Morgunblaðið - 27.03.1999, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 27. MARZ 1999 33
ÁRÁS NATO Á JÚGÓSLAVÍU
Serbar sakaðir
um að hefna
árása NATO
grimmilega
Belgrad, Brussel. Reuters.
___________________I
ÞRÁTT fyrir loftárásir Atlants-
hafsbandalagsins (NATO) á skot-
mörk í Kosovo eru Serbar sagðir
halda áfram ódæðisverkum sín-
um í héraðinu og hefur þeim, ef
eitthvað er, fjölgað til muna. Ser-
bneskar öryggissveitir eru sagð-
ar ganga um myrðandi fólk og
brennandi heilu byggðarlögin í
hefndarskyni fyrir árásir NATO.
Fáir voru á ferli í Pristina, hér-
aðshöfuðborg Kosovo, í gær enda
óttaðist fólk frekari ódæðisverk
Serba.
David Wilby, talsmaður hern-
aðarmála hjá NATO, sagði frá
því í gær að öruggar heimildir
væru fyrir því að stjórnvöld í Jú-
góslavíu hefðu sleppt úr fangelsi
þrjú hundruð harðsvíruðum
glæpamönnum sem nú færu eft-
irlitslaust um Kosovo og fremdu
alls kyns óhæfuverk. Fregnir
bárust af því að Serbar hefðu
OHÆFUVERKIN
ráðist inn á heimili Kosovo-Al-
bana í tveimur bæjum í vestur-
Kosovo, auk þess sem þeir létu
greipar sópa í verslunum þeirra.
Munu þrír Kosovo-AIbanar hafa
verið myrtir og jafnframt særð-
ust tíu. Óstaðfestar fregnir
hermdu einnig að Serbar hefðu
myrt þrjátíu óbreytta borgara og
brennt hús þeirra til grunna í
bænum Suva Reka í gær og
fyrradag. Að sögn fréttastofu
Frelsishers Kosovo (UCK) voru
konur, börn og gamalmenni með-
al þeirra látnu.
Ódæðisverkin ekki afleiðingar
loftárása NATO
í Tírana, höfuðborg Albam'u,
greindi albanski upplýsingamála-
ráðherrann Musa Ulqini frá því
að 176 Kosovo-AIbanar, sem fóru
yfir landamærin til Albaníu í
fyrradag, til að flýja átök í
Kosovo, hefðu flutt fregnri af
Ijöldamorðum Serba í
landamærabænum Dobrune. Þar
Reuters
ÍBÚI í Pristina tekur til í rústum byggingar sem varð illa úti í loftárásum NATO í fyrrinótt.
hefðu ung skólabörn verið neydd
til að horfa á serbneskar her-
sveitir taka tuttugu kennara sína
af lífi.
Jafnframt er haft eftir Kosovo-
Albönum að Serbar hefðu kveikt
elda í bænum Podujevo í norður-
Kosovo, til að svara fyrir árásir
NATO, og að meira en helming-
ur bæjarins væri nú rústir einar.
Loks eru Serbar sakaðir um að
hafa brennt hluta borgarinnar
Djakovica í Suður-Kosovo.
Wesley Clark, yfirmaður her-
afla NATO, lét í gær hafa eftir
sér að loftárásir NATO gætu því
miður ekki komið í veg fyrir
ódæðisverk Serba í Kosovo.
Hann sagði athæfi Serba þar síð-
ustu daga ekki afleiðingu loft-
árása NATO því Slobodan Milos-
evic, forseti Júgóslavíu, hefði
lengi lagt á ráðin um slíkar her-
ferðir. Með því að fyrirskipa
sveitum sínum að safna saman
þorpsbúum og taka af lífi ýmsa
málsmetandi menn í samfélagi
Kosovo-Albana væri Milosevic að
fylgja áætlunum sínum um þjóð-
ernishreinsanir í Kosovo.
Eftirköst Balkanstríða
láta enn á sér kræla
eftir Balkanstríðin og Austurríkis-
menn biðu eftir átyllu til að ganga
milli bols og höfuðs á Serbum. Til-
efnið gafst 28. júní árið 1914 þegar
bosnískur menntaskólanemi réð
ríkisarfa Austurríkis-Ungverja-
lands og konu hans af dögum í
Sarajevo. Ráðamenn í Vín lýstu yfir
stríði á hendur Serbíu 28. júlí 1914
og viðbrögð stórveldanna við morð-
inu réðu úrslitum um að fyrri
heimsstyrjöldin skall á.
