Morgunblaðið - 01.04.1999, Blaðsíða 48

..M8 FIMMTUDAGUR 1. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Föðurlegar umvandanir úr
fílabeinsturni Landssímans
SÚ VAR tíðin að ís-
lendingum var ætlað
að bugta sig og beygja
fyrir stofnunum ríkis-
einvaldsins. Landinn
skalf á beinunum ef
hann þurfti inn í slíka
stofnun til að bera
upp hið minnsta er-
^.indi, hvað þá ef hann
' vógaði sér að falast
eftir þjónustu. Þetta
er að sjálfsögðu löngu
liðin tíð - eða hvað?
Getur hugsast að
þessi andi upphafn-
ingar alvaldsins gangi
aftur ljósum logum
árið 1999? Lítum á
nokkur af þeim ummælum sem
Þórarinn V. Þórarinsson, stjórn-
arformaður Landssímans, við-
hafði á aðalfundi Landssímans 23.
mars, og var fjallað um í Morgun-
blaðinu og Sjónvarpinu daginn
eftir.
1. „Þeir (keppinautarnir) hafa
- ■Halið það þjóna hagsmunum sínum
að gera fyrirtækið tortryggilegt
með sem flestum kærum til sam-
keppnisyfírvalda.“ (Haft eftir
Þórarni í Mbl.)
Þessu er fljótsvarað. Það eru
ekki keppinautarnir sem gera
Landssímann tortryggilegan.
Landssíminn á alfarið heiðurinn
af því sjálfur. Sem dæmi má nefna
þegar forverinn, Póstur og sími,
reyndi eftirminnilega að plata al-
menning haustið 1997
með verðbreytingum
sem byggðu á svo
marklausri rökfræði
að sjálfan forsætis-
ráðherra þurfti til að
leiðrétta vitleysuna.
2. „Þórarinn gagn-
rýndi samkeppnisyf-
irvöld harðlega á að-
alfundinum og sagði
þau vinna gegn hags-
munum neytenda en
ekki fyrir þá.“ (RÚV.)
Þessum gullmolum
Þórarins og fleirum
svarar Guðmundur
Sigurðsson, forstöðu-
maður samkeppnis-
sviðs Samkeppnisstofnunar, í
fréttum Sjónvarpsins:
„Einfeldnisleg gagnrýni gamals
einokunarfyrirtækis sem þarf að
fóta sig betur á samkeppnismark-
aði.“
I sama viðtali er haft eftir Guð-
mundi að tuttugu kærumál hafi
borist Samkeppnisstofnun vegna
Landssímans og forverans, Pósts
og síma, á síðustu fimm árum.
Hann segir að mörg þeirra hafi
leitt til íhlutunar þar sem fyrir-
tækið hafi verið að misnota að-
stöðu sína. Niðurstaða Sam:
keppnisstofnunar er ólygnust. I
langflestum kærutilvikum hefur
Samkeppnisstofnun úrskurðað
neytendum í hag þar sem Lands-
síminn hefur verið staðinn að því
Samkeppni
Tilgangur samkeppnis-
yfírvalda, segir Hregg-
viður Jónsson, er
einmitt að sjá til þess
að eðlileg samkeppni
geti komist á í þessum
geira.
að hafa skaðleg áhrif á sam-
keppni, misnota markaðsráðandi
aðstöðu sína eða standa rangt að
málum með einhverjum hætti. Á
Alþingi var þetta kallað „einbeitt-
ur brotavilji". „Síbrotamenn“
Landssímans virðast hins vegar
ekki telja sér fullkomlega skylt að
virða leikreglur lýðræðis og sam-
keppni, enda eru þeir að sjálf-
sögðu ofan við þær og utan í
krafti gamallar hefðar - eða hvað?
3. Þórarinn segir einnig í sam-
tali við Morgunblaðið að það sé
„nokkurt áhyggjuefni að sam-
keppnisyfirvöld hér á landi virðist
fyrst og fremst hafa áhyggjur af
markaðshlutdeild og fjárhagsleg-
um styrk Landssímans en láti sig
verðið minna skipta" (Mbl.)
