Morgunblaðið - 25.03.1999, Blaðsíða 52

-*2 FIMMTUDAGUR 25. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Ný upplýsingaröld
UPPLÝSINGASAMFÉLAG og
upplýsingatækni. Þessi tvö orð fá
sífellt meira vægi í almennri um-
ræðu. Almenn þekking, ný tækni
og tækjabúnaður hafa leitt af sér
aukið flæði upplýsinga
án landamæra um alla
heimsbyggðina. Því er
rétt að staldra við og
hyggja að nokkrum
grundvallaratriðum
varðandi hið nýja sam-
félag, upplýsingasam-
.íélagið.
Allt frá því að mönn-
um datt í hug að þeir
þyrftu ekki endilega
að muna allt sem þeir
yrðu vitni að hefur
samskiptatæknin verið
að þróast. Hér á Is-
landi voru á þjóðveld-
isöld til svonefndir lög-
sögumenn sem
geymdu lögin í höfðinu og fluttu
þau fyrir þingheim. Þannig voru
þeir eins konar miðlægir gagna-
grunnar síns tíma! Hér ristu menn
líka rúnir fyrst í stað en duttu svo
niður á það snjallræði að taka upp
annað stafróf og rjóða því með
"’íortulyngsbleki á skinn, svokallað
bókfell, til þess að miðla upplýsing-
um milli manna og kynslóða. Þessi
aðferð hefur haldist óbreytt fram
til dagsins í dag, við tökum okkur
skriffæri í hönd en notum pappír í
staðinn fyrir skinn sem er reyndar
gömul uppfínning líka.
Ósköp venjuiegt ijall!
En íslendingar voru þá og eru
enn afar framsýnir. Þeir hafa
gegnum aldirnar gert sér grein
>y!ýrir gildi menningarverðmæta
þótt nokkrar aldir framfarafá-
tæktar hafi liðið frá gullöld bók-
fellsins til upplýsingaraldar sem
stóð yfir einhvern tíma á árabilinu
1750-1840 en erfítt er að afmarka
tímabilið nákvæm-
lega. Sú stefna í bók-
menntum og menn-
ingu hefur einnig ver-
ið nefnd fræðslu-
stefna. Þá var prent-
verkið komið til ís-
lands fyrir tveimur
öldum, en prentsmiðja
mun fyrst hafa verið
flutt hingað á árabil-
inu frá 1525-1535, og
menn voru farnir að
gera sér grein fyrir
mætti prenttækninn-
ar fyrir upplýsinga-
miðlun til almennings.
Það gat nefnilega
komið sér vel að land-
inn væri upplýstur og vel að sér.
Það vissu framsýnir menn eins og
Magnús Stephensen landsyfírétt-
ardómari og einvaldur yfir ís-
lensku prentverki á tímum upp-
lýsingastefnunnar en hann var öt-
ull við alls kyns útgáfu prentaðs
efnis fyrir almenning. Ég læt les-
endum eftir að velta vöngum um
það af hverju mér dettur Björn
Bjarnason í hug þegar nafn Magn-
úsar Stephensens ber á góma.
Og núna, 150 árum eftir að upp-
lýsingaröld hin fyrri leið undir lok
er að renna upp ný upplýsingaröld
sem um margt minnir á aðstæður
þeirra sem fremstir fóru fyrir upp-
lýsingarstefnu 18. aldar. Þar má til
dæmis nefna Eggert Olafsson og
Bjarna Pálsson sem klifruðu upp á
Heklu og komust að því að þar
Samskiptatækni
Allt frá því að mönnum
datt í hug að þeir
þyrftu ekki endilega
að muna allt sem þeir
yrðu vitni að, segír
Jóhann Guðni Reynis-
son, hefur samskipta-
tæknin verið að þróast.
voru alls ekki dymar að helvíti!
Landsmenn óttuðust mjög þetta
hræðilega fjall þar til gengið hafði
verið úr skugga um að það væri
bara ósköp venjulegt fjall sem
ástæðulaust væri að hræðast nema
það hreinlega spryngi í loft upp
með tilheyrandi hrauneðju.
Hvað er upplýsingatækni?
Mér virðast aðstæður vera aðrar
nú en að sumu leyti sambærilegar.
Nema nú eru það tölvurnar. Um
nokkurra ára skeið hefur þorri
landsmanna litið fyrirbærið hom-
auga og frekar forðast að efna til
náinna tengsla við þessar hræði-
legu vélar sem gera varla annað en
segja manni að maður hafi enn
einu sinni gert eitthvað vitlaust eða
stýrikerfíð hrynji með tilheyrandi
upplýsingaeðju. En með tíð og
tíma hefur komið á daginn að tölv-
an er hinn þarfasti þjónn og allrar
athygli verð enda hefur átt sér stað
gífurleg þróun og notendaviðmótið
er allt annað en það var fyrir fáum
ámm.
