Morgunblaðið - 19.09.1999, Blaðsíða 34

34 SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Frá V og’um til Vest-
dalseyrar sumarið 1939
*
Eg var 12 ára þennan
dag, segir Leifur
Sveinsson, sem segir
hér frá ferðalagi til
Austfjarða, er hann
fékk súkkulaði og
rjómatertu á Hótel
Elverhöj.
ILOK júní 1939 var von á for-
eldrum mínum og fjölskyldu í
heimsókn að Vogum í Mývatns-
sveit, þar sem ég dvaldi sumar-
langt að vanda. Eg beið spenntur eft-
ir því að sjá Steindórsbílinn renna í
hlað með Jón Guðnason frá Landa-
koti á Vatnsleysuströnd við stýrið, en
hann var sá bílstjóri, sem oftast ók
föður mínum og fjölskyldu hans. Eg
varð því undrandi, þegar R-655,
splunkunýr Chevrolet, árgerð 1939,
birtist í heimreiðinni að Vogum og
bílstjóri Ólafur Halldórsson frá
Varmá í Mosfellssveit. Svo kom skýr-
ingin, bíllinn, sem lagt vár af stað í
frá Reykjavík, hafði bilað í Varmahlíð
í Skagafírði, hjöruiiður hafði brotnað.
Jón tilkynnti Steindóri um bilunina
og sendi hann R-655 þegar norður að
flytja fjölskylduna áleiðis að Vogum.
Þar sem fjölskyidan var nú orðin sjö
manns, er Haraldur bróðir minn
bættist við, en hann var til sumar-
dvalar í Reykjahlíð, þá var brugðið á
það ráð að fá annan leigubfl frá
Bifreiðastöð Oddeyrar á Akureyri
(BSO). Þetta var einn þriggja bíla,
sem Júlíus Ingimarsson frá Litla-
Hóli í Hrafnagilshreppi gerði út frá
BSO. Líklegast Chevrolet, árgerð
1935, bflstjóri Steingrímur Níelsson
frá Æsustöðum í Saurbæjarhreppi í
Eyjafirði. Farþegar voru því þessir:
Sveinn M. Sveinsson forstjóri Völ-
undar hf., faðir minn (1891-1951),
Soffía E. Haraldsdóttir, móðir mín
(1902-1962), Guðrún Haralz, móður-
systir mín (1910-1983), Sveinn Kjart-
an Sveinsson, 15 ára (1924), Harald-
ur Sveinsson, 14 ára (1925), Leifur
Sveinsson, 11 ára (1927), Bergljót
Sveinsdóttir, 4 ára (1935).
Næsta dag var haldið af stað frá
Vogum áleiðis til Húsavíkur og gist í
Hótel Asbyrgi hjá þeim heiðurshjón-
um Þórdísi Asgeirsdóttur frá Knarr-
arnesi á Mýrum og Bjarna Bene-
diktssyni póstafgreiðslumanni frá
Grenjaðarstað. Bjami var afar kátur
karl og fylgir mikil glaðværð afkom-
endum hans og sakna ég sérstaklega
sonar hans, Gunnars, hins kunna
hrossaræktarráðunautar, sem er lát-
inn fyrir nokkrum árum. Þegar
Gunnari tókst best upp í frásögn, tel
ég hann hafa verið með allra
skemmtilegustu mönnum landsins.
