Morgunblaðið - 05.08.1999, Blaðsíða 42

> 42 FIMMTUDAGUR 5. ÁGÚST 1999
MORGUNBLAÐIÐ
_____UMRÆÐAN
Þriðja ríkið á
Skriðuklaustri
MEÐ því að rifta
ráðningu Arthúrs
Björgvins Bollasonar
vegna umfjöllunar
hans um tengsl Gunn-
ars Gunnarssonar við
valdamenn í Þýska-
landi á fjórða áratugn-
um hefur stjóm Gunn-
arsstofnunar, að
Hrafnkatli A. Jónssyni
frátöldum, sýnt að hún
er óhæf til þeirra verka
sem henni voru falin.
Menntamálaráðherra
ber að ógilda ráðningu
forstöðumanns Gunn-
arsstofnunar á
Skriðuklaustri og skipa
Mörður
Árnason
nasista allt fram til
vors 1940 þegar hann
heimsótti Hitler kansl-
ara í Berlín. Þessi sam-
skipti eru samt stað-
reynd, snar þáttur af
ævi Gunnars Gunnars-
sonar og hluti af ís-
landssögunni. Það get-
ur verið nokkurs virði
að reyna að skilja
hvaða ástæður lágu að
baki og við eigum að
fagna ofstækislausri
umfjöllun um þessi
samskipti í stað þess að
beita rannsakendur
vinnubanni. Sú Gunn-
arsstofnun sem ætlar
henni nýja stjóm sem gangi þegar
til samninga við Arthúr Björgvin
um starf forstöðumanns.
Það er vanhæfa að Arthúr Björg-
vin skuli vera hrakinn frá störfum
vegna skrifa sinna um Gunnar
Gunnarsson. Athafnir stjómarinnar
benda til þess að hún beri ekki
' skynbragð á lífsnauðsynlegt frelsi
fræðimanna - og rithöfunda - tO
rannsókna og ritsmíða. Og af fram-
göngu stjómarinnar má ráða að hún
virðist beinlínis ekki þekkja þann
Gunnar Gunnarsson sem stofnun
hennar er kennd við, æviferil
skáldsins og þá strauma sem mót-
uðu samtíð þess.
Okkur þykir ekki geðslegt að
hugsa tO þess að Gunnar Gunnars-
son átti veruleg samskipti við þýska
Qarðptöntiistöðin
0(3000000
Ýmis tilboð
í hverri viku.
OpiA alla daga frá kl. 10 til 19
483 4840
sér að þurrka út þessa sögu er verri
en engin.
Það væri skOjanlegt að stjórnar-
menn hikuðu við að ráða að stofnun-
inni mann sem hefði í ræðu eða riti
látið í ljósi megna andúð á Gunnari
eða vanvirt minningu hans á ein-
hvem veg. Svo er einfaldlega ekki
um skrif Arthúrs Björgvins Bolla-
sonar. I bókinni „Ljóshærða villi-
dýrið - Arfur íslendinga í hugar-
heimi nasismans" frá 1990 er meðal
annars sagt frá tengslum Gunnars
og annarra menntamanna íslenskra
við Þriðja ríkið með aðferðum æs-
ingalausrar sagnfræði og ekki felld-
ir um þá neinskonar sleggjudómar.
Skýrt er frá vinsældum Gunnars í
Þýskalandi og því dálæti á Þjóðverj-
um sem leiddu hann tO samneytis
við háttsetta nasista, einkum innan
vébanda Norræna félagsins, „Die
nordische Gesellschaft", undir leið-
sögn Alfreds Rosenbergs, eins af
helstu hugmyndafræðingum nas-
ista. Athyglisvert er að umsögn
Arthúrs Björgvins um þessi tengsl
er mjög ámóta niðurstöðum þeirra
Þórs Whiteheads og Sveins Skorra
Höskuldssonar sem einnig hafa rit-
að um Gunnar og Hitlers-Þýskaland
- að Gunnar hafi einna helst verið
svokallaður nytsamur sakleysingi í
augum þýskra forystumanna en
sjálfur leiðst tO þessa félagsskapar
á óljósum hugmyndalegum forsend-
um án þess að geta kallast nasisti í
hefðbundnum skilningi. Arthúr
Gunnarsstofnun
Vinnubrögðin fyrir
austan við ráðningu
forstöðumanns á
Skriðuklaustur, segir
Mörður Arnason, eru
ósæmileg stjórnvöldum
í lýðræðisríki.
