Morgunblaðið - 25.03.1999, Blaðsíða 40

40 FIMMTUDAGUR 25. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 25. MARZ 1999 41
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
AÐGERÐIR
ATLANTSHAFS-
B AND ALAGSIN S
AÐ LÁTA þjóðirnar og þjóðabrotin á Balkanskaga um að
murka lífið hvert úr öðru og taka þá afstöðu, að mann-
drápin og hryðjuverkin komi öðrum ekki við eða eiga aðrar
þjóðir að reyna að skakka leikinn og stöðva blóðbaðið eða yf-
irvofandi voðaverk? Frammi fyrir þessum tiltölulega ein-
földu spurningum hafa aðrar Evrópuþjóðir og Bandaríkja-
menn staðið hvað eftir annað á undanförnum árum. Þótt
spurningarnar séu einfaldar er ekki jafn auðvelt að finna
svarið við þeim. Það hefur vafizt töluvert fyrir Evrópuþjóð-
unum ekki sízt.
Hryðjuverkin í Bosníu voru ekki stöðvuð fyrr en Banda-
ríkjamenn beittu í senn ógnunum og fjárgjöfum. Það dugði
til að koma á þokkalegum friði á því landssvæði. Evrópuríkj-
unum mistókst gersamlega að leysa þá deilu og höfðu lítinn
sóma af afskiptum sínum af henni.
En hvers vegna að blanda sér í þetta mál? Hvers vegna
ekki að láta þetta fólk um að leysa sín eigin deilumál? Svarið
er, að það er öðrum þjóðum um megn að horfa aðgerðarlaus-
ar upp á glæpsamlegt framferði stríðsherranna á Balkan-
skaga. Það er hinn saklausi almúgamaður, sem er fórnar-
lambið í þessum átökum. Hann er miskunnarlaust drepinn
eða þarf að horfa upp á maka sinn, börn og barnabörn drep-
in og líkunum kastað í fjöldagrafir, sem síðan er reynt að
fela. Aðrar þjóðir geta ekki horft upp á þetta svívirðilega at-
hæfi og látið sem ekkert sé.
Það er útbreidd skoðun meðal þeirra erlendu stjórnarer-
indreka, sem kynnzt hafa málum á Balkanskaga á undan-
förnum árum, að þar séu við völd menn, sem í öðrum löndum
mundu flokkast undir ótíndan glæpalýð - og má þá vart á
milli sjá. Almenningur á Balkanskaga, hvort sem það eru
Serbar, múslimar, Kosovo-Albanir eða aðrir, verður að líða
fyrir verknað þessara samvizkulausu manna.
Það er vegna þessa saklausa fólks af öllum þjóðum og
þjóðarbrotum á Balkanskaga sem Atlantshafsbandalagið
hefur nú hafizt handa um vopnaðar aðgerðir gegn Serbum.
Aðgerðirnar beinast gegn þeim vegna þess, að þeir eru öfl-
ugastir og hafa mesta möguleika á að þurrka gersamlega út
aðrar þjóðir í þessum hluta Evrópu. En reynslan hefur sýnt,
að það er lítill sem enginn munur á glæpaverkum vopnaðra
sveita hinna einstöku þjóða og þjóðarbrota á Balkanskaga.
Að því leyti til má setja þær allar undir sama hatt.
Sumir spyrja: Hvernig er hægt að beita hernaðarmætti
Atlantshafsbandalagsins með þessum hætti? En þeir hinir
sömu verða að spyrja annarrar spurningar og hún er þessi:
Hvernig er hægt að gera það ekki? Það sem gerzt hefur á
Balkanskaga á undanförnum árum er af svipuðum toga og
Gyðingaofsóknir nazista í Þýzkalandi og drápsherferðir Stal-
íns gegn saklausu fólki í Sovétríkjunum á sínum tíma.
Drápsaðferðirnar eru mismunandi en niðurstaðan er sú
sama.
