Morgunblaðið - 08.08.1999, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 8. ÁGÚST 1999 25
UNGIR vi'sindainenn að störfum á Rannsóknarstofu í næringarfræði. F.v. Ingibjörg Gunnars-
dóttir, Anna S. Ólafsdóttir, Bjöm S. Gunnarsson, Bryndís Eva Birgisdóttir og Inga Þórsdóttir.
kvæðni. Ég fékk mikið ástríki og það
voru aldrei lagðar á mig metnaðar-
kröfur. Ég hef orðið vör við að marg-
ir halda að foreldrar mínir hafi
pumpað í okkur systkinin einhverj-
um metnaði, en mér finnst það alls
ekki.“
Þess má geta að foreldrar Ingu
eru Ragnhildur Helgadóttir, fyrrum
alþingismaður og ráðherra, og Þór
Vilhjálmsson, dómari við EFTA-
dómstólinn.
Þörf fyrir næringarfræðinga
Inga segir að vaxandi þörf sé fyrir
næringarfræðinga hér á landi, ekki
síst innan matvælaiðnaðarins og
heilbrigðisgeirans. „Sem betur fer er
almenningur alltaf að verða upplýst-
ari og fólk krefst þess að hollustu- og
öryggiskröfum sé mætt, ekki síst í
skyndibitamat. Ég fæ ekki betur séð
en bændur, fiskframleiðendur, nið-
ursuðuvöruiðnaðurinn og fleiri verði
að taka tillit til þessa. Það þarf því
stöðugt fleiri íslenskar rannsóknir.
Ekki dugir alltaf að notast við þær
erlendu því sérstaða íslenskra afurða
skiptir máli.
Næringarfræðingar starfa á stóru
sjúkrahúsunum, en alltof fáir nær-
ingarfræðingar og ráðgjafar eða
læknar og hjúkrunarfræðingar, sem
hafa lagt sig mjög eftir næringar-
fræði, vinna á heilsugæslustöðvun-
um. Þar hefur Manneldisráð aftur á
móti gegnt mikilvægu hlutverki með
fræðslustarfi sínu.“
Inga leggur áherslu á að samspil
fæðunnar og nýting næringarefn-
anna sé hárfínt, eigi það að virka
fullkomlega. „Um tíma hafði fólk trú
á að margir fengju of lítið zink. Þá
var vinsælt að taka stóra skammta af
því, en með því bindur maður flutn-
ingskerfí fyrir önnur efni og getur
fengið of lítið af þeim, eins og t.d.
kopar. Við þurfum ofboðslega lítið
magn af kopar, en sé það ekki nægi-
legt verður blóðleysi. Ánnað dæmi er
járnskortsblóðleysi. Til að bregðast
við því tökum við inn járn. Gallinn er
sá, að læknar hafa tilhneingu til að
gefa lyfjafræðilega járnskammta
sem eru mjög stórir, en um leið get-
ur upptakan minnkað af öðru efni
eins og zinki.
Ef ójafnvægi er á mataræðinu,
jafnvel þótt við höldum að við séum
að gera eitthvað snjallt, getum við
lent í svona aðstæðum. Þannig talar
margt á móti rosaskömmtum efna,
sem ýmsir hafa tilhneigingu til að
taka.“
Þegar Inga er spurð hvort matur-
inn sé alltaf rétt saman settur á
hennar heimili skellir hún upp úr og
segir að kosturinn við næringar-
fræðina sé umburðarlyndið. „Maður
verður að vera bæði sveigjanlegur
og umburðarlyndur. Strangleikinn
dugar ekki neitt. Ef breyta á matar-
æði er til dæmis mjög mikilvægt að
breytingin upplifíst sem lítil og góð
því umbylting gengur yfirleitt ekki
upp.“
Rannsóknir vekja athygli
erlendra vísindamanna
Skrifstofa Næringarstofu Ríkis-
spítalanna er við Eiríksgötu, þar
sem starfsemin skiptist í næringar-
ráðgjöf innan spítalans og rannsókn-
arstofu í næringarfræði við matvæla-
fræðiskor raunvísindadeildar Há-
skóla íslands og Landspítala. Auk
þess er rannsóknarstofan með
svolitla aðstöðu í íþróttahúsi HÍ við
Suðurgötu.
Helstu rannsóknir sem Inga og
Vaxandi þörf er
fyrir næringar-
fræðinga, ekki
síst innan mat-
vælaiðnaðarins og
heilbrigðisgeirans
Læknar hafa til-
hneigingu til að
gefa lyfjafræði-
lega járnskammta
sem eru mjög
stórir, en um leið
getur upptakan
minnkað af öðru
efni
Ef breyta á matar-
æði er mjög mikil-
vægt að breyting-
in upplifist sem
lítil. Umbylting
gengur yfirleitt
ekki
Þeir sem verst
hafa farið út úr
sýkingum eru
börn sem höfðu
litla fæðingar-
þyngd vegna
vannæringar móð-
ur á meðgöngu
samstarfsmenn hennar hafa stundað
eni á íslensku kúamjólkinni, eins og
áður segii-, áhrif þyngdaraukningar
kvenna á meðgöngu, en þar var í
fyrsta sinn á heimsvísu skoðaðar
konur sem voru í kjörþyngd fyrir
þungun og því hefur rannsóknin vak-
ið mikla athygli erlendis. „Það er
þekkt að fæðingarþyngd íslenskra
barna er há og að íslenskar konur
þyngjast mun meira en hinar al-
mennu viðmiðanir sýna. Við rann-
sökuðum tvo hópa kvenna, annars
vegar þær sem þyngdust um 18-24
kg og hins vegar þær sem bættu við
sig 9-15 kg. Við gáfum þeim góðan
tíma til að ná sér og þá sáum við að
konum í kjörþyngd er óhætt að
þyngjast meira á meðgöngunni en
menn höfðu áður haldið.
