Morgunblaðið - 08.08.1999, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 8. ÁGÚST 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Cö
•QJC
CD
"O
cr)
xO
O
<
uí
'D
Z
»8
ec
inni
Bankástræti 9 • Sími 551 1088
Stúlkan í skóginum
ERLENDAR
BÆKUR
Spennusaga
STÚLKAN SEM ELSKAÐI TOM
GORDON „THE GIRL WHO
LOVED TOM GORDON
eftir Stephen King. Hodder og
Staughton 1999. 213 síður
METSÖLUHÖFUNDUR heims-
ins, Stephen King, hefur sent frá
sér enn eina bókin sem farið hefur
beint á metsölulistana. Hún heitir
Stúlkan sem elskaði Tom Gordon
eða „The Girl Who Loved Tom Gor-
don“ og er að sumu leyti óvenjuleg
frá hendi höfundarins. Fyrir það
fyrsta er hún stutt, aðeins rúmar
tvö hundruð síður, en venjulegast
lyftir hann ekki fingri fyrir minna
en flmm hundruð síður. I öðru lagi
segir hún í rauninni aðeins frá einni
persónu, níu ára gamalli stúlku sem
villist í skógarferðalagi frá móður
sinni og bróður; sagan lýsir nær al-
farið hugsunum stúlkunnar. I þriðja
lagi er hún laus við allt það sem má
heita yfimáttúrlegt og óraunsætt
og ofhlaðið. King er bestur þegar
hann sleppir slíku og Stúlkan sem
elskaði Tom Gordon virkar sem fín-
asta spennusaga frá höfundi í
stöðugri leit að betrun.
Einskonar Rauðhettusaga
Hið agaða tvö hundruð síðna
form á vel við King. Hann heldur
sér við efnið og tekst giska vel að
lýsa með fáum orðum og knöppum
stíl (eins og hann getur orðið í hönd-
um Kings) þeirri skelfílegu reynslu
sem stúlkan verður fyrir þegar hún
kemst að því að hún er týnd í skóg-
inum, stendur allt í einu frammi fyr-
ir nær óyfirstíganlegum erfiðleikum
og ótta og á fyrir höndum lífshættu-
lega ferð 1 gegnum ógnvekjandi
skóginn. Stúlkan sem elskaði Tom
Gordon er auðvitað einskonar
Rauðhettusaga, þroskasaga
stúlkunnar þar sem stóri ljóti úlfur-
inn er aldrei langt undan, og sést
best á upphafsorðum sögunnar:
„Veröldin hafði tennur og gat bitið
þig með þeim hvenær sem henni
sýndist. Trisha McFarland komst
að því þegar hún var níu ára. Týnd í
skóginum.“
Trisha litla hefur á einhvem hátt
orðið útundan í fjölskyldunni eftir
skilnað. Hún er þæga, rólega stelp-
an sem engum finnst að þurfi að
sinna sérstaklega. Stóri bróðir
hennar, Pétur, fær alla orkuna,
enda leiðindaþurs með allt á hom-
um sér, sífellt að rífast við lang-
þreytta móður sína. Og það er
einmitt á meðan á einu slíku rifrildi
stendur þegar móðir þeirra fer með
systkinin í skógarferð, að Trisha
beygir af skógarstígnum tii þess að
pissa. Hún ætlar ekki að vera lengi
og er viss um að geta snúið til baka
en áður en hún veit af er hún týnd
og eins og sagt er, tröllum gefin.
Li'fið er hafnabolti
King skortir ekki hugmyndaflug
svosem kunnugt er og innsæi hans
er gott. Hann virðist eiga í litlum
erfiðleikum með að setja sig inn í
hugarheim níu ára stúlku og láta
það líta út sæmilega sannfærandi.
Stundum reyndar er eins og stúlkan
sé fullþroskuð fyrir sinn aldur, eins
og hún sé of mikið með á nótunum,
skilningur hennar of þroskaður, en í
heildina tekið vinnur King ágætlega
úr efniviðnum og þeirri lífsreynslu
sem stúlkan verður fyrir.
King byggir söguna upp eins og
hafnaboltaleik, sem er uppáhaldsí-
þróttagrein Trishu og sá heimur
sem hún hverfur til í raunum sínum.
Kaflaheitin vísa til kaflaskiptinga í
hafnabolta og hafnaboltakappinn
Tom Gordon, sem titillinn vísar til,
verður hennar leiðarljós í gegnum
skóginn (King getur þess sérstak-
lega í eftirmála að Gordon sé til og
spili með Boston Red Sox). Hann er
frægur fyrir að landa sigrum og það
verður hennar markmið einnig, að
landa sigri. Ferð Trishu í gegnum
skóginn verður að einskonar hafna-
boltaleik en í leiðinni fjallar King
um hlutverk átrúnaðargoðsins í lífi
stúlkunnar (og lífi okkar allra) og
áhrif íþróttarinnar á lífsýn hennar,
einkum sambandið við föðurinn.