Kjarni málsins er sá að hlut-
verk og tilgangur samkeppnisyf-
irvalda er einmitt að sjá til þess
að eðlileg samkeppni geti komist
á í þessum geira í friði fyrir ofríki
og fjárhagslegum styi’k Lands-
símans, sem mætti til leiks með
silfurskeið í munni og 100% mark-
aðshlutdeild þegar samkeppni á
markaðnum var gefin frjáls í jan-
úar 1997. Alkunna er að stórfyrir-
tæki með einokunartilburði á borð
við Landssímann lækka verð á
þjónustu sinni til að drepa niður
samkeppni - lækka sig jafnlengi
og þarf til verknaðarins. Þetta
drápstól Landssímans klæðir Þór-
arinn í sakleysislegan búning og
bendlar við umhyggju fyrir við-
skiptavinum. Samkeppnisyfírvöld
láta hins vegar ekki blekkjast og
stugga við Landssímanum. Það
ergir Þórarin.
4. Stjórnarformaðurinn sagði
afkomuna augljóslega leyfa lækk-
andi verð og íjölbreyttari tilboð til
að mæta mismunandi þörfum við-
skiptavina. „Samkeppnisyfirvöld
hafa þó staðið gegn því að Lands-
síminn lækkaði verð á þjónustu í
GSM-kerfinu.“ (Mbl.)
Landssíminn er skólabókar-
dæmi um stórgróðafyrirtæki sem
vill teppa og hindra samkeppni.
Fróðlegt væri t.d. að sjá svart á
hvítu svör við þessum spurning-
um: Hver var hagnaður foi'vera
Landssímans, Pósts og síma, af
GSM-símakerfinu árið 1997?
Af hverju lækkaði Landssíminn
ekki verð í kerfinu fyrr en 1998
þegar hér komst á samkeppni?
Hver hefði hagnaðurinn af GSM-
Hreggviður
Jónsson
kerfi Landssímans orðið ef Tal
hefði ekki komið til sögunnar?
Tónninn hjá Þórarni er jafnan
sá að Landssíminn sé svo sterkur
og góður að hann geti alfarið séð
um þetta allt saman og sjálfsagt
um alla framtíð boðið stórkostlega
þjónustu og stórkostlegt verð.
Þannig virðist Þórarinn falla í
gryfju Sovétkerfisins gamla þar
sem best þótti að aðeins eitt fyrir-
tæki væri í hverri grein, „sæi um
þetta allt saman“ og léti síðan
„náðarmolana detta niður í kjöltu
almúgans í krafti valds síns og
ágætis“. Þessi forsjárhyggja er
athyglisverð í ljósi þess að Þórar-
inn er framkvæmdastjóri Vinnu-
veitendasambandsins. Hann ætti í
því starfi að kannast við gildi og
leikreglur frjálsrar samkeppni -
og jafnvel telja sér skylt að
standa vörð um frjálsa samkeppni
á Islandi.
Að lokum er vert að leiða hug-
ann að því viðskiptasiðferði að
Þórarinn V. Þórarinsson skuli j
senn vera framkvæmdastjóri VSI
og stjórnarformaður fyrirtækis,
sem að forminu til stendur í sam-
keppni úti á vinnumarkaðinum.
Eru nokkur dæmi um slíkt í ná-
grannalöndum okkar sem kennd
eru við lýðræði og framfarir?
Skyldi þetta vera ástæða þess að
Tal hf. hefur ekki fengið boð um
inngöngu í VSI? Þetta er athygl-
isvert í ljósi þess að VSI-menn
eru þekktir fyrir að stunda öfluga
sölustarfsemi til að fá inn ný að-
ildarfélög. Hvað skyldi Þórarinn
gera ef Tal myndi sækja um og fá
inngöngu (ég gef mér að svo yrði)
í VSI? Sæti hann sem fastast í
báðum stólunum?
Höfundur er forstjóri Islcnsku út-
varpsfélngsins.
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
999. þáttur
„GOTT kaffi er gott, þegar það er
gott,“ var haft eftir sr. Jóhanni
heitnum dómkirkjupresti, og um-
sjónarmaður segir: Góð bréf eru
góð, þegar þau eru góð. Og nú ætla
ég að birta slík bréf, annað svo að
kalla heilt, en hitt er svo efnismikið
og ýtarlegt, að það kemur í tveimur
hlutum: Og þá er það fyrst Ingvar
Gíslason fv. menntamálaráðhen-a:
„Kæri Gísli.
í framhaldi af því sem þú segir
um orðin halur og sprund, að þau
orð eru um það bil að hverfa úr mál-
inu, enda skáldamálsorð (að ég
held) langar mig að benda á nokkur
gömui og gild orð sem láta nú und-
an síga mjög að ósekju og óvænt.