PUÐURTUNNAN
Balkanskagi hefur ver-
ið nefndur „órólega
hornið í Evrópu“ og
þessi púðurtunna
tendraði ófriðarbál
heimsstyrj aldarinnar
*
fyrri árið 1914. A árun-
um 1912-13 voru háð
tvö stríð á Balkanskaga
og ekki sér enn fyrir
endann á eftirköstum
þeirra.
FYRRA Balkanstríðið hófst í októ-
ber 1912 þegar Serbar, Búlgarar,
Svartfellingar og Grikkir börðust
við Tyrki, sem biðu ósigur.
Síðara stríðið var háð sumarið
1913 þegar Búlgarar börðust við
Serba og Grikki um landvinningana
úr fyrra Balkanstríðinu. Búlgarar
fengu einnig á móti sér Rúmena og
Tyrki og vora bornir ofurliði.
Tyrkir höfðu ráðið Balkanskaga
frá því á 14. og 15. öld og á þessum
tíma var veldi þeirra á svæðinu að
leysast upp. Rúmenar, Búlgarar og
Serbar losuðu sig undan tyrknesk-
um yfirráðum í bandalagi við Rússa,
sem litu á sig sem verndara slav-
nesku þjóðanna gegn yfirgangi
Tyrkja og Austurríkismanna og
stefndu að því að ná undirtökunum
á Balkanskaga.
Eins og serbneskir þjóðernissinn-
ar nú áttu Serbar sér þann draum á
þessum tíma að stofna Stór-Serbíu
sem næði einnig til Bosníu og Her-
segóvínu, Króatíu og Slóveníu.
Flestir Króatar og Slóvenar til-
heyrðu austurríska keisaradæminu,
sem stóð mikil ógn af serbnesku
þjóðernissinnunum. Austurríkis-
menn óttuðust að öflugt ríki Serba i
bandalagi við Rússland myndi ógna
hagsmunum þeirra.
Þegar Austurríkismenn innlim-
uðu Bosníu og Hersegóvínu árið
1908 olli það mikilli reiði í Serbíu og
þjóðernissinnar sóttu í sig veðrið.
Balkanþjóðirnar bindast
samtökum
Mikil spenna og þjóðernisólga
var á Balkanskaga á þessum tíma.
Albanar risu upp gegn Tyrkjum ár-
ið 1909-12 og lýstu yfir sjálfstæði.
Serbar, Búlgarar og Grikkir gerðu
einnig tilkall til landsvæða í Ma-
kedóníu. Tyrkir bönnuðu stjórn-
málaflokka og samtök þjóðernis-
sinna í Makedóníu og það varð til
þess að vopnaðir hópar þjóðernis-
sinna hófu skæruhemað.
Til að Balkanþjóðirnar gætu bor-
ið sigurorð af Tyrkjum þurftu þær
að taka höndum saman og þær
fengu kjörið tækifæri til þess í sept-
ember 1911 þegar stríð blossaði upp
milli Tyrkja og ítala í Norður-Af-
ríku.
Skömmu síðar hófu Serbar og
Búlgarar viðræður um að bindast
samtökum gegn Tyrkjum og þjóð-
irnar náðu samkomulagi um skipt-
ingu Makedóníu fyrir milligöngu
Rússa í mars 1912. Grikkir og
Búlgarar sömdu einnig um samstarf
í maí sama ár en samkomulag náð-
ist ekki í deilu þeirra um skiptingu
Makedóníu. Svartfellingar gengu
einnig í bandalagið.
Tyrkir bornir ofurliði
Stríðið hófst í október 1912 og um
550.000 hermenn Balkanþjóðanna
báru Tyrki ofurliði. Tyrkir misstu
þá öll landsvæði sín í Evrópu, fyrir
utan landræmu umhverfis Kon-
stantínópel, sem nú er nefnd Istan-
búl.
Sigur Balkanþjóðanna skaðaði
hagsmuni Austurríkismanna, sem
brugðust hart við og kröfðust þess
að Serbar flyttu herlið sitt frá al-
bönsku ströndinni þar sem Albanar
höfðu lýst yfir stofnun sjálfstæðs
MÁLVERK af einni af hersveit-
um Svartfellinga í fyrra Balkan-
stríðinu árið 1912.
ríkis í nóvember 1912. Rússar
studdu Serba í deilunni við Austur-
ríkismenn.
