Morgunblaðið - 08.08.1999, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 8. ÁGÚST 1999 11
Sum erindi eru þess efnis að þau þurfa
lengri úrlausnartíma. Viti sjúklingur af
því fyrirfram þarf hann að bóka tvöfaldan
tíma.
wmmmmtummamm. mmmmmmamm
Við höfum ákveðinn takmarkaðan tíma
og teljum honum betur varið í að fólk
komi á stofu þar sem læknirinn á auð-
veldara með að átta sig á ástandinu.
Með aukinni teymisvinnu hefur aukist að
sjúklingi sé vísað á hjúkrunarfræðing
hringi hann vegna aðkallandi vandamála.
Morgunblaðið/Golli
LÆKNAVAKTIN er varaskeifan þegar ekki er hægt
að fá fastan heimilislækni.
tölvupóst að einhverju leyti til að
notkun hans fari ekki úr böndunum.
Sigurður segir að þessi þáttur muni
örugglega vaxa en fínna þurfi leið til
að gera samskiptin örugg.
Með tilkomu sjúkraskráningar-
kerfísins Sögu, sem fjöldi heilsu-
gæslustöðva hefur tekið upp og
nokkrir spítalar hefur öryggið aukist
íyrir sjúklingana, að sögn Katrínar
Fjeldsted, yfirlæknis Heilsugæslu-
stöðvarinnar í Fossvogi, en sú stöð
var sú fyrsta á höfuðborgarsvæðinu
til að taka upp þetta skráningarkerfi.
Hún segir að kerfið auðveldi eftirlit
með lyfseðlum og dragi úr mistökum
við útgáfu þeiira. Hins vegar séu
ýmsir ágallar eins og að skortur sé á
að þjóðskrá og sérlyfjaskrá séu upp-
færð nægilega oft.
Á Húsavík hafa heilbrigðisstofnan-
imar tekið upp sameiginlegt skrán-
ingakerfi. Ingimar Hjálmarsson
læknir segir að vinna við skráningu
hafí ekki minnkað eftir að það var
tekið í notkun þar, enda hafi ágætis
skráningarkerfi verið þar fyrir. „Þeg-
ar kerfið er alveg komið á ætti það að
flýta fyrir afgreiðslu pappíra. Hins
vegar veit ég ekki hvort sjúklingurinn
sjálfur finnur mikið hagræði af þessu.
Meginkosturinn er að geymsla
sjúkraskránna er öruggari en var og
upplýsingarnar liggja fyrir á einum
stað. Þetta flýth- fyrir leit að gögnum,
sem eru einnig mun umíángsmeiri en
við höfðum áður. Kannski má segja
að það spari einhvem tíma í viðtals-
tímanum hjá þeim sem vora ekki með
gott skráningakerfi fyrii’. Við voram
búnir að vera lengi með sameiginlegt
skráningarkerfi með spítalanum, en
slíkt samtengt skráningarkerfi auð-
veldar einnig læknum að grípa inn í
verk annarra því þeir hafa þá allar
upplýsingar fyrir framan sig á auga-
bragði.
Geta menn valið sér lækni?
Fólk sem hefur byggt upp gott
samband við heimilislækni sinn er
líklegra til að vera ánægt með sína
þjónustu en hinir sem þurfa sjaldan
á lækni að halda. Þeir sem eru
óheppnari, eins og eftirfarandi dæmi
sýnir, hafa aftur á móti lítið val.
Sjúklingur sem þurfti á nýjum
heimilislækni að halda leitaði til
heilsugæslustöðvarinnar í hverfi
sínu, en var vísað frá þar sem ekki
var tekið við fleiri sjúklingum. Fyrir
klíku komst hann að hjá sjálfstætt
starfandi heimilislækni, þar sem
mjög mikið er að gera. Til að þurfa
ekki að eyða mikum tíma frá vinnu
pantaði sjúklingurinn fyrsta tíma
dagsins. Þegar hann mætti biðu eftir
sem áður nokkrir sjúklingar og hann
fékk að vita að biðtíminn yrði nokk-
ur. Hann ákvað því að panta nýjan
tíma, þar sem hann yrði öragglega
fyrsti sjúklingur dagsins. Til að vera
við öllu búinn mætti hann fyrir pant-
aðan tíma, en læknirinn mætti 15
mínútum of seint og mátti ekki vera
að því, að mati sjúklingsins, að
hlusta á hvað hann hafði fram að
færa. Þarna skín lítilsvirðing við
tíma og þarfir sjúklinganna í gegn,
sem getur verið fátítt, en er eigi að
síður fyrir hendi.