Þjóðir heims og þá sérstaklega nágrannaþjóðirnar í Evr-
ópu og Bandaríkjamenn hafa fyllzt viðbjóði yfir því, sem
þarna hefur gerzt á þessum áratug. Þess vegna hefur Atl-
antshafsbandalagið hafið loftárásir og eldflaugaárásir á
stöðvar Serba til þess að reyna með þeim hætti að stöðva
vopnuð átök á þessum slóðum. I ljósi þess, sem þarna hefur
gerzt eru þessar aðgerðir réttlætanlegar. Það er óverjandi
að gera ekki neitt.
Einhverjir kunna að spyrja, hvort það sé við hæfi að við
Islendingar eigum aðild að þessum ákvörðunum, friðsöm og
vopnlaus þjóð. Við getum ekki, frekar en önnur aðildarríki
Atlantshafsbandalagsins skorazt undan ábyrgð í þessum
efnum, þótt við séum svo heppnir að þurfa hvorki að leggja
fram fólk eða fjármuni til þess að taka þátt í þessum hildar-
leik. Hins vegar hafa Islendingar starfað á þessum slóðum
með það að markmiði að reyna að halda friðinn á milli þjóða
og þjóðarbrota. Við getum ekki frekar en aðrir setið aðgerð-
arlausir hjá og horft á fólk drepið í stórum stíl. Þetta er ekki
í fyrsta sinn, sem Islendingar standa með óbeinum hætti að
hernaðarátökum. Það gerðum við einnig, sem eitt af aðildar-
ríkjum Sameinuðu þjóðanna í Kóreustríðinu fyrir tæpri
hálfri öld.
Það er hörmulegt að Atlantshafsbandalagið hefur orðið að
grípa til hernaðarað'gerða gagnvart Serbum. En það hefði
verið óverjandi að gera það ekki úr því sem komið var.
Ný heilbrigðisáætlun kynnt á Heilbrigðisþingi í dag
H
■EILBRIGÐISÞIN GIÐ
verður haldið undir kjörorð-
inu „Framtíðarsýn í heil-
.brigðismálum", en lögð
verða fram þar drög að nýrri langíma-
áætlun í heilbrigðismálum þar sem
meðal annars er stefnt að því að Is-
land verði ávallt á meðal þeirra flmm
þjóða sem búi við bestu heilbrigðis-
þjónustu í heiminum.
Þingið mun hefjast með ávarpi Ingi-
bjargar Pálmadóttur heilbrigðisráð-
herra en um 20 sérfræðingar á heil-
brigðissviðinu munu halda erindi um
alla helstu þætti íslenskrar heflbrigð-
isþjónustu. Gert er ráð fyrir að um 250
fulltrúar heilbrigðisstétta- og stofn-
ana, samtaka sjúklinga, frjálsra fé-
lagasamtaka og annarra sæki þingið.
Landsbyggðin tengd
með Byggðabrú
Sjö bæir á landsbyggðinni þátt í
þinginu fyrir tilstilli hinnar svokölluðu
Byggðabrúar, sem er fjarfundarbún-
aður.Eftirtaldir staðir taka þátt í þing-
inu: Isafjörður, Akureyri, Egilsstaðir,
Neskaupstaður, Hornafjörður, Selfoss
og Reykjanesbær. Þá ber að geta þess
að fyrirlestur Margrétar Oddsdóttur
skurðlæknis mun verða sendur um
fjarfundarbúnað frá San Antonio í
Texas, þar sem hún er við kennslu.
Að sögn Bjarka Jóhannssonar, for-
stöðumanns þróunarsviðs Byggða-
stofnunar, var Byggðabrúin keypt til
landsins af Landssímanum í júlí í fyrra
og kostaði tæpar 13 milljónir, en
Byggðastofnun leigir tækið. Bjarki
sagði að Byggðabrúin væri í raun
myndsími sem notaðist við ISDN-
tengingu og tengdi saman fleiri en tvo
aðila frá mismunandi stöðum, en í dag
væri ekki hægt að tengja fleiri en 30 i
einu. Hann sagði að það sem notandinn
þyrfti að eiga væri sjónvarp, myndavél
og hljóðnemi og að búnaðurinn kostaði
á bilinu 700 þúsund krónur til einnar
milljónar. Notendurnir borga síðan 3
til 4 krónur á mínútuna á ---------
meðan þeir eru tengdir Fjarfundabún-
Byggðabrúnni. aður notaður á
Bjarki sagði að Byggðabrú-
in væri mest notuð við fjar-
kennslu og við að tengja
fundi atvinnuþróunarfélaga
Island verði
ávallt í hópi
þeirra 5 bestu
Heilbrigðisþing 1999 hefst í dag klukkan 9 í
Tónlistarhúsi Kópavogs en fyrir tilstilli
Byggðabrúarinnar sem er sérstakur fjar-
fundarbúnaður getur fólk á sjö stöðum á
landsbyggðinni tekið þátt í þinginu.