Ég man eftir Bjama að sækja okkur
bræður niður að höfn í matinn. I
minningunni hvflir ljómi yfir Húsa-
víkurdvölinni, veðrið frábært, enda
sumarið 1939 nú talið besta sumar
20. aldarinnar. Frá Húsavík var hald-
ið yfir Reykjaheiði áleiðis að Lindar-
brekku í Kelduhverfi, þar sem
snæddur var hádegisverður hjá þeim
heiðurshjónum Indriða Hannessyni
og Kristínu Jónsdóttur, sem ráku þar
veitinga- og gistihús. Þá var stefnan
tekin á Grímsstaði á Fjöllum og gist
þar hjá þeim heiðurshjónum Sigurði
Kristjánssyni (1881-1959) og Krist-
jönu Pálsdóttur (1881-1952). Sigurð-
ar hefi ég áður minnst í Rabbinu
„Fylg þú mér“ í Lesbók Morgun-
blaðsins þann 11. apríl 1987. Við fjöl-
skyldan vorum kunnug Páli syni
þeirra hjóna, en hann hafði verið á
meiraprófsnámskeiði í Reykjavík ár-
ið 1938 og þá oft heimsótt okkur í
Tjamargötu 36 ásamt félögum sínum
á námskeiðinu, þeim Óskari Illuga-
syni frá Reykjahlíð, Gesti Jónassyni
frá Alftagerði og Kristjáni Þórhalls-
syni frá Vogum, en sá síðastnefndi
bjó hjá okkur meðan á námskeiðinu
stóð. Um kvöldið snæddum við hið
víðfræga Hólsfjallahangiket og er sú
Gistihúsið á Egilsstöðum 14. ágúst 1999.
Ljósmynd/Leifur Sveinsson

Skriðuklaustur LjósmyndÆjörn Jónsson
Hótel Elverhöj á Seyðisfirði í september 1999.
máltíð mér enn í fersku minni 60 ár-
um síðar, gæti jafnvel lýst einstökum
bitum.
II.
Næsta morgun lít ég út um glugg-
ann í herbergi okkar bræðra á
Grímsstöðum. „Ansi er ullin hvít hjá
þeim Grímsstaðabændum," varð mér
að orði. Annað kom í ljós. Snjóað
hafði um nóttina og var ullin, sem lá í
hrúgum á túninu, því orðin „snjó-
hvít“ í orðsins fyllstu merkingu. Eft-
ir morgunverðinn var haldið á
Möðrudalsöræfin. Eigi hafði verið
langt ekið, þegar við rákumst á bif-
reiðina R-4 fasta í skafli. Þetta var
ríkisbifreið, ráðherrabíll Eysteins
Jónssonar, bflstjórar þeir bræður
Birgir og Kristján Thorlacius og þeir
að sækja Eystein austur á land.
Fljótlega tókst að ná R-4 úr skaflin-
um og bflum okkar gekk vel yfir
þetta haft. Ólafur Halldórsson bfl-
stjóri á R-655 var allra manna
fjörugastur og söng fyrir okkur heilu
bragina, m.a. stórskemmtilegan
brag, sem fjailaði um það, er frk.
Guðlaug Arason skriftarkennari frá
Flugumýri (1855-1936) datt í Tjörn-
ina í Reykjavík, á leið sinni til
kennslu í Miðbæjarbamaskólanum.
III.
Næsti áfangi var Egilsstaðir. Þar
gistum við hjá þeim heiðurshjónum
Sigríði Fanneyju Jónsdóttur og
Sveini Jónssyni, en þau ráku Gisti-
húsið á Egilsstöðum, sem áður hafði
rekið faðir Sveins, Jón Bergsson,
fram til ársins 1924, að þau hjón tóku
við rekstrinum. Næstu viku var
bækistöð okkar ýmist á Egilsstöðum
eða í Húsmæðraskólanum á Hall-
ormsstað, þar sem frænka okkar
Sigrún Blöndal hafði á hendi hótel-
rekstur. Sigrún var þá nýorðin
ekkja, maður hennar Benedikt G.
Blöndal varð úti á Þórdalsheiði milli
Reyðarfjarðar og Skriðdals þann 9.
janúar 1939. Sigrún hélt samt áfram
hótelrekstri allt til dauðadags, en
hún lést 28. nóv. 1944. Það var mikið
áfall fyrir Hallormsstað og Austur-
land allt að missa þessi valinkunnu
hjón. Skarð þeirra varð vandfyllt.
Fjölskyldan var í eins konar pfla-
grímsför um Fijótsdalshérað, því
langafi minn Sigurður Gunnarsson
(1848-1936) hafði verið prestur á
Valþjófsstað 1884-1894, svo og þing-
maður Sunnmýlinga 1891-1899.