Sagt er í orði að sjúklingurinn hafi
frjálst val um að leita sér að nýjum
lækni, á sama hátt og menn leita
nýrra þjónustufyrirtækja séu þeir
óánægðir með fyrri viðskipti. Málið
er bara ekki svona einfalt.
Hjá Tryggingastofnun fengust
þær upplýsingar að einungis þrír af
17 sjálfstætt starfandi heimilislækn-
um (þ.e. þeim sem starfa utan heilsu-
gæslustöðva) tækju við nýjum sjúk-
lingum. Þessir læknar era allir um
og yfir sjötugt. Vilji fólk ekki skrá
sig hjá þeim hafa starfsmenn engin
önnur úrræði en að vísa á Lækna-
vaktina, sem starfar kl. 17-08. Sama
á við þegar sjúklingur leitar til yfir-
fullrar heilsugæslustöðvar til að fá
nýjan lækni til frambúðar. Starfs-
mennirnir eru hins vegar á einu máli
um að þetta sé einungis neyðarúr-
ræði, þar sem mun dýrara sé að leita
til Læknavaktarinnar, ekki hægt að
panta tíma og menn hafi ekki „sinn“
lækni.
Þá sögðu starfsmenn Trygginga-
stofnunar, að töluvert væri hringt og
kvartað yfir hversu marga daga tæki
að komast til heimilislæknis og vildi
fólk kanna hvort hægt væri að skipta
um lækni. „Fólk hringir í heimilis-
lækninn af því að það þarf á honum
að halda þá stundina en ekki í næstu
viku,“ sagði einn þeirra.
í kjölfar breytts kjarasamnings
lækna hafa margir heilsugæslulækn-
ar tekið upp 20 mínútna viðtöl í stað
15 mínútna áður, enda fara laun
læknanna ekki lengur eftir því
hversu marga sjúklinga þeir tala við.
Áður lögðu menn fremur á sig að
vinna lengur fram á kvöld eða um
helgar til að ganga frá pappírsvinnu.
Þetta hefur orðið til þess að færri
komast að á hverjum degi og lengri
tíma tekur að komast til læknisins en
áður. Á móti kemur að sjúklingar fá
tíma til að tala við lækninn án tíma-
hraks.
Töluverð breyting hefur orðið á
þjónustu lækna á undanförnum ár-
um, að mati Sigurðar Guðmundsson-
ar. „Ef við beram okkur saman við
löndin í kringum okkur er tiltölulega
gott aðgengi að læknum og þá á ég
við þegar um bráðatilfelli er að ræða,
en það er oft notað sem viðrnið."
Lokað fyrir skráningu
nýrra sjúklinga
Á tveimur heilsugæslustöðvum, í
Fossvogi og efra Breiðholti, hefur
verið lokað fyrir skráningar nýrra
sjúklinga vegna þess að stöðvarnar
eru yfirfullar. Biðstaða er á heilsu-
gæslustöðinni í Árbæ, en þar er fólk
skráð á biðlista og fær þjónustu, á
meðan beðið er eftir heimild um að
fimmti læknirinn hefji þar störf.
Stöðin í Fossvogi hefur verið yfirfull
um langt skeið, en stækkun hennar
stendur yfir og er reiknað með að
hún taki til starfa á næstu mánuðum.
Ekki verður þó ráðinn nýr læknir til
starfa samhliða þar sem fjárveitingu
skortir, en reiknað er með að það
gangi eftir innan fárra mánaða frá
opnun. Stöðin í efra Breiðholti er
nægilega stór til að sinna hverfinu,
en þar era margir skráðir, sem era
brottfluttir, og er verið að vinna í því
máli, að sögn Guðmundar Einars-
sonar, forstjóra Heilsugæslunnar í
Reykjavík.
Hann segir að ekki sé mælt með
því að fólk skrái sig á heilsugæslu-
stöð utan síns hverfis vegna þess að
eftir að kjaranefnd fór að fjalla um
laun læknanna miðast laun þeirra við
fjölda íbúa í hverfinu. í tilfellum þar
sem stöðvarnar era yfirfullar sé litið
framhjá þessum tilmælum.
Of fáir heimilislæknar?
