Morgunblaðið - 27.03.1999, Blaðsíða 64

7 64 LAUGARDAGUR 27. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
% Island er eitt
Vesturlanda
OFT hefur mér
fundist fjölmiðlaum-
raeðan á Islandi vera á
þá lund að það sem
kallað er „Vesturlönd“
væri eitthvað stórt úti
í heimi, einhvers stað-
ar þarna á sveimi í
kringum Bandaríkin
w k, og Bretland og önnur
stór Evrópuríki ef því
er að skipta. Oft láta
menn eins og þetta
fyrirbæri komi okkur
ekki við og sé okkur
lítið skylt. Stundum
sjá menn sér einnig
leik á borði og kjósa að
ráðast gegn þessum
Vesturlöndum í ræðu og riti. Dæmi
um það er umræðan um viðskipta-
bannið á Irak. Einnig draga menn
íslenska stjórnmálamenn til
ábyrgðar fyrir að vera taglhnýting-
ar Vesturlanda í utanríkismálum.
Það er eins og menn upplifi Island
annaðhvort utan þessa fyrirbæris,
eða þá á jaðri þess. Staðreyndin er
allt önnur. Við tilheyrum kjarna
Vesturlanda, menningarlega og
stjómmálalega.
Alla tið hefur Island verið hluti
af einhverri pólitískri og menning-
arlegri heild Vesturlanda, eins og
þau eru skilgreind. Við tölum
germanskt tungumál, við erum
kristin, af skandinavísku bergi
brotin. Við höfum nánast aldrei
haft nein umtalsverð samskipti við
lönd utan Vesturlanda, eða við
þjóðir sem aðhyllast önnur trúar-
brögð en kristni.
A Islandi var saga Norður-Evr-
ópu rituð á miðöldum. Við höfðum
samskipti við Spánveija, Frakka,
Þjóðveija, Breta, menntamenn
okkar töluðu latínu eins og mennta-
menn annarra þjóða, stjómkerfi
okkar hefur ávallt farið saman við
evrópskar hugmyndir um stjómar-
far í einni eða annarri mynd.
Frá því að landið fékk sjálfstæði
höfum við tekið þátt í flestum þeim
stofnunum sem Vesturlönd hafa
komið á fót. Við erum þó í hópi
þeirra ríkja sem hafa viljað fara
hægt í Evrópusamrunann. Þannig
erum við í EFTA en ekki Evrópu-
''f sambandinu. Úr þeim hópi hefur
þó kvamast inn í Evrópusamband-
ið, eins og alþjóð þekkir.
Það hefur verið á það bent, að
lok kalda stríðsins hafi orðið til
þess að heimurinn sldptist ekki
lengur upp eftir hugmyndafræði,
heldur menningarheildum. Þetta
kristallast í inngöngu hinna ný-
fijálsu Mið-Evrópuríkja, Póllands,
Tékklands og Ungveijalands, í
NATO, sem er pólitískur holdgerv-
ingur Vesturlanda, en þar höfum
við íslendingar verið
með frá upphafi. Þessi
ríki eru sögulegur
hluti Vesturlanda. Þau
eru „vesturkristin"
þ.e. rómversk-katólsk,
en Vesturlönd em í
grófum dráttum þau
ríld þar sem Rómar-
kristnin og mótmæl-
endatrúin hafa yfir-
höndina (Norður-Am-
eríka og Vestur-, Suð-
ur-, Norður- og Mið-
Evrópa). Þess vegna
tala þjóðhöfðingjar
Mið-Evrópuríkjanna
um það að þau séu
komin heim með inn-
göngunni í NATO.
En hvað einkennir Vesturlönd
og skilur þau frá öðrum menning-
Balkanstyrjöldin
Skipting heimsins í
menningarheildir er
augljósust á Balkan-
skaga, segir Magnús
Arni Magnússon. Þar
koma ekki aðeins sam-
an ólík „þjóðabrot“
heldur mætast þar
þrjár menningarheildir.
arheildum? Samuel P. Huntington,
prófessor í stjómmálafræði við
Harvard-háskóla, skilgreinir í bók
sinni „The Clash of Civilizations",
það, sem hann telur einkenna Vest-
urlönd og að nútímavæðing, sem
oft hefur verið tengd vestrænni
menningu, sé það ekkert endilega.
