Morgunblaðið - 26.09.1999, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 26. SEPTEMBER 1999
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
í FRÉTTUM hefur komið fram að
forráðamenn Hafnarfjarðar hafi boð-
ið stjórnvöldum húsnæði undir starf-
semi Listaháskóla Islands á besta
stað við Hafnarfjarðarhöfn. Hús-
næðið sem um ræðir er fyrrverandi
fiskiðjuver Bæjarútgerðar Hafnar-
fjarðar sem selt var fyrirtækinu
Hvaleyri hf. 1985, sem sett var á
stofn að undirlagi Samherjamanna á
Akureyri og nokkurra annarra sjálf-
stæðismanna til að yfírtaka eignir
Bæjarútgerðarinnar svo sem togara-
flota hennar, fíystihús, kvóta og ann-
að henni tilheyrandi.
Fyrir skömmu eignaðist Hafnar-
fjarðarbær umrædda húseign á ný.
Það gladdi marga Hafnfírðinga því
það var hald margra að ætlun ráða-
manna Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknar, sem að völdum sitja nú í
bænum, væri að hafa forystu um að
komið yrði í gang öflugri atvinnu-
starfsemi í þessu stóra og glæsilega
gamla fískiðjuveri við norðurbakka
Hafnarfjarðarhafnar. Fleiri og þeim
sem betur þekktu til var þó ljóst að
ekkert slíkt gæti verið á dagskrá hjá
íhaldinu. Það var nefnilega það,
1985, sem fékk því ráðið að Bæjarút-
gerð Hafnarfjarðar var seld og skip-
in fóru úr bænum og kvótinn með til
Akureyrar.
Fyrir síðustu jól kom út viðtalsbók
undir nafninu ,Af kunnum æskuslóð-
um“ þar sem Jón Kr. Gunnarsson
ræðir við fímm Hafnfirðinga, þar á
meðai við þann sem þetta ritar. Á
þessa bók var ekki minnst til eins
eða neins í landsmálablöðunum eftir
því sem ég best veit. Undimtaður
drepur þar m.a. á þátt útgerðar,
sjávarútvegs og hafnarinnar í iífí
bæjarbúa í gegnum tíðina. Af því
sem á undan hefur verið rakið fer
hér á eftir kafli úr umræddu viðtali
um það efni.
Litrík saga
og umsvifamikil
„Svo sem alkunna er hefur útgerð
og verslun verið helstu atvinnugrein-
arnar í Hafnarfirði um aldir. Auðvit-
Auðvitað mundu
Hafnfirðingar gleðjast
yfír því og fagna, að
✓
Listaháskóli Islands
kæmi með starfsemi
sína til Hafnarfjarðar,
segir Stefán Gunn-
laugsson. En setja
hann niður í húsnæði
á bezta stað við
höfnina er fáránlegt.
að voru það hafnarskilyrðin sem
skiptu sköpum. Það er fróðlegt nú á
dögum að hugsa til þess hve alþjóð-
legt mannlíf og umhverfi hlýtur að
hafa verið hér í bænum um aldir.
Þegar sögur hefjast stunduðu Eng-
lendingar hér verslun og fiskveiðar
lengi vel. Þýskir Hansakaupmenn
komu í kjölfarið og voru hér allsráð-
andi á aðra öld eftir að í brýnu sló
við Englendinga. Deilum lauk með
talsverðu mannfalli. Miklir hags-
munir hafa verið í húfí þó engar
sagnir séu um að íslendingar hafí
hagnast verulega á viðskiptum við
þessa útlendinga. Fátæktin var
fylgikona flestra.
Danska einokunin kom mjög við
sögu Hafnfirðinga og danskir kaup-
menn réðu jafnvel miklu eftir að
verslunin var gefín frjáls 1787. Við
minnumst jafnvel ágætra manna af
dönskum uppruna um miðja þessa
öld. Það má nefna nöfn eins og
Kampmann apótekara og Ferdinand
Hansen kaupmann. Þessir menn
settu svip á bæjarbraginn og voru
enda af öðrum toga en kaupmenn
einokunarinnar.
Upphaf innlendrar verslunar hér í
bænum var þegar Bjarni Sívertsen
settist hér að og hóf
verslun, skipasmíðar og
útgerð 1793. Hann er
reyndar kallaður faðir
Hafnarfjarðar vegna
þessa. Þetta er okkur
hollt að hafa í huga nú
á dögum. Þess má geta
að fyrsti togari íslend-
inga, Coot, var gerður
út frá Hafnarfírði 1905
og fyrsta hafskipa-
bryggjan sem stóð und-
ir nafni var formlega
tekin í notkun 16. febr-
úar 1913.