Björgvin varar sérstaklega við
sleggjudómum í garð Gunnars,
Guðmundar Kambans, Alexanders
Jóhannessonar, Guðmundar Finn-
bogasonar og annatra mennta-
manna sem um hríð hrifust af
pótemkíntjöldum Hitlers - í ljósi
aðstæðna sé „rétt að vera varfærinn
í mati á afskiptum íslenskra skálda
og fræðimanna af menningarpólitík
nasista“ (bls. 147). Það er fengur að
umfjöllun Arthúrs Björgvins um
þetta efni fyrir íslenska sagnfræði,
bókmenntafræði og hugmyndasögu,
og að réttu lagi ættu þessi skrif að
mæla sérstaklega með honum tO
ráðsmennsku á Skriðuklaustri. En
stjóm Gunnarsstofnunar hafði ekki
lesið bókina - þótt hún hafi fylgt
umsókn Arthúrs Björgvins - og er
sjálfsagt ekki búin að því enn.
Vinnubrögðin fyrir austan við
ráðningu forstöðumanns á
Skriðuklaustur eru ósæmOeg
stjómvöldum í lýðræðisríki. Því
hlýtur pólitískur ábyrgðarmaður
menntamála í landinu að losa okkur
við núverandi stjórn Gunnarsstofn-
unar og endurráða Arthúr Björgvin
Bollason.
Þá hefur stjómarformaður Gunn-
arsstofnunar í blaðaviðtali varið
hendur sínar með tilvísun tO ráð-
gjafar og stuðnings úr menntamála-
ráðuneytinu. TO að taka af allan
vafa um að slíkur fiskur liggi undir
steini verður ráðherra einnig að
skýra opinberlega frá afskiptum
embættismanna sinna af málinu.
Höfundur er fslenskufræðingur.
Ár aldraðra
Jenna Jensdóttir
„Heill eigum við
öll eina“ (Verslunar-
mannahelgin)
Mikil er þín skylda,
maður heimi fæddur.
Vakna þú, er sefur
ogvinn þín heit.
Allir skulu bræður.
Allir skulu sáttir.
Allir hlutu jörðina
íarf.
(Kristján frá Djúpalæk.)
Foreldrar sem sitja nú (sumir vegna eigin gerða) eins og ráð-
villt fórnardýr: Til ykkar er horft frá sjónarhóli þess sem á 8
áratugi að baki og hfsreynslan hefur sannað svo ótal margt
sem færir rósemi og gleði í samskipti þegar aðstæður virð-
ast vonlausar. Þar er kærleikurinn áhrifaríkastur til skynsamrar
framvindu í erli firrtra atburða.
Akbarkeisari í Hindustan (á 16. öld), hinn mikli stjórnvitringur,
sem var elskaður og virtur af þegnum sínum sökum göfuglyndis og
kæríeika sagði í einu af spakmælum sínum, sem rituð standa: að ekk-
ert læknar fremur órólegt geð en vera með góðu fólki.
Gott fólk - hvað er nú það? Aðeins skal leita nokkurra skýringa í
bók Páls Skúlasonar háskólarektors, Umhverfing (bls. 46-47): „Sann-
leikurinn er sá að fólk með heilbrigða skynsemi hefur vit á því að láta
ekki ævinlega hagsmuni sína
Skáld sem fremur kenni-
mönnum hefur aldrei sagt
kærleikanum stríð á hend-
ur, heldur litið hann sem
þann mátt er vísar til hins
háleitasta sem býr í hverj-
um einstaklingi.
■ og þá einnig umhverfi
stjóma gerðum sínum, heldur
leitast það við að sýna hverju
því sem fyrir ber í veruleikan-
um virðingu og tOlitsemi og
forðast yfirgang og hroka. Það
segir sig sjálft að aldrei á að
koma illa fram við neinn. Það
er réttlætismál að komið sé vel
fram við dýr og raunar allar lifandi verur -
þeirra og búsvæði."
TO frekari áréttingar skal vísað til ljóðaflokka eftir eitt af helstu
núlifandi skáldum okkar, er horfir í þeim til bemsku sinnar og æsku.
Skáldið talar skýrt og skorinort um vegferð drengsins, sem skynjaði
af eigin raun gleði, sorg og firringu veraldar. Lærði af því án hugar-
helsis „kerfisins“. Umvafinn kærleika og ástríki í frjálsræði sínu og
lærði að hlusta á orð þeirra er lengst höfðu lifað.
Skáld sem fremur kennimönnum hefur aldrei sagt kærleikanum
stríð á hendur, heldur litið hann sem þann mátt er vísar tO hins há-
leitasta sem býr í hverjum einstaklingi. Djúpstæð virðing fyrir lífs-
reynslu eldri kynslóða hvívetna í ljóðum þessa skálds:
xn
Ég átti afa
sem minnti á þig -
með hvítt hár
og hátt enni...
(M.J.)
Nú á þriðjudegi eftir verslunarmannahelgi hafa mér borist nokkur
„sár og tár“ örvæntingarfullra foreldra (áður nemenda minna), langar
mig því tO að vísa þeim, sem eru í slíkri aðstöðu, tO þess sem hér er
bent á og draga af því nokkum lærdóm, auk þess að finna í því stuðn-
ing - þar felast sígOd lífssannindi, sem vekja gleði og vonir í sálum
þeirra er hugsa og tOeinka sér á vegferðinni.