Morgunblaðið - 22.05.1999, Síða 42

42 LAUGARDAGUR 22. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Fræði sem
sigruðu
„Gott dæmi um vandrœðaganginn er
þriðja leiðin svonefnda milli markaðs-
hyggju og jafnaðarstefnu; þegar hún er
rannsökuð og nuddaður afhenni farð-
inn kemur í Ijós að boðuð er sígild
hœgristefna. “
Hugmyndafræði er
ekki í tísku. Marg-
ir tengja nú eitt-
hvað ógeðfellt við
orðið, t.d. ein-
strengingshátt og þras að ekki
sé talað um glæpaverk alræðis-
flokkanna. Tuttugasta öldin skil-
ur eftir sig arf í þvi tilliti með
öllum hryðjuverkunum sem
voru framin í nafni tvíburanna,
nasisma og kommúnisma.
Lenínismi, stalínismi, maó-
ismi; framleiðslan á ismum hef-
ur verið óþrjótandi og eins gott
að nöfn forkólfanna voru ekki of
löng og óþjál.
VIÐHORF En sannir
-------- hægrimenn
Eftir Kristján hafa fremur
Jónsson viljað trúa því
að þeir þyrftu
ekki slíka leiðsögn, þeir hafa
haft vantrú á rígbundnum kenn-
ingasmíðum úr akademíunni.
Mestu skiptir að nota heilbrigða
skynsemi, sögðu þeir og hlógu
að endalausum túlkunartilraun-
um og innbyrðis rifrildi and-
stæðinganna.
En er þetta svona? Markaðs-
hyggja og frjálslyndi byggjast
ekki bara á einhverri heilbrigðri
skynsemi okkar allra. Sumir
höfðu einfaldlega meira til mál-
anna að leggja en aðrir. Hug-
myndafræðingar hægrimanna,
menn eins og John Stuart Mill
og Adam Smith, lögðu kannski
ekki fram forskrift að gallalausu
samfélagi eins og höfundar al-
ræðis öreiganna en svo sannar-
lega betur ígrundaðar hug-
myndir en aðrir höfðu gert. Af
hverju ekki að kannast við það
og sættast á að til séu ólíkar
gerðir hugmyndafræði, misjafn-
lega altækar og misjafnlega of-
beldisfullar?
Og hvernig er það, erum við
endilega laus við hugmynda-
fræði þótt við séum ekki sýknt
og heilagt að vitna í einhverja
skeggjaða spámenn frá síðustu
öld? Lifi ég í tómarúmi, hefur
ekkert af því sem aðrir segja
eða gera mótað skoðanir mínar
meira en eitthvað annað? Er ég
ósnortinn af tíðarandanum og
hef ég hjálparlaust skilið að
markaðshyggja er, þrátt fyrir
gallana, langskásti kosturinn?
Ef ég segist vilja lýðræði og
frjálsa samkeppni er ég um leið
að tjá skoðun mína á þeirri hug-
myndafræði sem býr að baki,
hvort sem ég er vel að mér um
fræðin eða allsendis áhugalaus
um þau. Strangt til tekið er það
auðvitað líka hugmyndafræði að
segjast vera á móti öllu slíku.
„Enginn sannleikur er til“ er
fullyrðing sem oft er nefnd sem
hliðstætt dæmi í heimspekirit-
um. Er fullyrðingin þá sjálf
ósönn eða sjálfur stóri sannleik-
urinn - sem er þá til?
Rökstudd hugmyndafræði er
þegar vel tekst til aðferð til að
koma skipulagi á hugsanir sínar
og tilfinningar, skilgreina for-
sendur, velja ákveðin gildi og
reyna að segja fyrir um framtíð-
ina. Síðan koma einhveijir og
gera verkáætlun og það er þá
v sem allt fer aflaga ef menn líta
ekki á hugmyndafræðina sem
tæki heldur guðlega opinberun,
síðasta orðið. En ætlum við að
hætta að hugsa skipulega þegar
stjómmál eru annars vegar?
Varla. Sumir segja að stjóm-
málin séu að visna eins og gam-
alt tré vegna þess að með auknu
frjálsræði skipti pólitíkusarnir
og allt þeirra stjórnlyndi okkur
minna máli. Vonandi er eitthvað
til í því, nóg gera þeir af því að
sýna mátt sinn og megin en
varla er nú búið að segja síðasta
orðið þótt nær allir viðurkenni,
ljóst eða leynt, yfirburði mark-
aðshyggjunnar vegna reynslunn-
ar af tilraunum sósíalista. Það
gæti samt hugsast að umræður á
Alþingi eigi eftir að snúast meira
um grandvallaratriði laga og
minna um skattfé til mismun-
andi brýnna hagsmunamála.