sjö stöðum
saman tundi atvmnuþrounartelaga 1
landinu, sem eru eitt í hveiju kjördæmi.
Byggðabrúin var einnig notuð á mál-
þinginu um framtíð búsetu, sem fór
fram um síðustu helgi í Háskóla Islands
og á 15 stöðum úti á landi.
Langtúnaáætlun
í heilbrigðismáluin kynnt
Heilbrigðisþing eru haldin á fjögurra
ára fresti og var síðasta þing því haldið
árið 1995, en þá var lögð áhersla á far-
aldsfræði sjúkdóma. Á þinginu nú
verða lögð fram drög að langtímaáætl-
un í heilbrigðismálum sem nær til árs-
ins 2005.
Davíð Á. Gunnarsson, ráðuneytis-
stjóri heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðunejtisins, sagði er hann kynnti
áætlunina í gær, að árið 1996 hefði ráð-
herra skipað nefnd sem hafði það hlut-
verk að endurskoða heilbrigðisáætlun
fi’á 1991, sem nefndist „Heilbrigð þjóð -
forvarnir og heilsustefna til ársins
2000“ og er afrakstur þeirrar vinnu þau
drög að langtímaáætlun í heilbrigðis-
málum sem kynnt verða á þinginu í
dag.
Samkvæmt upplýsingum frá heil-
brigðis- og tryggingamálaráðuneytinu
var í grófum dráttum tekið mið af
tveimm’ þáttum við mótun heilbrigðisá-
ætlunaiinnar. Annars vegar var tekið
mið af stefnumörkun Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunarinnar (WHO), um heil-
brigði allra á 21. öldinni, sem samþykkt
var á Alþjóðaheilbrigðisþinginu árið
1998 og tekið mið af heilbrigðisáætlun-
um Norðm’landaþjóðanna og Bretlands,
sem og „Healty People“-áætluninni í
Bandaríkjunum. Hins vegar var tekið
mið af stefnumótun og úttektum undan-
--------- farinna ára á fjölmörgum
þáttum heilbrigðismála hér á
landi. Til grundvallar áætl-
uninni liggja einnig nýlegar
_________ viðmiðunarreglur um for-
gangsröðun á verkefnum og
viðfangsefnum heilbrigðisþjónustunnar.
Samkvæmt upplýsingum frá ráðu-
neytinu má skipta áætluninni í þrjá
hluta. í fyrsta lagi er um að ræða for-
gangsverkefni, Evrópumarkmið WHO
og íslensk markmið til ársins 2005. I
öðru lagi er fjallað um horfur í ís-
lensku þjóðfélagi, stjórnkerfi og skipu-
lagi heilbrigðisþjónustunnar. I þriðja
lagi er í áætluninni gerð grein fyrfr
ýmsum stoðaðgerðum, sem nauðsyn-
legar eru til að tryggja bæði gæði og
framþróun heilbrigðiskerfisins.
Sjö heilbrigðissvið hafa forgang
Samkvæmt áætluninni hafa sjö eftir-
talin heilbrigðissvið forgang, en á
hverju sviði er gert grein fyrir stöðu
mála, væntanlegri þróun og leiðum til
þess að ná settum markmiðum:
1. Tóbaksvamfr, en þar era markmiðin
eftirfarandi:
a) Að yfir 80% fólks á aldrinum 18 til
69 reyki ekki, en árið 1998 reyktu
um 28% fólks daglega.
b) Að yfir 95% bama og unglinga 12 til
17 ára reyki ekki, en árið 1997
reyktu 5 til 21% ungmenna á aldrin-
um 14 til 16 ára.