Stúlka víkur fyrir stelpa, drengur
fyrir strákur, piltur heyrist varla,
barn víkur fyrir krakki, en það orð
hefur fengið afarrúma merkingu og
notað í tíma og ótíma: Leik-
skólakrakki, grunnskólaki-akki,
fermingarkrakki, mennta-
skólakrakki, „krakkamir í háskól-
anum“, „þessir ki’akkar ætla að fara
að gifta sig“, o.s.frv. (Er þetta
krakkatal öpun á „kid“ í amerísku?)
Ekki svo að skilja, stelpa, strákur,
krakki eru gamalkunn og ágæt orð
út af fyrir sig. En ekki eykur það
fjölbreytni málsins (hvað þá fegurð
þess) að brengla merkingu þeirra,
þurrka út biæmuninn, láta þau taka
við hlutverki fallegra orða eins og
stúlka, drengur, bam. Kennarar ala
á þessari ofnotkun. Einn heyrði ég í
tiltölulega stuttu viðtali segja
„krakki“ ellefu sinnum, en aldrei
bam. Þetta á víst að heita „opið og
óþvingað talmál“, sem virðist vera
málfarsstefna blaða og tímarita um
þessar mundir, en lýsir engu nema
hugsanaleti og bamaskap.
Nema það sé sannast, sem marg-
ur segir, að svokölluð málrækt sé
ekki annað en einn angi fasismans,
eða hvað merkir orðið „tungu-
málafasismi“? Veistu hvað rúmast í
því orði? E.t.v. ævistarf þitt! Og við-
leitni mín!
Vertu margblessaður, þinn einl.“
★
Og þá tekur til máls Haukur
Ragnarsson á Mógilsá:
„Kondu sæll, Gísli!
Ekki alls fyiir löngu varst þú að
tala um -na endinguna, sem mér
skilst, að hafi verið mjög algeng
austur í Oræfum fram á þennan
dag. Ágætur maður, sem var ná-
kunnugur þar eystra, hann kenndi
mér þessa vísu, sem þar var ort um
kaupakonu austan af Fljótsdalshér-
aði:
Af Héraðinu hérnana
hingað kom sú amana,
þessi stúlkan þarnana,
þú ættir að barn’ana."
[Innskot umsjónarmanns: Þetta
minnir mig á limru Jónasar Ái-na-
sonar:
Þybbna stúlkan þaddnana
sem etur eplakjaddnana
engum var þýð
hér áður á tíð
en nú er sem sé heldur en ekki aldeilis búið
að baddnana.]
Haukur heldur áfram:
,Á unglingsárum mínum kynntist
ég fullorðnum mönnum úr Oræfum,
sem mér virtust oft koma sér hjá
því að nota orðið ,já“, í stað þess
sögðu þeir gjai’na „svo er“ eða „svo
var“. Ætli þetta hafi verið algengt
hér áður fyrr? Ekki notuðu Róm-
verjar hinir fornu orðið ,já“.“
[Innsk. umsjónarmanns: Halldór
Laxness segir frá því í Grikk-
landsárinu að Hornfirðingar hafi
hvorki sagt já né nei, heldur „það
var nú heldur og það var nú síður.“
Og svo stendur í Biblíunni að ræða
þín skuli vera já, já, eða nei, nei!]
Haukur enn:
„Þú ert stundum að gefa fjöl-
miðlamönnum prik fyrir velunna
hluti, sem mér finnst reyndar sann-
gjarnt og gott, þegar við á. Mig
minnir, að endur fyrii’ löngu hafir
þú verið með þætti í Útvarpinu um
íslenskt mál, og þá hafir þú
nokkrum sinnum rætt um þýðingu
þess, að hafðar væru réttar áhersl-
ur og rétt hrynjandi í Ríkisútvarp-
inu, sem þá var reyndar eitt um
hituna. Man ég ekki betur, en að á
þeim árum væri sagt, að Þjóðleik-
húsið og Ríkisútvarpið ættu að
vera musteri íslenskrar tungu. Eg
hygg, að þessar stofnanir hafi
lengst af gætt þess að leikarar og
þulir væru skýrmæltir og lægi vel
rómur, en á hinu hefur stundum
verið brestur, og er reyndar enn,
að áherslur og hrynjandi þeirra séu
réttar. Ekki vil ég þó nefna nein
nöfn í þessu sambandi. Þetta er
auðvitað grafalvarlegt mál. Það
væri sorglegt ef þjóðin færi smám
saman að glata brageyra sínu
vegna þess að íjölmiðlar flytu hér
sofandi að feigðarósi. Mig minnir
að Ríkisútvarpið hafi sinn málfars-
ráðunaut.“
[Innskot: Umsjónarmaður vill
enn segja frá góðu starfi málfars-
ráðunauta Ríkisútvarpsins. Glöggir
menn segja að hatti fyrir, þegar
þeir eru í leyfi. Þeir hafa gegnt og
gegna afar mikilvægu hlutverki og
gera það vel.] Nú verður um sinn
gert hlé á máli Hauks Ragnai’sson-
ar, en framhaldið kemur í 1001.