Þegar við spáum dauða hug-
myndafræðinnar eram við senni-
lega að tjá mjög mannlega þrá.
Við eram að óska þess að fólk
lendi ekki oftar í skotgröfum
kennisetninga, hætti að berjast
jafn hatramlega um hugmyndir
og gert hefur verið á öldinni. Og
reyni að ræða saman.
En ekki má gleyma því að í
reiptogi sigrar oftast annað lið-
ið, svona í bili. Markaðurinn
vann - en það geta vinstrimenn
ekki sagt það vegna þess að þá
væra þeir að viðurkenna að hafa
haft rangt fyrir sér. Þá er
skárra að segja að öll hug-
myndafræði sé dauð, líka and-
stæðinganna. Auðveídara að
halda andlitinu. Gott dæmi um
vandræðaganginn er þriðja leið-
in svonefnda milli markaðs-
hyggju ogjafnaðarstefnu; þegar
hún er rannsökuð og nuddaður
af henni farðinn kemur í ljós að
boðuð er sígild hægristefna.
Geta hægrimenn beðið um betri
einkunn? Ekki einhver taumlaus
oftrú á markaðinn heldur viður-
kenning á því að deilurnar um
skipulag framleiðslunnar, gildi
einkarekstrar og þess háttar
era í aðalatriðum leystar.
Ef við lítum á stjórnmála-
flokkana hér fer ekkert milli
mála að þeir era allir markaðs-
hyggjuflokkar, jafnvel Vinstri-
grænir sem verða þó að flagga
gömlu hugsjónunum út á við af
tillitssemi við gamla og trygga
sósíalista. Sannfæringin er ekki
mikil að baki. Blæbrigðamunur
er á útfærslunni, oft vegna ein-
hverra dulinna hagsmuna í
byggðamálum eða enn þrengri
hagsmuna en niðurstaðan er að
hugmyndafræði allra er sú sem
hægrisinnar hafa haft í stefnu-
skrám sínum í meira en öld.
Eina viðbótin er velferðarkerfið
sem enginn ætlar að leggja nið-
ur en sumir vilja lagfæra.
Ein hugmyndafræði er sem
stendur allsráðandi en nýjar
hugmyndir eiga eftir að kvikna.
Menn hættu ekki að hugsa um
stjömufræði þótt gamlar rang-
hugmyndir um að jörðin væri
flöt dyttu upp fyrir, menn hætta
heldur ekki að hafa ólíkar lífs-
skoðanir þótt sósíalisminn sé
jarðsunginn. Andlát hugmynda-
fræðinnar er áreiðanlega ýkt.
_______UMRÆÐAN_______
A að banna skylmingar
vegna vígs Gunnars
á Hlíðarenda?
TVEIR valinkunnir
heiðursmenn, Leifur
Sveinsson og Marteinn
B. Björgvinsson, hafa
með skömmu millibili
ritað greinar í Morgun-
blaðið þar sem þeirri
ályktun landsfundar
Sjálfstæðisflokksins að
leyfa ólympíska hnefa-
leika á íslandi er mót-
mælt. Leifur byggði
rök sín meðal annars á
því að hann hefði séð
ólympíska hnefaleika í
Helsinki árið 1952 og
rakti síðan feril nokk-
urra ólympíumeistara,
sem gerðust atvinnu-
menn, máli sínu til stuðnings. Mar-
teinn færir alvarleg meiðsli sem
hann hlaut af völdum iðkunar hnefa-
leika á íslandi fyrir fimmtíu áram
sem rök fyrir því að ekki skuli leyfa
ólympíska hnefaleika hér nú. Báðir
falla þessir menn í þá gryfju að
byggja álit sitt á því í hvaða formi
áhugamannahnefaleikar vora stund-
aðir fyrir hálfri öld. En síðan þá hef-
ur form ólympískra hnefaleika
breyst svo rnikið að hvergi í heimin-
um nema hér er talin ástæða til þess
að banna þá í nútímaformi, þótt at-
vinnuhnefaleikar með gamla laginu
séu bannaðir í nokkram löndum.