Þáttaskil urðu fyrr í
sögu bæjarins þegar
þilskipin komu fyrir al-
vöru til sögunnar um
1870 og leystu árabátana af hólmi að
nokkru leyti. Fiskveiðar jukust en
verslunin fluttist að hluta til Reykja-
víkur. Byggðarlagið efldist hröðum
skrefum. Allar götur síðan og fram
til ársins 1985 má segja að Hafnar-
fjörður hafi verið útgerðarbær. í
kringum þá starfsemi snérist flest í
bænum. Én eins og oft vill verða þá
skiptust á skin og skúrir og hörmu-
leg fiskleysisár og þar með atvinnu-
leysisár komu inn á milli.
Um nokkurt árabil þegar ég hafði
afskipti af stjórnunarmálum í bæn-
um þá snérist pólitíkin að verulegu
leyti í kringum þá starfsemi og þann
rekstur sem bærinn varð að stofna
til á sínum tíma til að forða kreppuá-
standi og atvinnuleysi sem hrjáði
stóran hóp fólks hér í bænum um
skeið. Það sem um ræðir var upp-
bygging Bæjarútgerðarinnar.
Segja má að Alþýðuflokkurinn
hafí staðið í stanslausu stríði við
ýmsa Sjálfstæðismenn út af þeim
rekstri. Þeir fundu Bæjarútgerðinni
allt til foráttu. Eitt af því sem ég
gjarnan hæli mér af er að hafa átt
þátt í því, ásamt með mínum flokks-
systkinum og öðrum samstarfs-
mönnum í bæjarstjórn, að byggja
frystihús Bæjarútgerðarinnar við
Norðurhöfnina. Einnig að láta gera
þá miklu uppfyllingu og
hafnarbakka þar fram-
an við. Þessi uppbygg-
ing skipti miklu máli á
sínum tíma.
Jafnframt vil ég
minnast á þá miklu
hafnarframkvæmd sem
staðið var að í syðri
höfninni þegar stórt
steinsteypt ker var
dregið yfir hafið frá
Normandí í Frakklandi
til Hafnarfjarðar. Þessu
keri var komið fyrir og
er nú nyrsti hluti hafn-
argarðsins. Það má geta
þess að það var Oskar
Halldórsson, sá kunni
athafnamaður og síldar-
spekulant, sem var milligöngumaður
þegar kerið var keypt. Þetta ker var
eitt af mörgum kerum sem var notað
til að gera bráðabirgðahafnarað-
stöðu í innrás Bandamanna í Norm-
andí.
Gróska og athafnir
Á þessum árum sem ég var í póli-
tíkinni voru starfandi mörg útgerð-
arfyrirtæki auk Bæjarútgerðarinn-
ai’. Þar voru fremstir í flokki útgerð-
armenn og fiskverkendur eins og
Einar Þorgilsson, Ingólfur
Flygenring með sína báta og íshús
Hafnarfjarðar, Loftur Bjarnason og
Vilhjálmur Árnason með sína
Venusarútgerð og verkun, og Jón
Gíslason með sína mörgu báta og
frystihús, saltfísk- og skreiðarverk-
un. Öll þessi starfsemi er nú liðin
undh- lok illu heilli nema Venusarút-
gerðin. Að vísu hafa ný fyrirtæki
komið í staðinn en samt er svo komið
í okkar bæjarfélagi að útgerðin skip-
ar ekki sama sess og áður.
En svo skeður það á sama tíma að
Akureyri sem ætíð hefur verið bæj-
arfélag svipað að stærð og Hafnar-
fjörður en frekar kunnur sem iðnað-
arbær, er nú orðinn blómlegur út-
gerðarbær. Áður voru engir togarar
gerðir þar út en nú er togaraútgerð-
in orðin þar í öndvegi. Þróunin hefur
orðið hvað örust eftir 1985. En þá
skeði mikið slys í atvinnusögu Hafn-
arfjarðai' að mínum dómi.
Ég vitna til ágætrar greinar í bæj-
arblaðinu Nýtt viðhorf. Þar er rakin
sú sorgarsaga sem henti þegar tog-
arar og fiskiðjuver Bæjarútgerðar-
innar var selt 1985. Þá var undirrit-
aður sölusamningur af þáverandi
bæjarstjóra í samræmi við samþykkt
bæjarstjórnar að selja togarann Maí
til Hvaleyrar hf. Þar með talinn
kvóti en kvótakerfinu var komið á
árið áður. I öðru lagi var togarinn
Apríl seldur til Hvaleyrar með til-
heyrandi kvóta. Hann hlaut nafnið
Víðir. Maí hlaut hins vegar nafnið
Margrét.
I þriðja lagi var Fiskiðjuverið,
Vesturgötu 9-13, selt þessum sömu
aðilum. Nú er þessi eign að mestu
notuð sem leikhús og skrifstofur.