Þeir sem Morgunblaðið ræddi við
voru flestir sammála um að of fáir
heimilislæknar væru starfandi á
höfuðborgarsvæðinu miðað við
fólksfjölda og þar af leiðandi hefðu
þeir a'.ltof mikið að gera. 1.500 sjúk-
lingar er talinn hæfilegur fjöldi fyr-
ir hvern lækni, þannig að hann geti
sinnt þeim á fullnægjandi hátt, en
miðað er við 1.000 úti á landi. Aftur
á móti hafa flestir heimilislæknar á
heilsugæslustöðvum á höfuðborgar-
svæðinu í kringum 2.000 sjúklinga á
skrá. „Frá faglegu sjónarmiði vilj-
um við ekki hafa fleiri en 1.500 sjúk-
linga hver, svo að við getum sinnt
skjólstæðingunum, en þá lækka
launin umtalsvert og verða nánast
óviðunandi," sagði Björn Guð-
mundsson, sem telur þetta vera
ókost launakerfís heilsugæslulækn-
anna.
Guðmundur Einarsson segir að í
Reykjavík hafi tekist að halda uppi
þeim starfsanda innan heilsugæslu-
stöðvanna, að menn reyni að sinna
starfi sínu eins og vel og þeir geta.
„Menn hafa ekki farið út í stífa túlk-
un á því hversu mikla vinnu þeir fá
greidda og að þeir eigi ekki að sinna
læknisstörfum umfram það. Heilsu-
gæslulæknar fá fost laun og þeim
reiknast svokallaðar yfirvinnueining-
ar miðað við þann fjölda sjúklinga,
sem þeir era með á sínu svæði. Það
er ljóst, að þar sem álagið er mest,
eru læknarnir að inna af hendi meiri
vinnu en þeir fá greitt fyrir sam-
kvæmt úrskurði kjaranefndar."
Það sem menn óttast einnig er að
yrði heimlislæknum á höfuðborgar-
svæðinu skyndilega fjölgað myndu
læknar úti á landi stökkva á stöð-
urnar og læknaskorturinn þar yrði
enn meiri. Bent var á að varaforði
lækna hefði fram til þessa verið í
Svíþjóð og Noregi, en nú væri hann
á þrotum.
Rætt er um að núverandi íbúa-
fjölda Reykjavík vanti að minnsta
kosti tíu heimilislækna sé gengið út
frá 1.500 manna viðmiðinu. Séu af-
leysingar vegna sumarfría og fastra
námsleyfa tekin með í reikninginn
þarf einn fastan afleysingalækni fyr-
ir hverja 5-6 lækna. Björn Guð-
mundsson, yfirlækir heilsugæslu-
stöðvarinnar í Kópavogi, segir að
miðað við þessa útreikninga þyrftu
17 læknar að vera starfandi þar en
þeir era tíu. „Það hlýtur því einhvers
staðar að skorta upp á þjónustuna,“
segir hann.
Þá má geta þess, að engin heilsu-
gæslustöð er í Vogahverfi og stækk-
unar er þörf á heilsugæslustöðinni í
Grafarvogi til að sinna vaxandi íbúa-
fjölda þar. Hvort tveggja er í undir-
búningi en engar áætlanir um
hvenær framkvæmdir hefjast.
Sigurður Guðmundsson bendir á
að allt tal um fjölgun heimilislækna
sé pólitískt og byggist á því hversu
mikla fjármuni þjóðfélagið vilji
leggja í heilbrigðisþjónustuna. „Mér
finnst almenningur stundum gleyma
því hversu mikil áhrif hann getur
haft á ákvarðanir af þessu tagi með
þrýstingi. Eg minnist þess til dæmis
ekki að heilbrigðismál hafi verið
kosningamál hér á landi.“
Fjölgun sjálfstætt starfandi
heimilislækna
Menn hafa velt fyrir sér, hvort
ekki mætti fjölga sjálfstætt starfandi
heimilislæknum, þótt starfsemi
þeirra sé ekki eins víðtæk og innan
heilsugæslustöðvanna, sem sjá um
ýmiss konar forvarnarstarf, svo sem
ungbarna- og mæðravernd, heima-
hjúkrun og fleira.