2. Slysavarnir, en þar eru markmiðin
eftirfarandi
a) Að slysum fækki um 25%, en árið
1997 slösuðust 60.000 manns.
b) Að dauðaslysum fækki um 25%, en
frá árunum 1991 til 1995 dóu árlega
að meðaltali 42 af hverjum 100.000
körlum af völdum slysa og 21 af
hverjum 100.000 konum.
3. Hjarta og heilavemd, en þar eru
markmiðin eftirfarandi:
a) Að draga úr dánartíðni vegna
hjarta- og æðasjúk-
dóma hjá fólki á aldr-
inum 25 til 74 ára.
Hjá körlum er stefnt
að því að lækka tíðn-
ina um 20% en 10%
hjá konum. Á árunum 1991 til 1995
dóu árlega að meðaltali 131 af
hverjum 100.000 körlum úr hjarta-
og æðasjúkdómum, en 76 af hverj-
um 100.000 konum.
b) Að draga úr tíðni heilablóðfalla um
30%.
4. Krabbameinsvamir, en þar er
markmiðið að dánartíðni hjá fólki
yngra en 75 ára lækki um 10%, en á ár-
unum 1991 til 1995 dóu árlega að með-
altali 104 af hverjum 100.000 körlum
yngi’i en 75 ára og 106 af hverjum
100.000 konum.
5. Geðheilbrigði, en þar eru markmiðin
eftii’farandi:
a) Að draga úr tíðni sjálfsvíga um 25%,
en á áranum 1991 til 1995 dóu 60
karlar yngri en 35 ára af völdum
sjálfsvíga en 8 konur.
Skýrsla um
stöðuna gefin
út árlega.
b) Að draga úr tíðni geðraskana um
10%, en árið 1994 var heildargengi
geðraskana 22%.
6. Aldi’aðfr, en þar em markmiðin eft>
ii’farandi:
a) Að bið eftir vistun á hjúkrunarheim-
ili fyrii’ fólk, sem er í mjög brýnni
þörf verði ekki lengri en 90 dagar,
en árið 1997 var meðalbiðtíminn eft>
ir hjúkmnarrými 267 dagar í
Reykjavik.
b) Að yfir 70% fólks 80 ára og eldra sé
við svo góða heilsu að það geti með
viðeigandi stuðningi búið heima, en
árið 1996 bjuggu um 36% fólks 80
ára og eldra á stofnunum.
c) Að draga úr tíðni mjaðma- og
hryggbrota um 25%.
7. Böm, en þar era markmiðin eftir-
farandi:
a) Að jafnaður verði munur á heilsu-
faii bama tengdur þjóðfélagsstöðu
foreldra, en á árunum 1991 til 1995
var vísitala langvinnra sjúkdóma
hjá börnum miðað við menntun föð-
ur sem hér segir: Háskólamenntun
1, framhaldsskólamenntun 1,17 og
gnmnskólamenntun 1,46.
b) Að geðheilbrigðisþjónusta nái ár-
lega til 2% barna og unglinga á
aldrinum 0 til 18 ára, en árið 1997
náði þjónustan til 0,4% til 0,5% af
hópnum.
Meginþættir heilbrigðis-
áætlunarinnar
Evrópumai’kmiðunum, sem em 21 að
tölu og mynda meginþætti heilbrigðisá-
ætlunarinnar, er til samræmis við Evr-
ópuáætlun WHO skipt í eftirtalda sex
hluta: Samábyrgð og jafnræði, bætt
heilsufar, forvarnfr og heilsuvernd,
þverfaglegar aðgerðir, árangursríka
heilbrigðisþjónustu og rannsóknir,
samstarf og verkáætlanir. Fyrirlestrai’
heilbrigðisþingsins em flestir flokkaðfr
undfr þessa sex meginþætti.
