandi listamannanna
hugmyndagrunn módernismans.
FRÁ áramótum hafa málverk
fjögurra frumherja verið
kynnt í Listasafni íslands,
fyrst í sal 3 en síðan 1, og lýkur
henni 11. apríl. Og frá 27. febrúar
hefur rými yfir stiga og á palli ann-
arrar hæðar ásamt sal 4 verið und-
irlagt því helsta sem markar fram-
sækin viðhorf á fjórða áratugnum
og lýkur þeiiri sýningu 18. aprfl.
Verkin Þorgeirsboli eftir Jón Stef-
ánsson og Bassabáturinn, eftir
Gunnlaug Scheving eru þó frá
1929, og tvær stfliseraðar uppstill-
ingar eftir Þorvald Skúlason frá
1942. Aðallega er um landslags-
myndir að ræða í fyrra fallinu, en
mannamyndir og uppstillingar í því
seinna sem eiga að marka ný og
róttæk viðhorf í íslenzkri list á
þessum umbrotasama áratug, lík-
ast sem afturhvarfið frá landslag-
inu tákngeri alfarið íslenzkan
módemisma. Á veggjunum eru
nokkrar þær myndir, sem á þann
veg fóru fyrir brjóstið á íslenzkum
ráðamönnum, einkum Jónasi frá
Hriflu, að þær voru í háðungarskyni
sýndar í Alþingishúsinu og síðan
(Jeíjunarglugganum í Aðalstræti,
ásamt því að deflur þær er upp
spunnust eru reifaðar á vegg. Litið
til baka voru deilumar meira en
eðlilegar í ljósi tímanna, og hefði
verið í senn undarlegt og í hæsta
máta óeðlilegt, ef slík byltingar-
kennd nýviðhorf í listum hefðu ekki
orsakað viðbrögð í landinu svo sem
annars staðar í álfunni er þau raddu
sér tíl rúms.
á var þjóðin gamalt og þrælí-
haldssamt bændasamfélag
og borgarmenning enn með
fæðingarhríðir. Ibúar höfuðstaðar-
ins nokkrir tugir þúsunda og þar
ennþá skepnuhald, kindur reknar
úr grannhéraðum í sláturhús Suð-
urlands við Skúlagötu, hestar og
hópreið algeng sjón á götum, jafn-
vel hesthús á miðjum Laugavegin-
um, flórhaugar og kamrar við úti-
hús og í bakgörðum!
S
ljósi þessa stendur íslenzk list
frekar í þakkarskuld við Jónas
frá Hriflu fyrir þessi viðbrögð
en hitt, en hann var stórhuga mað-
ur og sem slíkur afar gloppóttur í
aðra röndina, við hverju mátti svo
ekki búast í ljósi aðstæðna, legu
landsins, íhaldssemi og einangran-
ar? Og sé nánar rýnt í saumana á
íslenzku samfélagi tímanna, var
myndlistin enn að slíta bemsku-
skónum, margur gerði sér, og ger-
ir enn, furðulegar og rangsnúnar
hugmyndir um eðli fyrirbærisins.
Kjarval skotspónn háðfugla og
skrítnar sögur af honum eitt helsta
gaman í samkvæmum, með til-
heyrandi hrossahlátri, Jón Stef-
ánsson og Júlíana Sveinsdóttir
landflótta í Danmörku að segja
má, því fáir litu við myndverkum
þeirra og fræðsla í sjónlistasögu
minni en engin í skólakerfinu,
ranghverfa sem enn er hlúð að
með ljósi og virkt. Hugtakið sjón-
menntir ekki fest í málinu, var
jafnvel tilefni aðkasts og háðungar
á opinberum vettvangi ef það var
notað af pistilhöfundi svo seint
sem á áttunda áratugnum. Þá ber
að nefna að danskar konur málara
eins og Kjarvals og Gunnlaugs
Schevings flúðu hið skjótasta land
er þær uppgötvuðu hinn fram-
stæða hugsunarhátt mörlandans í
þessum efnum og hver kjör og
skilyrði þessum og öðram gagn-
menntuðum listamönnum vora bú-
in. Og skyldu menn ekki þekkja
sumt af þessu enn þann dag í dag,
ÞORVALDUR Skúlason, HÖFNIN, 1938, olíulitir á léreft.
JÓN Stefánsson, Reykjavíkurhöfn, 1924, olíulitir á léreft.
ráðamenn svona líkt og sjálfa sig
þegar þeir líta í vel fægðan spegil
og má jafnvel vera að það fylli þá
stolti, suma hverja.
Yngri kynslóðir geta alls ekki
gert sér grein fyrir aðstæð-
unum, ei heldur hvemig þær
voru allt fram til tímahvarfanna
um 1970, og ættu kannski minna að
hrófla við þessari fortíð nema hafa
sér til fulltingis fólk sem lifði hana
eða í öllu falh var nær henni. Eink-
um er í hlut eiga kynslóðir sem fyr-
irmunað virðist vera að skyggnast
út yfir eigin túngarð á hlutlægan
hátt og álítur að listin hafi byrjað
með samtíð þeirra, allt annað lítil-
siglt og undirmáls, sem þó beri fyr-
ir siðasakir að sýna vissa skyldu-
rækni, en hér er um alþjóðlega
áráttu að ræða eins og ýmsir munu
nú hafa áttað sig á.
Að minni hyggju er heiti sýn-
ingarinnar, Módemismi í
mótun, um margt mis-
vísandi ef ekki alrangt, því það
gefur leikum þá hugmynd að hst-
stefnan hafi ekki verið fuUmótuð
og það hafi gerst seinna. I raun
era brautryðjendumir fjórír ekki
síður en hinir skilgetið afkvæmi
módemismans í Evrópu, eins og
hann hófst í nýsköpun þeirra Rod-
ins, Cézanne, Degas, Monet,
Gauguin, Munch, van Gogh og
Ensor, samkvæmt skilgreiningu
uppsláttarrita, til að mynda eins
sem nýverið kom út í Kaupmanna-
höfn, og þannig viðtekin og sígild
skilgreining. Nokkuð langsótt að
áUta að Bassabáturinn marki upp-
haf þessa skeiðs, en þar koma
fram sterk áhrif frá Jules Bastien
Lepage (1848-1884), sem naumast
verður orðaður við módemisma
nema fyrir inntak mynda sinna,
sem fyrir sumt sköruðu áhrifa-
stefnuna, impressjónismann, í
vinnsluferlinu. Mun frekar er
hægt að staðnæmast við mynd
Jóns Stefánssonar, Reykjavíkur-
höfn, frá 1924, en áhrif þeirrar vel
upp byggðu myndar sem einnig
höfðar til atvinnulífsins era meira
en vel merkjanleg í myndum
Snorra Arinbjamar og Þorvaldar
Það er alltaf gaman að prófa nýjar og framandi drykkjartegundir.
Celestial Seasonings býður upp á fjölbreytilegar tegundir af tei sem eru
jafn ólíkar og þær eru margar. í þeim fjölskrúðuga hópi er að finna
nokkrar skemmtilegar og ferskar tegundir ávaxta- og kryddtes. Þetta te
er tilvalið fyrir alla nýjungagjarna sælkera og kemur
ELESTIAL
skemmtilega á óvart við hvaða tækifæri sem er.
,r ffitES
§EASO
NING§