Jóhann Guðni
Reynisson
Sífellt fleiri íslendingar hafa að-
gang að tölvu og þeim fjölgar
einnig með hverjum deginum sem
hafa aðgang að Netinu. Og þá er-
um við komin að kjarna málsins.
Nú er að renna upp ný öld upplýs-
ingar og þar er tískuorðið upplýs-
ingatækni. Þetta er afar „fljót-
andi“ orð og ekki alltaf auðvelt að
útskýra nákvæmlega hvað átt er
við með upplýsingatækni. Orðið er
í nútímamáli og samkvæmt al-
mennum skilningi nátengt tölvum,
bæði vélbúnaði og forritum, og
upplýsingakerfín em nánast ótelj-
andi. En hvað er þá upplýsinga-
tækni?
Samkvæmt skilgreiningu í
Tölvuorðasafni Skýrslutæknifé-
lags Islands segir að upplýsinga-
tækni sé „það að beita viðeigandi
tækni við gagnavinnslu. Með
tækni er átt við tölvutækni, fjar-
skiptatækni og rafeindatækni.“
Gott og vel. Þetta er hin nýja skil-
greining.
En var það ekki aukin upplýs-
ingatækni sem menn beittu þegar
þeir skrifuðu fyrstu orðin á skinn
til að miðla upplýsingum og
geyma? Var það ekki aukin upplýs-
ingatækni þegar menn fóm að
prenta stafina og fjölfalda þannig
upplýsingamar? Var það ekki auk-
in upplýsingatækni þegar menn
höfðu samskipti um síma? Var það
ekki aukin upplýsingatækni þegar
útsendingar útvarps hófust? Var
það ekki aukin upplýsingatækni
þegar sjónvarpsútsendingar hóf-
ust? Svarið við þessum spurning-
um hlýtur að vera , jú“. Þannig em
síðari tíma viðbætur í upplýsinga-
tækni fyrirbæri eins og tölvan,
textavarpið, flutningur myndar og
hljóðs gegnum símalínur og svo
mætti áfram telja. Hið nýja orð,
upplýsingatækni, lýsir þessari þró-
un samkvæmt skilgreindri merk-
ingu og varðar í raun fjölmörg ný
svið í þróun hug- og vélbúnaðar til
gagnavinnslu.
Goðsagnakennd
tækifæri
Þannig er upplýsingatækni ekk-
ert ógurlega flókið fyrirbæri þegar
orðið er sett í sögulegt samhengi.
Orðið felur einfaldlega í sér alla
möguleika á miðlun upplýsinga af
öllu tagi. Það em hins vegar nýir
möguleikar tengdir tölvunni sem
skapa gmndvöll að þeirri byltingu
sem nú er að verða á þessu sviði.
Netið með öllum sínum möguleik-
um hefur fært okkur inn á nýjar
víddir samskipta. Og það er
einmitt þessi nýja tæknf sem skap-
ar gmndvöll fyrir nýja upplýsing-
aröld. Sérstakir einkareknir skólar
hafa sérhæft sig í menntun á sviði
tölvumála, ekki síst notkun og eig-
inleikum Netsins. Einnig verður
aukin vitund um nauðsyn þess að
gmnnskólabörn fái mikla og mark-
vissa þjálfun í tölvunotkun til þess
að nú er sérstaklega hugað að því
að skólar landsins séu vel búnir
tölvukosti.
Niðurstaðan er því sú að sífellt
fleiri komast á þann Heklutind sem
nútímaleg upplýsingatækni óum-
deilanlega felur í sér, þ.e. að til-
einka sér nýjungamar og nýta sér
þær við menntun, leik og starf. Því
af þeim Heklutindi er stórfengleg
sýn til allra átta, um allan heiminn,
sem minnir merkilega mikið á
Hliðskjálf Óðins, hásætið í Valhöll
hvaðan hann sá „of veröld alla“
eins og segir í Eddu Snorra Sturlu-
sonar. Og því fleiri sem príla á
þennan tind og taka úr sér hroll-
inn, því betur eram við í stakk búin
til að takast á við nýja öld goðsagn-
arkenndra tækifæra: Nýja upplýs-
ingaröld!
Höfundur er forstöðumaður upplýs-
ingadeildar Hafnarfjarðarbæjar.