I nútímavæðingu felst iðnvæðing,
uppbygging borga, aukið læsi,
menntun, auðsöfnun, félagsleg
samþjöppun auk flóknari og fjöl-
breyttari framleiðsluhátta. Kjarni
vestrænnar menningar er á hinn
bóginn það sem kalla má hina
„klassísku arfleifð", þ.e. grísk
heimspeki, rómversk lögfræði og
kristni og skipting kirkjunnar í
mótmælendur og rómversk-kat-
ólska. Að auki má nefna evrópsk
tungumál, aðskilnað geistlegra og
veraldlegra stjómvalda, lögfræði,
félagslega margbreytni, fulltrúa-
þing og einstaklingshyggju. Þessir
þættir vom allir til staðar í vest-
rænni menningu áður en hún nú-
tímavæddist og em það enn.
Skipting heimsins í menningar-
heildir er augljósust á Balk-
Magnús Árni
Magnússon
anskaga. Þar koma ekki aðeins
saman ólík „þjóðabrot" heldur
mætast þar þrjár menningarheild-
ir. Þess vegna er ástandið hvergi
flóknara í gervallri Evrópu. Þar
em Króatar, sem vom hluti af
austurrísk-ungverska keisaradæm-
inu. Þeir em rómversk-katólskir
og nota vestrænt letur. Þjóðverjar
hafa löngum verið þeirra helstu
bandamenn. Bosníumenn era að
stofni til þeir sem tóku upp íslam
þegar Tyrkir réðu þar ríkjum. I
styrjöldinni í Bosníu nutu þeir
hernaðaraðstoðar arabaríkjanna.
Síðan em Serbar. Þeir tilheyra
austurkirkjunni og nota kýrillískt
letur. Þeiira helsta bandalagsríki
er auðvitað Rússland, kjamaríki
austurkirkjunnar. Ekki er ólíklegt
að Króatar verði meðlimir í NATO
á fyrri helmingi næstu aldar. Það
er á hinn bóginn ólíklegt að Serbar
verði það nokkm sinni, burt séð frá
þeirri staðreynd að þeir em eina
þjóðin sem NATO hefur háð styij-
öld við upp á sitt einsdæmi. Þeir
tilheyra einfaldlega annarri menn-
ingarheild.
Af sömu ástæðu munu Tyririr
seint verða teknir inn í Evrópu-
sambandið, þó þeir hafi fyrir um-
talsverða öryggishagsmuni verið
teknir inn í NATO á sínum tíma.
Þeir hafa barið óþreyjufullir á
dymar og alla glugga áratugum
saman. Evrópusambandið eyðir
umræðunni og bendir á mannrétt-
indamál, fátækt eða hvað annað, en
mun dýpra er á raunveralegri
ástæðu fyrir fálætinu. Líklegt er
að hinni kristnu Evrópu finnist
þeir einfaldlega of framandi til að
vera með í hópi hinna útvöldu. A
meðan Tyrkjum, sem vilja ólmir
vera með, er haldið úti, stóð okkur
til boða fyrir fáum ámm að ganga
inn með þeim Norðurlöndum sem
utan við bandalagið stóðu. Ekki er
ólíklegt að við hefðum getað gengið
inn í Evrópusambandið með vera-
legar undanþágur frá samþykktum
þess. Við hefðum á sínum tíma ör-
ugglega fengið einn framkvæmda-
stjóra.
Astæðan fyrir ofantöldu er sú að
við tilheyram kjarna Vesturlanda.
Við eram hluti af fjölskyldunni.
Kannski ekki sá stærsti og
sterkasti, en hluti af fjölskyldunni
engu að síður.