Fram fóra ítarlegar læknisfræðileg-
ar rannsóknir í Bandaríkjunum,
Kanada og Svíþjóð á ólympískum
hnefaleikum til þess að komast að
því hvort ástæða væri til að banna
þá og niðurstaðan varð sú, að ekki
lægju fyrir rök fyrir banni. Og hvers
vegna? Jú, í ólympískum hnefaleik-
um með nútímasniði era tuttugu
sinnum minni meiðsli en í þeim
hnefaleikum, sem þeir Leifur og
Marteinn fjaOa um og vora bannaðir
hér á landi árið 1956. Núna era not-
aðar höfuðhlífar og aðrir hanskar,
loturnar era styttri og miklu færri,
öryggiskröfur era auknar og ekkert
stig er gefið fyrir að slá andstæðing-
inn í gólfið, sem reyndar er afar
sjaldgæft. Það er beinlínis rangt hjá
Marteini að í ólympískum hnefaleik-
um þurfi menn að þola
stanslausa höggahríð.
Síðastliðið sumar. vora
sýndir á Sýn margir
klukkutímar af
ólympískum hnefaleik-
um á heimsleikum sem
undirritaður lýsti. Gefin
vora stig með því að
telja þau högg, sem
dómaramir vora sam-
mála um að rötuðu í
gegnum vamir hnefa-
leikaranna. þau voru
sárafá, yfirleitt innan
við tíu hjá hvoram í
heilli viðureign og flest
af þeim skrokkhögg,
því í þessum hnefaleik-
um er vömin höfuðatriði. I sumum
lotunum rataði ekkert högg í gegn!
Klukkustundum saman urðu kepp-
Hnefaleikar
*
Eg fæ ekki betur séð,
segir Omar Þ.
Ragnarsson, en að
bann við ólympískum
hnefaleikum einum og
sér feli í sér misrátti
milli íþróttagreina.
endur ekki fyrir neinum meiðslum!
Um svipað leyti vora sýndar myndir
af íslenskum handboltaleikjum þar
sem stöðva varð hvem einasta leik
margsinnis vegna meiðsla. í einum
leiknum var handboltakona rotuð
svo kirfilega að hefði það gerst í
hnefaleik hefði þurft að telja upp að
minnst þrjátíu! Meiðsli í ólympísk-
um hnefaleikum með nútímasniði
era minni en í knattspymu, ísknatt-
leik, handbolta, körfubolta og
kappakstri. það er rétt hjá Marteini
að meðal breskra lækna era uppi
efasemdir og hugmyndir um að
banna ólympíska hnefaleika og
skallabolta í knattspymu. Mér vit-
anlega liggja þó ekki viðurkenndar
rannsóknir að baki slíku. Það skal
skýrt tekið fram að ég er algerlega
sammála þeim Leifi og Marteini um
að banna hér á landi þá hnefaleika
sem þeir kynntust fyrir hálfri öld.
Ég er líka meðmæltur því að
bannað sé að berjast með sverðum
með sama hætti og fornmenn gerðu.
En það þýðir ekki að ég myndi
mæla með banni á skylmingum í nú-
tímaformi vegna þess að Gunnar á
Hlíðarenda hefði verið veginn með
eggvopni. Þetta mál snýst um jafn-
rétti íþróttagreina því hnefaleikar
eru í raun tíðkaðir á íslandi ef þeir
heita austrænum nöfnum. Hér er
iðkað og kennt jít kuna dó, taflensk
íþrótt sem heitir nú reyndar kick-
box á ensku. í henni er barist með
hönskum en einnig leyfð spörk. í
ólympísku íþróttinni tæ kvan dó er
barist með beram hnefum og spark-
að og hefur sú íþrótt verið kynnt í
bamatíma sjónvarpsins sem sérlega
uppbyggileg íþrótt fyrir börn. Mér
fínnst að afstaða manna til
ólympískra hnefaleika eigi að byggj-
ast á því hvort þeir kynna sér stað-
reyndir um íþróttir í upphafi 21. ald-
arinnar fremur en því að álykta út
frá hvemig þetta var í kringum
1950. Vel kann að vera að rétt sé að
banna framangreindar bardaga-
íþróttir og aðrar íþróttagreinar, sem
hafa meiri meiðsli í för með sér, svo
sem knattspymu, ísknattleik og
handbolta. En þá verður að gera það
á grandvelli viðurkenndra rann-
sókna og á jafnréttisgrandvelli. Ég
fæ ekki betur séð en að bann við
ólympískum hnefaleikum einum og
sér feli í sér misrétti milli íþrótta-
greina. Og vegna þess að ályktun
landsfundar Sjálfstæðisflokksins,
sem samþykkt var með þorra at-
kvæða, virðist kveikjan að skrifum
þeirra Leifs og Marteins, má minna
þá á, að tillaga íþróttanefndar lands-
fundarins um að leyfa ólympíska
hnefaleika var rökstudd með gömlu
kjörorði Sjálfstæðisflokksins: Gjör
rétt! Þol ei órétt!