þætti.
Og stansaáu aldrei, þó stefnan sje vönd
og stórmenni heimskan þig segi;
ef æskan vill rétta þjer örvandi hönd,
þá ertu á framtíðar vegi.
Þótt ellin þjer vilji þar víkja um reit,
það verður þjer síður til tafar:
en fylgi’ hún þér einhuga in aldraða sveit,
þá ertu á vegi til grafar.
(Þorsteinn Erlíngsson 1858-1914.)
★
Hlymrekur handan kvað:
Þeir vissu um postulann Pál
að hann pældi í Siggu frá Skál
og á snöggu augabragði
upp í til hennar lagði
líkama sinn og sál.
Kærleikurinn
mestur
HVAÐ getum við
foreldrar gert til þess
að auka tímann með
börnunum okkar?
Hvað getum við gert til
að þau nái eyrum okk-
ar og við eyrum þeirra.
Hvað getum við gert til
þess að byggja upp
traust og vináttu við
börnin okkar?
Spjallað saman
fyrir nóttina
Ein af sjálfsagt
mörgum færum leiðum
í því að koma á fundum
foreldra og bama er að
fylgja þeim í rúmið á
kvöldin þegar þau hafa burstað
tennur og gert viðeigandi ráðstafan-
ir íyrir nóttina.
Við hljótum að geta misst 10-30
mínútur úr sjónvarpsdagskránni til
Uppeldi
Gefum okkur tíma með
börnunum okkar, segir
Sigurbjörn Þorkelsson.
Það skilar sér, þótt
síðar verði, í betri
einstaklingum.
þess að segja börnunum okkar sögu
eða lesa fyrir þau sögu og spjalla
svolítið við þau áður en farið er með
kvöldbænii’nar.
Af hverju að lesa
eða segja sögur?
Sögurnar segja hugsanlega frá
atvikum sem geta skapað grundvöll
til samræðna foreldra og barna. At-
vik sem hjálpa barninu að opna sig
og þá ekki síður okkur hinum full-
orðnu.
Þannig geta sögu-
stundirnar sem þurfa
ekki endilega að vera
mjög langar orðið til
þess að koma á ómet-
anlegri vináttu og
trausti foreldra og
barna, leið til að spjalla
saman um atburði
dagsins og lífsins alls.
Þannig þroskumst
við með börnunum og
þau með okkur. Á þess-
um stundum verða
málin rædd með öðrum
hætti en á öðrum tíma
dagsins, í rólegheitum
og af yfirvegun.
Þessi leið er tilvalin
til að ræða samskipti foreldra og
barna. Ovæntar uppákomur, einelti,
ofbeldi, slys og dauðsföll svo ekki sé
minnst á hversdagslegri mál eins og
skólastarfið, samskipti við bekkjar-
systkinin, vinina aðra samferða-
menn og náungann yfirleitt.
Þannig tölum við saman sem vinir
og kryfjum málin. Tölum ekki í skip-
unartón eða prédikunarstíl heldm-
spjöllum þar sem báðir aðilar tjá sig
og báðir hlusta áður en dagurinn er
endaður með bæn til Guðs.
Lestur, spjall og bæn
Gefum okkur tíma með bömun-
um okkar. Það margborgar sig og
skilar sér þótt síðar verði í betri ein-
staklingum.
Eflum vináttuna við börnin okkar
svo nauðsynlegt og ómetanlegt
traust komist á. Lestu góða bók fyr-
ir barnið þitt eða segðu því sögu.
Talið saman, biðjið saman.
„En nú varir trú, von og kærleik-
ur, þetta þrennt, en þeirra er kær-
leikurinn mestur." (I. Kor. 13:13)
Höfundur er höfundur barna- og
fjölskyldubókarinnar Kærleikurinn
mestur og framkvæmdastjóri
KFUMogKFUK.
Sigurbjörn
Þorkelsson