Vesturiandabúar munu í æ ríkari
mæli á næstu öld fara að skilgreina
sig sem slíka og minna og minna
líta til þjóðríkja nítjándu og tuttug-
ustu aldar sem hluta af sjálfsmynd
sinni. Sú mun einnig verða raunin
með okkur, hvort sem okkur líkar
betur eða verr. Landið mun ekki
haldast í byggð út af átaki til við-
halds tungunni, þó það sé góðra
gjalda vert, eða baráttu gegn „eng-
il-saxneskum menningaráhrifum".
Nei, það verður auðvitað af því að
hér er vestrænt menningar-, vel-
ferðar- og lýðræðissamfélag og af
því að hér er gott að búa.
Höfundur er 15. þingnmður
Reykvíkinga.
Hættu að raka á þér fótleggina
Allt sem þu þarft er ONETOUCH
vaxtæki, hreinsiolía og græðandi gel
Bættar sam-
göngur fiýta
sameiningu
MARGVÍSLEG
tækifæri gætu skapast
fyrir Eyjafjarðar- og
Skagafjarðarsvæðið
með því að opna
Tröllaskaga með jarð-
göngum um Héðins-
fjörð. Göngin gætu
haft verulega þýðingu
fyrir stjórnsýslu á veg-
um sveitarfélaganna
frá Siglufirði til Akur-
eyrar. Umræðan um
að stækka þurfi sveit-
arfélögin til eflingar
þeirra er ekki ný af
nálinni og hafa farið
fram ítarlegar kynn-
ingar á því á þessu
svæði sem og víðar án þess að
veraleg breyting hafi átt sér stað.
Staðreyndimar era hins vegar þær
Samgöngur
Tryggja verður, segir
Rögnvaldur Skíði
Friðbjörnsson, að sam-
gönguleiðir svæðisins
verði gerðar íbúum
eins auðveldar og
frekast er unnt.
að hlutdeild sveitarfélaganna í op-
inberam rekstri hefur á síðustu ár-
um vaxið veralega og fullvíst er að
sá hlutur á eftir að stækka í náinni
framtíð. Yfirtaka alls reksturs
grannskólans á stóran þátt í þeirri
þróun og yfirfærsla málefna fatl-
aðra frá ríki til sveitarfélaga er nú í
undirbúningi. í framhaldi af því
geta menn séð fyrir sér ýmis önnur
verkefni sem ættu alveg eins
heima hjá sveitarfélögum fremur
en ríkisvaldinu.
Allur þessi tilflutningur verk-
efna kallar á faglega yfirferð
beggja aðila áður en af honum get-
ur orðið og sátt þarf að ríkja um
skiptingu kostnaðar. Ljóst er að í
dag hafa mörg sveitarfélög ekki
burði til að geta framfylgt þeim
skyldum sem lög og reglur kveða
nú á um.
Dalvíkurbyggð
A síðasta ári sameinuðust þrjú
sveitarfélög við utanverðan Eyja-
fjörð. Upphafið að þessu máli var
að bæjarstjóm Dalvíkurbæjar
óskaði eftir viðræðum við fulltrúa
fjögurra annarra sveitarfélaga á
þessu svæði. A kynningarferlinum
ákváðu fulltrúar eins sveitarfélags-
ins að draga sig út úr þessari um-
ræðu, þar sem vilji þeirra stæði
frekar til sameiningar þegar ljóst
væri að Siglufjörður hefði sam-
göngulega möguleika til að koma
með í þessa sameiningu. Kosið var
um sameiningu hjá hinum fjóram
sveitarfélögunum. Eitt sveitarfé-
lagið felldi sameininguna og var því
kosið aftur um sameiningu þeirra
þriggja sveitarfélaga sem eftir
vora. Sú tillaga var samþykkt og til
varð sveitarfélag með um 2.100
íbúa, sem nefnt var Dalvíkurbyggð.
I stærsta byggðakjama þessa nýja
sveitarfélags búa um 1.500 íbúar
og einnig era tvö lítil sjávarþorp og
blómlegar sveitir sem mynda Dal-
víkurbyggð.