Á endanum vill King að við stönd-
um upp og hrópum á litlu hetjuna
að klára leikinn. Eflaust nær hann
þeim áhrifum hjá einhverjum les-
andanum. Það er fengur að þessari
„litlu“ sögu fyrir alla aðdáendur
Stephens Kings.
Arnaldur Indriðason
Söngdagskrá með léttu
ívafi í Sigurjónssafni
Á TÓNLEIKUM í Listasafni Sig-
urjóns Ólafssonar á þriðjudag kl.
20.30 koma fram þær Gerður
Bolladóttir sópransöngkona og
Júlíana Rún Indriðadóttir píanó-
leikari. Efnisskráin er Qölbreytt
og með léttu ívafi en þær munu
flytja verk eftir Claude Debussy,
Robert Schumann, Richard
Wagner, Pál ísólfsson, Sigvalda
Kaldalóns og Edvard Grieg.
Einnig munu þær flytja aríur úr
þremur óperum; Fást eftir
Charles Gounod, Adriana Lecou-
vreur eftir Francesco Cilea og
loks Osteria eftir Giuseppe Lillo.
Gerður Bolladóttir hefur sung-
ið með óperukór háskólans í
Indiana, Bloomington, þar sem
hún hefur stundað nám undan-
farin fjögur ár og tekið þátt í
uppfærslum á hans vegum. Hún
hefur auk þess komið fram sem
einsöngvari í ýmsum kirkjum hér
heima og haldið einsöngstónleika
í Hóladómkirkju og í Listasafni
ASÍ í Reykjavík.
Júlíana Rún hefur haldið tón-
leika víða um land og komið
fram með Sinfóníuhljómsveit Is-
lands. Árið 1995 hlaut hún Tón-
vakaverðlaun Rikisútvarpsins.
ÞÆR stöllur, Gerður BoIIadóttir og Júliana Rún Indriðadóttir koma
víða við á tónleikum sínum í Siguijónssafni á þriðjudag.
Verkjameðferð Wittgensteins
BÆKUR
Fræðirit
Bláa bókin eftir Ludwig Wittgen-
stein. 1998. Reykjavík, Hið íslenzka
bókmenntafélag. 250 bls. Þýtt hefúr
Þórbergur Þórsson.
ÞAÐ var löngu kominn tími til að
gefa út bók eftir Ludwig Wittgen-
stein á íslenzku. Ég held að það
leiki ekki á tveimur tungum að
Wittgenstein er sennilega merkasti
heimspekingur þessai-ar aldar og
um leið að líkindum sá sérkennileg-
asti. Þótt honum hafi ekki tekist að
koma frá sér nema einni bók meðan
hann var á dögum þá hefur komið
út eftir hans dag hver bókin á fætur
annarri sem nemendur hans og vin-
ir hafa sett saman úr handritum og
seðlasöfnum sem hann skildi eftir
sig. Hann hafði þó fullunnið eina
bók þegar hann lézt árið 1951,
Heimspekilegar rannsóknir. Bláa
bókin sem er helmingur af Bláu og
brúnu bókunum en þær eru venju-
lega gefnar út saman var þó handrit
sem Wittgenstein hafði látið frá sér
fara til nemenda sinna en hann las
hana fyrir í kennslustundum vetur-
inn 1933-34. Bláa bókin er prýðileg
byijun á útgáfu á verkum Wittgen-
steins en í henni orðar hann fjölda-
margar af þeim kenningum sem
hann hefur orðið frægur fyrir þótt
þær séu þar ekki í sinni lokamynd.
Hafi einhver kenning hans einhvem
tíma fengið á sig endanlega mynd
þá hlýtur það að vera í Heimspeki-
legum rannsóknum.