Samkvæmt upplýsingum frá heil-
_______ brigðis- og tryggingamála-
ráðuneytinu vantar enn tölu-
vert upp á að öll markmið
áætlunarinnar geti veitt nægj-
anlegar upplýsingar um stöðu
“**““ og þróun heilbrigðismála. Von-
ast er hins vegar eftir því að umfjöllun
um áætlunina á heilbrigðisþinginu og
væntanlegar umsagnir stofnana, fag-
stétta, hagsmunaaðila og annarra geti
hjálpað við þróun markmiða og mæli-
kvarða áætlunaiánnar.
Stjómsýsluleg framkvæmd og end-
urskoðun markmiða verður á ábyrgð
heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytisins, en Landlæknisembættið
mun sjá um söfnun og úrvinnslu tölu-
legra upplýsinga og faglegt eftirlit.
Þá munu héraðslæknar, heilbrigðis-
starfsmenn og stjórnir heilbrigðis-
stofnana sömuleiðis vinna að því að
uppfylla sett markmið og tryggja eft-
irlit með framkvæmdinni á hverjum
stað. Á hverju ári verður gefin út
skýrsla um stöðu og framvindu þeima
verkefna sem heilbrigðisáætlunin
nær til.
+
I orði er fjölskyldan ofar
öllu - á borði vinnan
Ivan Thaulow trúir fólki þegar það segist
vilja vera meira með fjölskyldunni, jafnvel
þótt atferlið segi aðra sögu. En er Sigrún
Davíðsdóttir ræddi við hann í tilefni af ráð-
stefnu um fjölskyldu - og atvinnumál vakn-
aði sú spurning hvort það væri kannski fjöl-
skyldulífið sem eitthvað væri að.
Morgunblaðið/Sigrún
IVAN Thaulow mun skýra niðurstöður könnunarinnar.
ALLIR segjast vilja meiri
tíma með fjölskyldunni en
samt em ýmis fjölskyldu-
væn tilboð velferðarkerfís-
ins látin ónotuð. Þetta er ein af
mörgum mótsögnum, sem ráku Ivan
Thaulow til að kanna aðstæður á
vinnumarkaðnum, en hann heldur
fyrirlestur á ráðstefnu Jafnréttisráðs
og Karlanefndar þess í dag um fjöl-
skyldu og atvinnumál: Atvinna og
fjölskylda - vinir eða íjandmenn?
Thaulow stundar rannsóknir hjá
„Socialforskningsinstitutet" í Kaup-
mannahöfn. Hann hikar ekki við að
tala um sjálfsblekkingu og hræsni
þegar rætt er um samspil heimila og
atvinnu, þar sem kynhlutverk og
menntun hafa sín áhrif. Framtíðin
stefnir í sveigjanlegri ráðningar og
vinnutíma, en þýðir það sveigjan-
leika í raun eða aðeins að vinnan hef-
ur tök á okkur allar 24 klukkustundir
sólarhringsins? Og er ein ástæða
þess hve fólk hangir í vinnunni að
nútíma fjölskyldulíf er kannski ekki
eins innihaldsríkt og það gæti verið?
Thaulow bendii’ á að mörg tilboð
velferðarkei’fisins snúi að barnafjöl-
skyldum. „Þegar konumar fóra að
fara út á vinnumarkaðinn sóttu þær
einkum í opinbera geirann, meðal
annai’s í bamagæslu, sem um leið
skóp undirstöðuna íyrir enn flefr-i
konur til að sækjast eftir frelsi og eig-
in launum. Velferðai’kerfið býður upp
á velviljaða möguleika, til dæmis fæð-
ingarorlof og sjúkradaga til að vera
heima hjá veikum börnum, en þessir
möguleikar era ekki nýttir, einkum
ekki af körlum. Það er gagnlaust að
veita möguleika, sem ekki era nýttir.
Ég beindi athyglinni að fyi’ii’tækjun-
um, sem ekki hafði verið gert.“
Mismunandi atferli kynjanna
á vinnumarkaðnum
Thaulow sá fljótt að það var mikill
munur á atferli kynjanna á vinnu-
markaðnum. Konur lögðu mikið upp
úr að aðlaga vinnuna að þörfum
heimilisins, karlarnir síður. Þetta
kom glögglega í Ijós í athugun hans á
hjúkranarkonum annars vegar og
lögi’eglumönnum hins vegar,
kvennastétt og karlastétt með sam-
bærilega menntun í vinnu, sem þarf
að sinna allan sólarhringinn.