Það sem máli skiptir er það sem seg-
ir í 6. grein sölusamninganna sem
vitnað er til en þar stendur: ■
„Kaupandi lýsir því yfir að hann
muni nota hina seldu eign til starf-
rækslu útgerðar og fiskvinnslu í
Hafnarfirði og er honum kunnugt
um að slíkt er forsenda fyrir sölu
þessari af hálfu seljanda."
Svo segir ennfremur í þessari
grein í þessu ágæta bæjarblaði:
„Þessi viðskipti virtust ganga eðli-
lega fyrh’ sig til að byrja með og
skipin lönduðu í Hafnarfirði eins og
ráð var fyrir gert. En svo tók að
draga úr löndunum togaranna ekki
síst eftir að halla tók undan fæti hjá
fiskiðjuveri Hvaleyrar sem endan-
lega var lokað á árinu 1991. En tog-
ararnir höfðu fengið skráningarnúm-
er á Akureyri sem Samherjaskip."
En 6. greinin sem hér á undan er
vitnað til er gjörsamlega gleymd.
Þetta er allt ein sorgarsaga. Það
verður að viðurkennast að Sjálfstæð-
isflokknum tókst með þessari aðgerð
að koma því stóra áhugamáli flokks-
ins í kring að drepa Bæjarútgerðina.
Þannig að nú í dag er ekki nóg að
Bæjarútgerðin sé aflögð heldur eru
flest þau fyrirtæki sem ég nefndi áð-
ur hætt rekstri, eins og útgerðarfyr-
irtæki Jóns Gíslasonar, Ingólfs
Flygenring, Einars Þorgilssonar og
útgerð og fiskverkun Óskars Jóns-
sonar og Guðmundar Jónassonar á
Langeyrarmölum. Eina eldra fyrir-
tækið er Venusarútgerðin. Þó önnur
fyrirtæki hafi komið í stað þeirra
gömlu þá eru umsvifin miklu minni
og vart er því lengur hægt að kalla
Hafnarfjörð útgerðarbæ.
Hins vegar er nú hægt að kenna
Akureyri við útgerð á sama tíma og
mest af útgerðinni hefur verið rústað
í okkar byggðarlagi. En það verður
hins vegar að viðurkennast að á
sama tíma hefur orðið mikil þróun í
hvers konar iðnaðarrekstri og marg-
háttaðri þjónustu hér í bænum. Það
bjargar til dæmis miklu að álverið
var reist innan bæjai-markanna.
Þannig að það hefur ekki allt lagst í
dróma þó að útgerðarbærinn Hafn-
arfjörður standi ekki lengur undir
nafni. Iðnaðurinn bjargar því miklu í
atvinnulífinu.
Á þessum tæplega fimmtíu árum
sem liðin eru síðan ég hóf afskipti af
stjórnmálum hafa lífskjör fólks í
landinu gjörbreyst til batnaðar á
flestum sviðum. Þetta hefur verið
stöðug en hæg framþróun. Þegar lit-
ið er til baka og borið er saman við
lífskjör fólks í dag er ólíku saman að
jafna. Fólk gerir sér ekki grein fyrir
því.
Svipað er um þróunina í bæjarfé-
lagi okkar í Hafnarfirði að segja. Þar
hafa átt sér stað miklar framfarir á
flestum sviðum. Þó ekki á öllum svið-
um. Eins og hér á undan hefur verið
rakið. Þá ósk á ég bæjarfélaginu til
handa að allt mannlíf hér megi
blómgast og dafna til gæfu og gengis
öllum Hafnfirðingum."
Svo mörg eru þau orð.
Auðvitað mundu Hafnfirðingar
gleðjast yfir því og fagna að Listahá-
skóli Islands kæmi með starfsemi
sína til Hafnarfjarðar. En setja hann
niður í húsnæði á besta stað við
höfnina er fáránlegt. Þar á að vera
öflug atvinnustarfsemi tengd útgerð
og sjávarútvegi. Ég skora á bæjar-
stjórn Hafnarfjarðar að sjá til þess
að svo geti orðið. Annað er óviðun-
andi.
Múroror
STEIIMIIMGARLÍM Margir litir
FLOTMUR 5 tegundir
ÚTIPÚSSIMIIMG Margir litir - 3 tegundir
IIMIMIPÚSSIMIIMG - RAPPLÖGUIM ut, og mni
LETTIÐ uinnuna og
MARGFALDIÐ afköstin með notkun
ELGO múrdælunnar!
Leitið tilboða!
!l steinprýði
Stangarhyl 7 - P.O. Box 12072 - 132 Reykjavík
Sími 567 2777 - Fax 567 2718
FARANLEGAR FYRIRÆTL-
ANIR UM STAÐSETNINGU
LISTAHÁSKÓLA ÍSLANDS
Stefán
Gunnlaugsson
Höfundur er fv. bæjarstjóri
og aIþm.