Amma mín Bergljót Sigurðardóttir
(1879-1915) var því alin upp þar að
hluta. Prestlaust var á Valþjófsstað
sumarið 1939, en okkur þótti fróð-
legt að skoða kirkjuna og gamla bæ-
inn. Á Skriðuklaustri hittum við þá
feðga Gunnar Gunnarsson eldra
(1863-1949) Iangafabróður minn og
son hans Gunnar Gunnarsson rithöf-
und (1889-1975), sem þá hafði ný-
Greinarhöfundur á steinboga-
brúnni í Hallormsstaðaskógi
um 1994.
Ljósmynd/Björn Rúriksson
Valþjófsstaðahurðin í Valþjófs-
staðakirkju, gerð eftir frum-
myndinni í Þjóðminjasafni
af Halldóri þjóðhagasmið
Sigurðssyni.
lega keypt Skriðuklaustur. íbúðar-
hús hans það hið mikla var þá í smíð-
um og um þá smíði sagði Gunnar
skáld: „Góður bóndi hefst fyrst
handa um smíði útihúsa, en ég byrja
á íbúðarhúsinu." Gunnar eldri var
enn hress í bragði og sagði við okkur
bræður: „Siggi bróðir plataði mig
einu sinni í stúku, en það stóð nú
ekki nema fram að réttum.“ Langa-
langafi minn Gunnar Gunnarsson bjó
að Brekku í Fljótsdal. Þar skammt
fyrir ofan er Hengifoss, 118 metra
hár, og þangað gengum við upp og
þótti mikið til fossins koma.
IV.
Eina dagsetningin, sem ég hefi ör-
ugga úr ferðalagi þessu er 6. júlí
1939, því þann dag héldum við til
Seyðisfjarðar yfir Fjarðarheiði.
Tæplega tveggja metra snjógöng
voru á heiðinni, þrátt fyrir heitasta
sumar aldarinnar. En til Seyðisfjarð-
ar komumst við og var afmælisveisl-
an mín haldin á Hótel Elverhöj,
súkkulaði og rjómaterta. Ég varð 12
ára þennan dag og því er hann mér
svo minnisstæður. Hótel Elverhöj
stendur við Vesturveg 3 á Seyðisfirði
og er byggt árið 1906 af norskum
manni, Á.E. Berg sútara, en hann
varð gjaldþrota árið 1912 og fluttist
þá aftur til Noregs. Árið 1932 hefja
þau hótelrekstur í Elverhöj heiðurs-
hjónin Sigríður frænka mín Gísla-
dóttir frá Skógargerði og Hermann
Hermannsson bryti hjá Ríkisskip.
Við hernám Breta í maí 1940 fengu
Bretar augastað á Hótel Elverhöj og
leigðu hjónin þeim húsið fyrir aðal-
stöðvar sínar og var þar jafnframt
officeraklúbbur. Þetta er því sögu-
frægt hús og getur Þóra Bergný
Guðmundsdóttir arkitekt á Seyðis-
firði hússins ítarlega í bók sinni,
„Húsasaga Seyðisfjarðarkaupstað-
V.
Sigurður Gunnarsson langafi
minn var sem fyrr getur þingmaður
Sunnmýlinga og mun hafa flutt
frumvarp um lagningu Fagradals-
brautar á Alþingi árið 1893 og feng-
ið það samþykkt. Vegalagningunni
var þó ekki lokið fyrr en 1909, fyrsti
akvegur yfir Austfjarðafjallgarð,
325 m yfir sjávarmáli. Þótti fjöl-
skyldunni því tilhlýðilegt að renna
eftir braut þessari til Reyðarfjarðar
og þaðan til Eskifjarðar. Hvenær
fyrsti bíll fór um Fagradalsbraut er
talið hafa verið árið 1916, þegar
Kjartan Jakobsson frá Galtafelli í
Ái-nesþingi hefur akstur á Ford-bif-
reið sinni milli Reyðarfjarðar og
Egilsstaða. Kjartan átti ökuskírteini
nr. 8. - Annar langafi minn í móður-
ætt, Níels Eyjólfsson (1823-1885),
var ættaður frá Helgustöðum í
Reyðarfirði. Ekki minnist ég þess að
sá bær hafi verið heimsóttur, þó þar
séu merkustu silfurbergsnámur á
Islandi. Hluta af Helgustöðum
kynntist ég þó á háskólaárum mín-
um, því silfurbergið í anddyri Há-
skóla Islands (aðalbyggingu frá
1940) er einmitt þaðan.