„I skipulagningu vinnunnai’ tóku
hjúkranarkonumar tillit til heimilis-
ins, skiptu til dæmis á vöktum við
starfsystur sínar vegna þessa. Hjá
lögreglunni miðuðu menn vinnuna við
hugsanlega aukavinnu, sem þeir
höfðu auk lögreglustarfsins og þeir
hliðraðu vinnunni til svo þeir gætu
horft á fótbolta.“ Sama var uppi á ten-
ingnum hjá fleiri sambærilegum hóp-
um. „Karl, sem er búinn snemma í
vinnunni notar sér það til að taka að
sér aðra vinnu eða fara í fótbolta, ekki
til að fara heim,“ bendir Thaulow á.
Það er líka munur á hvernig kynin
nýta sér tilboð eins og sjúkradaga
vegna veikra barna, sem
langflestir danskir laun-
þegar eiga kost á. „Þetta
tilboð nýta konurnar sér,
ekki karlamir," bendii’
Thaulow á. „I könnun,
sem gerð var á hver væri heima að
passa veikt barn kom í ljós að það var
oftast mamma, en annars amma og
nágrannar. Pabbi kom í fjórða sæti.“
Feður era heldur ekki duglegir að
nota sér feðraorlof, bera því reyndar
við að þeir vilji ekki taka af fæðing-
arorlofi kvenna sinna, því þær séu
með börnin á brjósti. „En þegar
menn á vinnustöðum era spurðir,
kemur líka önnur skýring í ljós,“
segir Thaulow. „Það er ríkjandi
skoðun að það sé aumingjalegt að
biðja um það, svo nýbakaðir feður fá
sig ekki einu sinni til að biðja um
það.“
Atvinnuleysi hefur einnig ólík
áhrif á unga feður og mæður, bendir
Thaulow á. „Ungir feður verða
stöðugra vinnuafl en ungir ógiftir
menn, því fyrii-vinnuhlutverkið hefur
sín áhrif. Hins vegar er atvinnuleys-
istíðni ungi-a mæðra hæm en ungra
kvenna almennt. Það er því hægt að
benda á ólíkt atferli kynjanna á
vinnumarkaðnum allt eftir því hvort
þau eiga böm eða ekki.“
Auk kynjamunar hefur menntun
sín áhrif á aðstæður á vinnumark-
aðnum. Það er minni munur á atferli
langskólagenginna kvenna og karla
en á konum og körlum með minni
menntun. Langskólagengnar konur
eru til dæmis skemur frá vinnu
vegna barnsfæðinga en konur með
minni menntun.
I framleiðslufyrirtæki, þar sem
annars vegar unnu verkfræðingar,
flestir karlmenn, í hálaunastörfum
og hins vegar konur í láglaunastörf-
um við framleiðslu var Thaulow
fenginn til að athuga óskir starfsfólk
um vinnutíma. „Meðal verkfræðing-
anna vora ungir feður, sem nánast
gi’étu fram á borðið yfir hve erfitt
væri að samræma langan vinnutíma
og þarfir fjölskyldunnar. Þeir og
fleiri óskuðu styttri vinnutíma og
hlutastarfs, líkt og konumar í fram-
leiðslunni höfðu fengið."
Þegar stjórn fyrirtækisins var til í
að reyna þetta kom annað í ljós.