Það sveitarfélag, sem felldi sam-
eininguna, óskaði í framhaldi af því
eftir viðræðum við önnur sveitarfé-
lög við innanverðan Eyjafjörð um
sameiningu, en þær viðræður hafa
ekki en farið af stað. Samhliða
þessarri sameiningu varð mikil
umfjöllun meðal al-
mennings og sveitar-
stjómarmanna í Eyja-
firði um sameiningu
sveitarfélaga.
Aukin hagræðing
Sú sameining sem
átti sér stað með sveit-
arfélaginu Dalvíkur-
byggð hefur leitt til
þess að íbúar þessa
svæðis búa nú við mun
meiri jöfnuð til þjón-
ustuþátta sveitarfé-
lagsins en áður var.
Samstarf milli þessara
sveitarfélaga var á
mörgum sviðum áður
en til sameiningar kom. Samstarf-
ið, þó gott væri, leiddi ávallt af sér
mikla umfjöllun um sameiginlega
verkþætti og eins og búast má við,
ríkti oft tortryggni milli aðila. Eftir
sameiningu þarf hins vegar ekki
lengur að eyða tíma sveitarstjórn-
armanna og starfsmanna til út-
reikninga og samninga vegna
þessa. Öll ákvarðanataka er því
mun auðveldari en áður og kostn-
aður vegna verkefna verður þar af
leiðandi minni.
Markvissari stjórnsýsla
Stærsti ávinningur sameiningar-
innar verður því að mínu mati
markvissari stjórnun sveitarstjóm-
armanna á þeim verkefnum sem
tilheyra nú sameinuðu sveitarfé-
lagi. Meiri jöfnuður verður milli
íbúa óháð búsetu svo og veralega
lægri kostnaður við stjórnun sveit-
arfélagsins. Sameiningarferlið varð
hins vegar umfangsmeira en ég
hafði gert mér grein fyrir og þeim
skilaboðum vil ég koma til þeirra
sem huga að frekari sameiningu
sveitarfélaga við Eyjafjörð.
Frekari sameining
nauðsynleg
íbúar sveitarfélaganna hafa eðli-
lega mismunandi hugmyndir um
það hvernig skipulag sveitarfélaga
á Eyjafjarðarsvæðinu eigi að líta út
í framtíðinni. Eg tel þó að þegar til
lengri tíma er litið sé mikill meiri-
hluti íbúa fyrir því að æskilegt
væri að hafa eitt sveitarfélag í
Eyjafirði. Þó er ljóst að vilji íbúa
sumra sveitarfélaga stendur ekki
til slíkrar sameiningar í dag sam-
kvæmt nýlegri skoðanakönnun
sem gerð var meðal íbúa hjá
nokkram sveitarfélögum á svæð-
inu.
Til þess að vel megi takast um
sameiningu sveitarfélaga þarf að
vanda alla umfjöllun og kynningu
meðal íbúa. Sífelldar breytingar á
starfi og skipulagi sveitarfélaga
geta valdið því að stjórnsýslan
verði ómarkviss og kostir samein-
ingar náist síður fram. Mitt mat er
að sameining allra sveitarfélaga í
Eyjafirði svo og sameining færri
sveitarfélaga hafi sömu kosti í för
með sér og reynslan hefur þegar
sýnt okkur í Dalvíkurbyggð. Það er
því skylda sveitarstjórnarmanna
að vinna áfram að þessu verkefni
með hagsmuni íbúanna og byggð-
anna í huga, óháð því hvort allir
vilji vera með í einu sveitarfélagi
eða ekki.
Bættar samgönguleiðir á Eyja-
fjarðarsvæðinu era forsenda þess
að sveitarfélögin þar geti samein-
ast og þar með nýtt sér þá bættu
hagsmuni og tækifæri sem samein-
ing hefði í fór með sér. Jarðgöng
um Héðinsfjörð, milli Siglufjarðar
og Ólafsfjarðar, gætu haft mikil
áhrif í þessu sambandi.
Höfundur er bæjarstjóri í
Dalvík urbyggð.
Rögnvaldur Skíði
Friðbjörnsson