Katrín Fjeldsted segir að Félag
íslenskra heimilislækna hafi beitt sér
fyrir því að auka fjölbreytni á rekstr-
arformi innan heilsugæslunnar og
vilji stuðla að því að farnar séu aðrar
leiðir en að ríkið reki heilsugæslu-
stöðvamar. „Mér fyndist til dæmis
æskilegt að nokkrir læknar fengju
sjálfir að stofna heilsugæslustöð í
Vogahverfi. Það er ekki náttúrulög-
mál að heilsugæslustöð sé rekin af
ríki og sveitarfélögum.“
Spurð hvort Félag íslenskra heim-
ilislækna sé mótfallið því að sjálf-
stætt starfandi heimilislæknar opni
hver um sig stofu, segir Katrín að
sóknin frá ungum sérmenntuðum
heimilislæknum hafi ekki beint verið
í þá átt. „Ég tel að starfsskilyrði
þeirra geti verið miklu betri faglega
á stöðvunum. Það hefur sýnt sig að
þeir vilja helst starfa við svipuð skil-
yrði og era almennt í heilsugæsl-
unni, en þeir vilja samt gjarnan vera
sjálfstæðir. Þess vegna þarf að rýma
fyrirkomulagið um reksturinn,
tengja þetta tvennt til að allir geti
unað sáttir við sitt. Og þá verður
jafnframt fjölgun á sjálfstætt starf-
andi heimilislæknum."
Katrín bendir ennfremur á að
meiri skorður séu á því að fjölga
heimilislæknum en öðram sérfræð-
ingum af hendi ráðuneytisins.
Orð ráðherra dregin í efa
I Morgunblaðinu 23. júlí síðast-
liðnum sagði Ingibjörg Pálmadóttir
að ekki væri ætlun heilbrigðisráðu-
neytisins að stöðva fjölgun sjálfstætt
starfandi heimilislækna. Heldur hafi
ráðuneytið þvert á móti áhuga á því
að viðhalda því rekstrarformi sem
heimilislæknar hafi valið sér. Þessari
staðhæfingu andmælti Olafur F.
Magnússon, formaður Félags sjálf-
stætt starfandi heimilislækna í
Morgunblaðinu 25. júlí síðastliðnum.
Lára Hansdóttir þjónustufulltrúi
Tryggingastofnunar, sem hefur
vegna starfa sinna fylgst lengi með
vandræðum sjúklinga að útvega sér
heimilislækni, kveðst undrast þessi
orð Ingibjargar. Hún segist vita til
þess að læknar hafi verið tilbúnir að
opna einkareknar stofur en ráðu-
neytið hefði ekki heimilað það.
I sama streng tekur Sigm’ður
Björnsson, formaður Sérfræðingafé-
lags íslenskra lækna, sem segist oft
hafa rætt við Ingibjörgu um þessi
mál. „Margir ungir duglegir sér-
fræðingar í heimilislækningum vilja
opna eigin stofur, en þeir fá það ekki
fyrir kerfinu, þ.e. heilbrigðisráðu-
neytinu og landlæknisembættinu.
Alls staðar er verið að hlaða undir
frjálsa atvinnustarfsemi nema í heil-
brigðisgeiranum, þar sem amast er
við því. Kerfið finnur alltaf einhver
gagnrök fyrir því að þetta unga, dug-
lega fólk geti sett upp sína frjálsu at-
vinnustarfsemi.
Ég hef barist fyrir því að heimilis-
læknar geti fengið að opna stofur, en
þá talar kerfið alltaf um gæðastaðla
sem það hefur sjálft sett; að allir
verði að vera með ungbarnaeftirlit,
mæðraeftirlit og slíkt.
Læknafélagið hefur einnig barist
fyrir þessum málum. Skýr stefna
þess er að stuðla að mismunandi
rekstrarformum og því að læknar
geti haft sjálfstæðan atvinnurekstur.
Sjálfstætt starfandi sérfræðingar
hafa þurft að vera í varnarbaráttu á
undanförnum árum og þurfa enn að
einhverju leyti. Sú hugsun, að stóri
bróðir geri allt best og þurfi að passa
þetta allt, er því miður ekki alveg
horfin. Mín afstaða og hugmynda-
fræði er hins vegar mjög skýr. Ég
tel að eftir því sem flutt er meira yfir
á læknana sjálfa frá ríkinu verði
þjónustan betri. Ég tel að læknarnir
eigi sjálfir að koma upp læknastöðv-
um og þá jafnt heimilislæknar sem
hinir. Þjónustan verður persónulegri
og menn standa betur á tánum, en
þetta er viðkvæmt mál og margir
era ekki endilega á sömu skoðun.“
Þegar Katrín Fjeldsted er spurð
hvort hún telji að þjónustan muni
batna með með aukinni ábyrgð
lækna segist hún vilja taka fram, að
hún telji þjónustuna víðast afar góða
og af háum gæðaflokki. „Ég held að
meiri starfsánægja yrði hjá læknum
við það að bera sjálfir meiri ábyrgð á
rekstrinum."