„Þegar verkfræðingamir vora
spurðir hversu margir þeirra vildu
stytta vinnutíma sinn, rétti enginn
upp höndina, heldur ekki ungu feð-
urnir,“ segir Thaulow. „Þegar ég
undraðist, sögðust þeir fyrst og
fremst vilja gefa starfsfé-
lögunum kost á þessu, en
væra sjálfir ekki að hugsa
um skemmri vinnutíma. I
umræðum af þessu tagi er
sjálfsblekking og hræsni
áberandi, því það kostar ekkert að
tala um hlutina.“
Ný kynskipting meðal
langskólagenginna
Þegar íýnt er í þessa niðurstöðu
kemur enn annar veraleiki. „Verk-
fræðingarnir höfðu há laun og ekki
áhuga á að skerða launin, heldur
ekki í þágu fjölskyldunnar,“ segir
Thaulow. „Mynstrið er að þessir
menn eru giftir konum, sem vinna
hefðbundin kvennastörf, til dæmis
hjúkranarkonum, barnakennurum
eða fóstram. Þær era með lægri laun
og ef hugað er að heildartekjum fjöl-
skyldunnar er hentugra að þær
minnki við sig vinnu fremur en að
mennirnir geri það. Meðan konur
gifta sig inn í hærri félagslega stöðu,
menntun og tekjur mannsins og
menn kvænast konum með minni
menntun, tekjur og félagslega stöðu,
svo þeir hafa undirtökin í hjóna-
bandinu í krafti þessara þátta þá
breytist þetta ekki.“
Thaulow bendir á að langskóla-
gengnar konur giftist næstum und-
antekningalaust körlum með jafna
menntun. Það ýti undir jafnari
verkaskiptingu heima fyi’ir, en út-
rými þó ekki muninum.
En einnig meðal menntamanna
með jafna menntun kemur upp kyn-
skipting. „Ef við tökum til dæmis
hjón, sem bæði era læknar, þá er
konan oftast í minna krefjandi starfi
og stundar ekki rannsóknir af jafn-
miklum krafti og eiginmaðurinn,"
segir Thaulow. „Konan er kannski
heimilislæknir, kvenlæknir, eigin-
maðurinn heilaskurðlæknir og verð-
ur yfirlæknir. Hér kemur því einnig
upp sama mynstur og séðst víðar að
það er konan, sem tekur meira tillit
til vinnunnar.“
Kjarni vandans:
Sjúk afstaða til vinnu
„Breytingamar verða að gerast á
vinnustöðunum, ekki með tilboðum
hins opinbera," hnykkir Thaulow á.
Og það er á vinnustöðunum, sem
ýmiss konar fjölskyldufjandsamleg
afstaða er ríkjandi. Thaulow tekur
sem dæmi lögfræðistofu, þar sem
þrír kvenlögfræðingar voru í hluta-
störfum og náðu samt því, sem þær
þurftu. „Karlkyns lög-
fræðingar sverja og sárt
við leggja að þeir geti
ekki unnið í hlutastarfi,
því viðskiptavinimir þurfi
alltaf að geta náð í þá og
það sé svo mikið að gera. Þarna vora
konur, sem tókst að gera hið ómögu-
lega.“
Það era margskonar leikrit í gangi
á vinnustöðum og geta náð fáránleg-
um víddum, þegar fólk gerir mikil-
vægi sitt sýnilegt. ,Autt skrifborð er
merki um að viðkomandi hafi ekkert
að gera. Haugar á skrifborðinu eru
hins vegar dæmi um að viðkomandi
sé mikilvægur og vinni mikið. Það er
fínast að vera síðastur til að fara úr
vinnunni,“ rekur Thaulow. „Einn
karlmaður sagði mér frá þeirri
ánægju sem hann fyndi fyrir þegar
hann sæi að bíllinn hans væri orðinn
einn eftir á bílastæðinu. Þetta er
sjúk afstaða, sem því miður ríkir oft
á vinnustöðum og það er þessi af-
staða, sem er kjarni vandans. Meðan
hún breytist ekki, breytist ekkert,
því hún er í vegi fyrir öllum breyt-
ingum.“
Samruni heiinilis og vinnu
I könnun á einkafyrix’tækjum og
staifsanda þar segist Thaulow hafa
í’ekist á fyrirbæri, sem hann kallar
„framkvöðlaandann", sem oft ríki í
ungum fyi-irtækjum í harðri sam-
keppni. Thaulow tekur dæmi úr lyfja-
fyrirtæki, sem hann gerði úttekt á að ~
beiðni fori’áðamanna fyxirtækisins.