Þorsteinn Gylfason ritar góðan og
skemmtilegan formála að bókinni
þar sem hann fléttar saman ævisögu
Wittgensteins og kenningar og túlk-
un sína á einu lykilatriðinu í því að
skilja Wittgenstein: er til fyrri og
síðari Wittgenstein? Það sem átt er
við með þessari spumingu er hvort
Wittgenstein hafi skipt um skoðun í
veigamiklum atriðum þeirra kenn-
inga sem hann setti fram í einu bók
sinni sem kom út meðan hann var á
dögum, Rökfræðilegri ritgerð um
heimspeki. Til að komast að niður-
stöðu um það efni þarf Þorsteinn að
rekja ýmsar af mildlvægustu kenn-
ingum Wittgensteins, lýsa hvemig
þær birtast í fyrstu bókinni og bera
þær saman við það sem kemur fram
í síðari verkunum. Það má heita að
það hafi verið viðtekin skoðun lengi
vel að Wittgenstein hafi skipt um
skoðun í höfuðatriðum frá Rökfræði-
legu ritgerðinni og í Heimspekileg-
um rannsóknum. Það er ekki undar-
legt að menn hafi lengi vel hneigst
að því að halda það. Bækumar eru
gerólíkar og ýmsar skoðanir sem
haldið er fram í seinni bókinni virð-
ast stangast á við það sem sagt er í
þeirri fyrri. I síðari bókinni til dæmis
er rökstudd sú hugmynd að merking
orðs sé beiting þess en í þeirri fyrri
heldur Wittgenstein því fram að
setning sé mynd sem hefur verið
nefnd myndakenningin um merk-
ingu setninga. Það virðist við fyrstu
sýn a.m.k. ekki auðvelt að samræma
þessar kenningar. En Þorsteinn leið-
ir fram sannfærandi rök fyrir því að
líta beri svo á að í grundvallaratrið-
um hafi Wittgenstein ekki skipt um
skoðun á merkingu. Það gerir hann
meðal annars með því að fara yfir
þverstæðu Wittgensteins sem
bandaríski heimspekingurinn Saul
Kripke hefur rökrætt um af umtals-
verðri snilld og mér virðist Þorsteinn
hafa rétt fyrir sér í því að þverstæð-
an sem Kripke telur sig geta lesið út
úr verki Wittgensteins sé ekki þar.
Eins og kemur fram í fyrstu setn-
Ludwig Wittgenstein. Teikning
eftir Levine.
ingu bókarinnar „Hvað er merking
orðs?“ þá er merking helzta við-
fangsefni Bláu bókarinnar. Wittg-
enstein skoðar vandlega hvað felst í
því að skilja ólíkar gerðir af setn-
ingum eins og staðhæfingar og
skipanir og hann skoðar líka merk-
ingu ólíkra tegunda af orðum, sagna
eins og að vita, túlka og hugsa, litar-
orða eins og rauður. Það má orða
það svo að Wittgeinstein takist að
finna í hverju dæminu á fætur öðru
heimspekileg vandamál eða mis-
skilning sem virðist óhjákvæmileg-
ur við skilning orðanna og setning-
anna þar sem þær koma fyrir. Það
má jafnvel orða það svo að Wittgen-
stein sé sífellt að berjast við eðlileg-
an skilning orðanna.
Honum verður tíðrætt nokkuð
um verki, sérstaklega tannpínu. Ef
ég man rétt þá voru nemendur
Wittgensteins uppnefndir tannpínu-
klúbburinn vegna stöðugra rök-
ræðna um heimspekilegt eðli tann-
pínu. En af því að heimspeki var
stöðug glíma við tjáningarmáta
tungumálsins í því skyni að losa sig
við þær óhjákvæmilegu blekkingar
sem tungumálið kom inn hjá okkur
þá má kannski segja að heimspeki
hafi verið eins konar verkjameðferð
fyrir Wittgenstein.
En í þeim athugunum sem hér
má sjá á orðum um sálarlíf er að
finna upphafið að umbyltingu Witt-
gensteins á skilningi á sálarlífi, upp-
götvun á þeim rökum sem eru að
gerbreyta þeim skilningi á sálarlífi
sem hefur verið viðtekinn frá
Descartes á 17. öld. Það er ekkert
endilega útséð um það að skoðun
Wittgensteins verði ríkjandi en rök
hans, tilgátur og ályktanir eru mjög
glæsileg glíma við þennan lykilþátt í
mannlegu eðli sem sálarlífið er. Til
að gefa til kynna hve róttæk hug-
myndin er þá má kannski líta til
þess að við trúum því venjulega að
við vitum að aðrir finni til með því
að draga ályktun af breytni þeirra
eða útliti. Hugmynd Wittgensteins
er sú að við höfum beinan aðgang að
sársauka annars í þeim skilningi að
við þurfum ekki að draga ályktun
um hann. Þetta er bæði spjöll og
ótrúleg hugmynd.
Mér virðist þýðingin hafa tekizt
vel, er á eðlilegu máli eins og hæfir
frumtextanum. En það koma fyrir
setningar eins og: Ég óskaði mér
eplis en ég er fullnægður af perunni
(bls. 111). En það er sjaldan og
truflar ekki. Textanum fylgja prýð-
isgóðar útskýringar og atriðisorða-
skrá sem er umtalsvert hjálpartæki.
Útgáfan á þessari bók telst til tíð-
inda á íslenzkum bókamarkaði.
Guðmundur Heiðar
Frímannsson