VI.
Lesendur kann að undra, að
greinarhöfundur ætli sér þá dul að
muna atriði úr ferðalagi fyrir sextiu
árum, en svo vill til, að ég á enn í
fórum mínum einkunnabók úr Skóla
Isaks Jónssonar fyrir veturinn
1934-5. Þar eru gefnar einkunnir
fyrir hina aðskiljanlegustu hluti og
m.a. stendur þar: „Minni gott“. Því
er ekki við mig að sakast, heldur
ísak, að ég tel mig hafa það, sem
Bjarni Benediktsson kallaði „ofur-
rninni". Haraldur bróðir minn hefur
haft samband við Jón Guðnason bfl-
stjóra, sem enn er hress og minnug-
ur, 84 ára. I ágúst sl. heimsótti ég
Gistihúsið á Egilsstöðum, þar sem
afkomendur Sveins Jónssonar hafa
nú tekið upp merki Jóns Bergsson-
ar, er má segja að sé faðir Egils-
staðakaupstaðar. Eigi fundust þar
gestabækur Gistihússins frá 1939,
né heldur á Héraðsskjalasafninu, en
þar átti ég ánægjulegt samtal við
Hrafnkel A. Jónsspn safnvörð. Guð-
ný Bjarnar kona Árna Björnssonar
læknis í Reykjavík var á Egilsstöð-
um sumarið 1939 og „var á síman-
um“ eins og það heitir á sveitamáli,
en á Egilsstöðum var símstöð. Guð-
ný (Lóló) var þá 17 ára og man ég
vel eftir henni, svo og einum gest-
anna, Gunnari Thoroddsen, en hann
var þá erindreki Sjálfstæðisflokks-
ins. Rifjuðum við Gunnar þetta
stundum upp á aðalfundum Árvak-
urs hf. og mundi hann þetta vel.
Ég væri þakklátur þeim, sem
kynnu að rekast á einhverjar villur í
frásögn minni, ef þeir hefðu sam-
band við mig, því „ofurminnið" er
þrátt fyrir allt ekki óbrigðult.
HEIMILDIR:
1) Ættir Austfirðinga eftir Einar Jóns-
son, V.-IX. bindi, bls. 1160, Reykjavík
1962. Aðalútgefandi Austfirðingafélagið í
Reykjavík.
2) Endurminningar II., bls. 246-250 eftir
Magnús Bl. Jónsson, Reykjavík, Ljóðhús
1980.
3) Húsmæðraskólinn á Hallormsstað
1930-1980, afmælisrit eftir Sigrúnu
Hrafnsdóttur, Reykjavík 1982, Bókaút-
gáfan Þjóðsaga.
4) Bifreiðar á fslandi 1904-1930 eftir
Guðlaug Jónsson, I. bindi, bls. 297,
Reykjavík 1983, Bílgreinasambandið.
5) Húsasaga Seyðisfjarðarkaupstaðar
eftir Þóru B. Guðmundsdóttur, Safna-
stofnun Austurlands og Seyðisfjarðar-
kaupstaður 1995.
6) Alþingismannatal 1845-1995, Reykja-
vík 1996. Skrifstofa Alþingis gaf út.
7) Saga Gistihússins á Egilsstöðum,
Morgunblaðið 11. júlí 1999.
Höfundur er Wgfræðingur