Deilan var leyst á fundi sendi-
herra ríkjanna í London í desember
1912 með samkomulagi um að nýja
albanska ríkið yi'ði viðurkennt og
serbnesku hersveitimar færu frá
Adríahafsströndinni. Stríðið við
Tyrki hófst þó að nýju undir lok
janúar 1913 eftir valdarán þjóðern-
issinna í Tyi'klandi og bandalag
Balkanþjóðanna fór aftur með sigur
af hólmi.
Barist um Makedóniú
Ný deila blossaði þá upp um
skiptingu Makedóníu. Ráðamenn í
Serbíu neituðu að láta af hendi
landsvæði, sem ætlað var Búlgaríu í
samningi iandanna frá 1912, á þeirri
forsendu að þeir hefðu þegar neyðst
til að afsala sér Adríahafsströnd-
inni. Hatrömm deila hófst ennfrem-
ur milli Grikkja og Búlgara um
Þessalóníku og Þrakíu.
Rúmenar vildu einnig að þeim
yrði umbunað fyrir hlutleysi sitt í
stríðinu og kröfðust landsvæða af
Búlgöram.
Ferdinand Búlgaríukonungur
skipaði her sínum að ráðast á her-
sveitir Serba og Grikkja 30. júní
1913, en Búlgarar biðu fljótlega
ósigur. Rúmenar notuðu einnig
tækifæri til að ná því landsvæði, sem
þeir gerðu tilkall til, og Tyrkir end-
urheimtu borgina Adrianople, sem
var höfuðborg Tyrklands til 1453.
Þáttur í aðdraganda
hcimsstyrjaldarinnar
Balkanstríðin urðu til þess að
Grikkir lögðu undir sig Þessalóníku,
hafnarborgina Kavala og stórt
strandsvæði í Makedóníu. Serbar
fengu norður- og miðhluta Ma-
kedóníu og Svartfellingar náðu
svæði við landamærin að Serbíu.
Búlgarar héldu hluta Austur-Ma-
kedóníu og Rúmenar náðu hluta
Dobruja-héraðs.
Balkanstríðin höfðu miklar póli-
tískar afleiðingar. Tyrkir misstu
nær alla fótfestu í Evrópu og Aust-
urríkismenn höfðu miklar áhyggjur
af uppgangi Serbíu og kröfum
Bosníu-Serba um að sameinast
landinu.
Spennan milli ríkjanna magnaðist
Reynt að afstýra þriðja
Balkanstríðinu
í fyrra Balkanstríðinu lögðu Ser-
bar einnig undir sig Kosovo, sem
var í hjarta Serbíu á miðöldum þar
til Tyrkir náðu héraðinu á sitt vald.
Þótt Albanar séu nú í miklum meiri-
hluta í Kosovo líta Serbar enn á
héraðið sem „heilagt land“ því þeir
biðu þar ósigur fyrir Tyrkjum í úr-
slitaorrastu í júní 1389.
Endurheimt Kosovo varð til þess
að þjóðernishyggjan magnaðist í
Serbíu og hún færðist aftur í auk-
ana fyrir tólf árum þegar Slobodan
Milosevic, forseti Júgóslavíu, komst
til valda. Milosevic svipti Kosovo
sjálfstjórnarréttindum, sem héraðið
naut á valdatíma kommúnista, og
það varð til þess að albanski meiri-
hlutinn í héraðinu reis upp og kröf-
ur um aðskilnað frá Serbíu urðu æ
háværari. Serbar reyndu þá að
ganga milli bols og höfuðs á al-
bönsku aðskilnaðarsinnunum og
það varð til þess að Atlantshafs-
bandalagið hóf loftárásir til að af-
stýra frekari blóðsúthellingum og
þriðja Balkanstríðinu.
f Ferðahandbókíii
1999 os 2000
Lykill að góðu ferðalagi, sem nýtist þér vel
og kynnir þér lægstu flugfargjöld
til ASÍU - ÁSTRALÍU
Mundu 28* mars - heimsent til þín
með MORGUNBLAÐINU*
Austurstræti 17, 4. hæö, 101 Reykjavík, sími 562 0400, (ax 562 6564
nettang: prima@heimsklubbur.is, heimasíöa: hppt//www.heimsklubbur.is