Höfundur er fréttamaður.
Ómar Þ.
Ragnarsson
Um Svavar fyrr-
verandi sendiherra
OFT hefur skipan í
embætti vakið athygli,
eins og þegar Svavar
Gestsson var skipaður
sendiherra í NATO-rík-
inu Kanada, en að sú
ákvörðun snerist upp í
skrípaleik óraði engan
fyrir. Þótt nokkuð sé
liðið síðan opinbert varð
um niðurfærslu Svavars
úr sendiherrastöðu í
stöðu aðalræðismanns
er nauðsynlegt að fjalla
nokkuð um málið. Og
þótt nú sé búið að kjósa
til Alþingis er ekki von
til þess, að þar á bæ hafi
menn kjark til að ræða
þessi mál.
í Dagblaðinu 17. aprfl 1999 svarar
Sverrir Haukur Gunnlaugsson
spurningum blaðsins um þetta ein-
stæða mál, fyrir hönd utanríkisráð-
herra. Heldur era svörin loðin og
vandræðaleg. Ekki er von á öðra,
enda hefur aldrei fyrr borið við í
sögu utanríkisþjónustu íslands, að
sendiherra sé færður niður og gerð-
ur að ræðismanni. Heldur er þessi
niðurfærsla hjákátleg og lítt utanrík-
isþjónustunni til sóma. Það er einnig
alveg nýtt í sögu utanríkisþjónustu
íslands, að ræðismaður sé á fullum
Stjórnmál
Heldur er þessi niður-
færsla hjákátleg, segir
Hreggviður Jónsson,
og lítt utanríkishi ónust-
unni til sóma.
Svör forsætisráðherra Davíðs
Oddssonar á landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins 1999, þegar hann var
spurður um skipan Svavars Gests-
sonar í embætti sendiherra, vöktu
athygli. Það eina sem hann sagði var
að hann tæki ábyrgð á barninu og
það væri erfitt. Efnisleg svör' Við'
spurningum eins og: „Er það í lagi
að sendiherra sé á móti aðfld íslands
að NATO? Er í lagi að sendiherrann
sé á móti vamarsamstarfi við Banda-
ríkin?“ bárast ekki. Sjálfstæðisflokk-
urinn hefur því snúið til vinstri í ut-
anríkismálum. Ríkisstjórn Davíðs
Oddssonai’ hefur tekið upp hættu-
lega stefnu, þar sem samtryggingin
ræður ferðinni, en ekki málefnið.
Höfundur cr fyrrverandi alþingis-
nuulur Sjálfstœðisflokksins.
ur eru aðeins dæmi um
greiðslu á takmörkuð-
um kostnaði fyrir ræð-
ismann. Þar að auki er
það venja, að ræðis-
menn hafi fasta búsetu
í viðkomandi landi, oft-
ast eru þeir ríkisborg-
arar þess lands, þar
sem þeir era skipaðir
ræðismenn.
I svari utanríkisráð-
herra, Halldórs Ás-
grímssonar, er gert ráð
fyrir, að skipan Svavars
sem aðalræðismanns sé
mjög eðlileg. Sannleik-
urinn er alveg þveröf-
ugur, það er hlægilegt
klúður og meistaralegt kunnáttu-
leysi, að færa sendiherrann niður á
stig ræðismanns. Þar að auki er
vafamál um afstöðu Kanadamanna,
sem öllu frekar munu líta á þetta mál
sem dæmi um gamanleik úr afdölum.
Og ekki hefði Myllu-Kobbi skemmt
mönnum meira með sérkennilegum
tiltækjum sínum. Þessu má líkja við
það, þegar Myllu-Kobbi setti á sig
farg til að hann gæti skriðið yfir botn
Grafarár í Deildardal í stað þess að
vaða hann. Já, klárir erum við ís-
lendingar.
Hreggviður
Jónsson