Hér á landi skiptir þetta ekki
sköpum, en öllu alvarlegri eru tengsl
milli fæðingarþyngdar og lífslíka í
löndum, þar sem næringarskortur
og magn af mat er breytilegt eftir
árferði. Rannsóknir hafa verið gerð-
ar í Gambíu frá miðri öldinni og fram
á þennan dag. Línurit sýnir skýra
íylgni á milli uppskerubrests, lítillar
þyngdaraukningar mæðra á með-
göngu og tíðni sýkinga og dánaror-
saka af þeirra völdum milli árganga.
Þeir sem verst hafa farið út úr þessu
eru börn sem höfðu litla fæðingar-
þyngd vegna vannæringar móður-
innar á meðgöngunni.
Þá standa yfir rannsóknir í sam-
starfí við Hjartavemd um hvaða
áhrif fæðingarþyngd barna hefur á
heilsu þeirra síðar meir. Erlendar
rannsóknir sýna, að böra sem eru
3.500-4.000 grömm við fæðingu fá
síður æðasjúkdóma, háþrýsting eða
fullorðinssykursýki heldur en böm
sem fæðast mjög smá.“
Járnbúskapur ungra barna
Samhliða þessum rannsóknum
hefur verið unnið að rannsókn á
járnbúskap barna við eins og tveggja
ára aldur. Kom í ljós að nokkuð stór
hópur eins árs barna hefur lélegan
járnbúskap, en það mun ekki vera
séríslenskt fyrirbæri. „Þess vegna er
mikilvægt að gera kostinn frá níu
mánaða aldri fjölbreyttan og gæta
þess að mjólkurþambið fari ekki yfír
hálfan lítra á dag, meðal annars
vegna þess að þá er kalkið farið að
hamla upptöku járnsins. Einnig þarf
að sjá til þess að bömin fái svolítið af
kjöti, fiski og öðmm járnríkum mat,
því það skiptir máli þótt einungis sé
um að ræða 30-40 grömm á dag. Við
sjáum fylgni á milli góðs jámbú-
skaps og þess að nota járnbætt
morgunkorn," segir Inga.
Niðurstöður era ekki enn komnar
um járnbúskap tveggja ára bama,
en vísbendingar era um að hann sé
ekki heldur nægilega góður.
Fyrir skömmu komu fram í frétt-
um efasemdir um að brjóstamjólkin
væri eins holl og hún hefði verið áður
talin, þar sem hún væri uppfull af
mengunarefnum af ýmsu tagi. Inga
segir að fituleysin mengunarefni
safnist í fítuvefí mæðranna og því
lengra tímabil sem barnið sé á
brjósti þeim mun meira af þessum
efnum losni út í mjólkina. „Fyrir
nokkram árum var PCB mælt í
brjóstamjólk íslenskra kvenna á veg-
um rannsóknarstofu í lyfjafræði við
HI en magnið var ekki yfir hættu-
mörkum. Við höfum einnig tekið
blóðsýni úr bömum og eigum eftir
að mæla PCB-magnið í þeim. Það er
ekki spurning að svo fremi sem fjár-
magn fæst þá skortir ekki verkefni
fyrir næringarfræðinga," segir hún.
Streð að fá fjármagn
Spurð hvemig gangi að afla fjár til
rannsókna segist Inga ekki vilja
kvarta en að hennar mati fari alltof
mikill tími í að „reyna að snapa pen-
inga“. „Sum fyrirtæki hafa tekið
okkur vel og við höfum til dæmis
fengið styrk frá mjólkuriðnaðinum
og einnig höfum við fengið töluverða
styrki frá RANNÍS. Samt vildi ég
sjá miklu kröftugri svöran, þar sem
landið okkar byggist mikið á mat-
vælaframleiðslu. Víða í heiminum er
sjálfsagður hlutur að fyrirtæki
styrki starfsemi sem þessa. Nýjasta
dæmið er frá Kaupmannahöfn, þar
sem danskur landbúnaður hefur
byggt upp fullkomna rannsóknar-
stofnun í næringarfræði við Land-
búnaðarháskólann, þar sem mat-
vælafræði er kennd,“ segir Inga.
„Markmiðið er að koma greininni
vel fyrir í íslensku samfélagi. Ég
held að það hafi mikinn tilgang fyrir
heilsu okkar en einnig fyrir þekk-
ingu á íslenskum mat og matvælum.
Tilgangurinn er einnig að búa til
góða vísindamenn, sem bæði geta
stundað vísindi og komið þekking-
unni til erlendra kollega og almenn-
ings. Það fólk er ég raunar að byggja
upp núna og það er mitt nánasta
samstarfsfólk."