„Starfsmennirnir vora hálaunaðir,
unnu af brennandi áhuga og fannst
vinna sín vera metin að verðleikum
með háu kaupi, gegn því að fyrirtækið
ætti kröfu á miklu vinnuframlagi.
Þegar ég spurði hvort ekkert væri að
fékk ég að heyi-a um heimatölvuna,"
segir Thaulow. „Fyrirtækið er í við-
skiptum um allan heim og til að
starfsmennirnir gætu afltaf fylgst
með höfðu þeir nettengda tölvu heima
til að sinna raíþóstinum. Tuttugu bréf
á kvöldi var ekki óalgengur skammt-
m’ og þeim fannst þeir ekki geta mætt
í vinnuna án þess að hafa afgreitt all-
an póst frá deginum áður. Þegar ég
spurði hvort þeir vildu þetta var svar-
ið að um annað væri ekld að ræða
vegna samkeppninnar. Það vai’ því
hin endanlega afsökun ömurlegrar
vinnuskyldu. Þetta er ekki óalgengt í
ungum framkvöðlafyrirtækjum."
„Ef litið er þrjátíu ár aftur í tím-
ann þá vora vinnustaður og heimili
aðskilin," bendir Thaulow á. „Menn-
irnir fóra í vinnuna, konurnar voru
heima og þessir tveir heimar vora að-
skildir. Síðan flykktust konumar á
vinnustaðina og kai’larnir hafa neyðst
til að taka aukinn þátt í heimilisstörf-
unum. Já, ég hika ekki við að tala um
að karlamir hafi neyðst til þessa, því
þannig er það,“ segir Thaulow er
hann rifjar upp þróunina.
„Nú sjáum við hins vegar vinnu-
staði opna sig gagnvart heimilunum í
auknum mæli. Tölvan er flutt inn á
heimilið og vinnan tekin með heim.
Það bitnar á fjölskyldulífinu,“ segir
Thaulow. „Þessi þróun gildir fyrst og
fremst hjá langskólagengnu fólki.“
Thaulow bendir einnig á að það felist
mótsögn í að fólk sé æ meðvitaðra
um að hafa mikið að gera, þó meðal-
vinnutíminn hafi styst.
„Það skortir ekki þekkingu og
meðvitund um vandann“, hnykkir
Thaulow á. „Samt gerist fjarska lítið
og fólk heldur áfi-am að kvarta og
kveina. Nýjar aðstæður á vinnu-
markaðnum og sveigjanleiki býður
upp á nýja möguleika, en það felst
líka hætta í því eins og dæmin um
heimatölvuna sýna. Fólk vill heldur
helst ekki velja og alls ekki missa
veraldleg gæði. Það er enginn vafi á
að fólk metur fjölskyldulífið mikils,
en hvers vegna í ósköpunum kemur
þetta mat fólks þá ekki fram í vali
þess?“
Ivan Thaulow viðurkennir að
myndin, sem hann dragi
upp sé ekki uppörvandi,
en fullyrðir að mikilvægt
sé að horfast í augu við'
sjálfsblekkinguna. Og
hann verður ekki glaðai’i
þegar sú spurning vaknar, hvort lífið
í vinnunni sé einfaldlega ekki auð-
veldara og skemmtilegra en lífið
heima, fyrst tilhneigingin til að taka
vinnuna fram yfir heimilislífið sé svo
sterk. „Það má segja að fólk noti
vinnuna til að fullnægja félagslegum
þörfum. I vinnunni liggur áskoran og
ábyrgð og hún er tilbreyting fi’á fjöl-
skyldulífinu. Færibandavinna minnk-
ar í vinnunni, en það má segja að
heimilislífið verði æ meiri færibandart
vinna, þar sem allt er í fóstum skorð-
um ásetinnai’ stundatöflu, daglegra
starfa og skyldna," segir Thaulow.
„Vinnan er opið og skemmtilegt
rými, heimilislífið í þröngum skorð-
um. Vissulega segja allfr’ að svona
eigi þetta ekki að vera, en viljinn til
breytinga virðist ekki mikill.“
Er heimilislífið
leiðinlegra
en vinnan?
Karlar vilja
frí - fyrir
hina karlana