Aðgengi að sérfræðingum
Sjúklingur sem þurfti að ná í
kvensjúkdómalækni fékk það svar
þegar hann hringdi og ætlaði að
panta tíma, að ekki væri tekið við
pöntunum fyrr en tiltekinn dag í
næsta mánuði. Ef svo slyslega vildi
til að hann hefði gleymt að hringja
þann daginn hefði liðið annar mán-
uður áður en hann hefði getað pant-
að tíma. Þetta finnst sjúklingum lé-
leg þjónusta.
Sigurður Guðmundsson land-
læknir segir rétt, að langan tíma
geti tekið að komast til tiltekinna
sérfræðinga, til dæmis í húð- og
kvensjúdómum. „Sérstaklega á
þetta við, ef fólk fer að leita eftir
einstökum tilteknum persónum, en
það munum við auðvitað aldrei geta
bætt. Við getum ekki klónað þá,“
segir hann. Aftur á móti segir hann
að ekki berist margar kvartanir um
að útilokað sé að ná í lækni í ákveð-
inni sérgrein. Það sé þó helst meðal
kvensjúkdóma-, húðsjúkdóma og
augnlækna.
Talið er líklegt að síðasti kjara-
samningur við sjúkrahúslækna í
þessum og fleiri greinum hafi haft
þau áhrif að einhverjir læknar hafi
lokað stofum sínum og snúið sér al-
farið að spítulunum eða „helgað“ sig
þeim eins og það er kallað. Fyrir það
fá þeir hærri laun en á móti mega
þeir ekki starfa á stofu. Því bítast
fleiri sjúklingar um færri lækna.
Blaðamaður hringdi síðastliðinn
þriðjudag á Húðlæknastöðina á
Smáratorgi, þar sem fimm húðsjúk-
dómalæknar hafa sameinast um að-
stöðu. Fjórir þeirra skrá ekki fleiri
nýja sjúklinga eins og nú er ástatt og
hjá þeim fimmta var fyrst laus tími í
byrjun september. Ekki gat mót-
tökuritari bent á neinn stað þar sem
hægt væri að komast að með bráða-
tilfelli nema ef vera skyldi hjá heim-
ilislækni, Læknavaktinni eða húð- og
kynsjúkdómadeild.
Þá prófaði blaðamaður að panta
tíma hjá háls-, nef- og eyrnalækni og
leitaði nú fyrir sér á göngudeildinni
á Borgarspítalanum. Þar var hægt
að komast að samdægurs. Annað
dæmi þessu líkt heyrði hann af sjúk-
lingi sem leitaði til heimilislæknis
vegna veikinda í hálsi. Á sama gangi
var háls-, nef- og eymalæknir, sem
gat tekið sjúklinginn beint úr hönd-
um heimilislæknisins.
Gömul viðhorf eða ný?
Sigurður Björnsson, krabba-
meinslæknir og formaður Sérfræð-
ingafélags íslenskra lækna, bendir á
að félagið sé einungis regnhlífarsam-
tök. Innan þess starfi mismunandi
sérgreinafélög og hvert félag verði
að tryggja að þjónusta sé fyrir hendi
einhvers staðar á hverjum tíma. Til
dæmis verði að gæta þess, að ekki
séu allar stofur lokaðar í einu yfir
sumartímann.
Hann segir að ekki sé verjandi að
sjúklingar geti ekki pantað tíma hjá
lækni nema einu sinni í mánuði.
Hann tekur fram að auðvitað séu
sjúklingahópar mismunandi, sumir
sinni mjög veiku fólki sem þurfi
þjónustu allan sólarhringinn en aðrir
geti hugsanlega látið sér nægja að
vinna einungis dagvinnutíma. „Eg er
dálítið gamaldags að því leyti, að
mér finnst að læknar eigi að hafa
númerið sitt og heimanúmer í síma-
skránni þannig að sjúklingar í erfið-
leikum geti náð til þeirra. Ég tel, að
séu menn í þessu starfi verði þeir að
vera aðgengilegir og sinna sjúkling-
unum á þeim stundum þegar þeir
þurfa á því að halda en ekki þegar
það hentar læknunum.
Mér finnst líka ófært að fólki sé
sagt þegar það hringir í heimilis-
lækni sinn að það geti fengið tíma
eftir nokkra daga. Ef fólk þarf að
fara til læknis þá þarf það þess, svo
einfalt er það. Við eram með alveg
nægilega marga lækna hér á landi í
öllum greinum til þess að geta þjón-
að fólkinu vel.“