Morgunblaðið - 28.09.1999, Page 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 28. SEPTEMBER 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Nýting auðlinda
og Eyjabakkar
ÉG ER einn af þeim
sem stutt hafa virkjun-
aráform í Jökulsá í
Fljótsdal og haldið því
fram að þá fóm verði
að færa að virkja ána
með uppistöðulóni á
Eyjabökkum.
I mínum huga snýst
'þetta mál um nýtingu
auðlinda. Þetta er ekki
einkamál Austfírðinga,
heldur mál sem snertir
alla landsmenn, með
hverjum hætti við vilj-
um byggja upp at-
vinnulífíð í framtíðinni.
Auðlindir Islend-
Jón Kristjánsson
inga eru fískimiðin, landið og nátt-
úran, orkan og hugvit og mannauð-
ur. Nýting þessara orkulinda er
takmörkunum háð. Harðvítugar
deilur eru um nýtingu fiskistofn-
anna, deilur hafa einnig staðið um
hve langt á að ganga í að nýta landið
til búskapar. Ferðaþjónusta bygg-
ist m.a. á fagurri náttúm, en óta-
^kmarkaður ágangur ferðamanna
gengur nærri henni. Nýting orkul-
inda er háð umhverfisáhrifum.
Margir horfa með mikilli bjartsýni
til þekkingar, og hugvits og há-
tækni, og vissulega eru þar miklir
möguleikar. Hins vegar vil ég vara
við þeirri bjartsýni að sá atvinnu-
vegur taki yfir og leysi algjörlega af
hefðbundna nýtingu auðlinda.
Staðreyndin er sú að störfum
fækkar í landinu með aukinni hag-
ræðingu. Atvinnulífíð þarfnast öfl-
ugrar kjölfestu við hliðina á sjávar-
r '’Titvegi, ferðaþjónustu,
hugbúnaðargerð og hátækni og
smáiðnaði. Stóriðjan hefur skapað
mikla atvinnu og umsvif, en þau
hafa eingöngu verið bundin við eitt
landshom og átt sinn þátt í þeirri
þjóðhagslega óhagkvæmu þróun að
þurfa að byggja sem svarar einum
kaupstað á borð við Höfn í Homa-
firði eða Neskaupstað á höfuðborg-
arsvæðinu. Stóriðjan kemur ekki
með neinum hætti í stað þessara at-
vinnugreina, og ég er þeirrar skoð-
unar að hún styrki þá atvinnustarf-
semi í sessi sem fyrir er.
Orkulindirnar
Ég minnist á þetta
hér vegna þess að sá
skilningur hefur verið
uppi hingað til meðal
Austfirðinga og ann-
arra landsmanna að
ein af auðlindum ís-
lands sé ónýtt orka.
Stóran hluta hennar er
að fá á Austurlandi.
Þar hefur umræða
staðið í aldarfjórðung
um orkunýtingu í
stærri stfl, og miklar
áætlanir hafa litið
dagsins ljós á þeim
tíma um nýtinguna. Það er fullljóst
að endurskoða verður þær áætlanir
í ljósi umræðunnar um umhverfis-
mál, en það er langt í frá að fylgi sé
við það að þurrka út öll áform um
auðlindanýtingu í stærri stíl, eins og
undirliggjandi hefur verið í þeirri
miklu virkjunaramræðu sem farið
hefur fram.
Rannsóknir á Snæfellssvæðinu
Ég fullyrði að svæðið austan
Snæfells er það svæði sem mest
hefur verið rannsakað á seinni ár-
um, og sú rannsóknarsaga er orðin
Virkjanir
Stóryrði og persónulegt
hnútukast um stóriðju
hafa verið allt of
áberandi. Jón Kristjáns-
son hvetur til málefna-
legrar umræðu um
Eyjabakkamálið.
löng. Rannsóknir voru hafnar 1980
og stóðu allt til ársins 1991, og vora
mjög víðtækar. Árið 1991 var
auglýst formlega til kynningar 210
megavatta virkjun með 500 giga-
lítra miðlun á Eyjabökkum. Þessi
virkjun var boðin út, og fram-
kvæmdir hófust í kjölfarið við
sprengingu aðveituganga við Hól í
Fljótsdal. Ætlunin var að leiða ork-
una frá virkjuninni í háspennulínum
sem byggð væri á stálturnum suður
á Keilisnes og nýta hana þar í risa-
álbræðslu. Þau áform fóra út um
þúfur. Athyglisvert er að um þetta
mál var lítil umræða, þrátt fyrir að
umræður um umhverfismál á nú-
tímavísu eiga rætur sínar að rekja
allt til áttunda áratugarins.
I ágúst 1998 var ákveðið að vinna
að viðbótarrannsóknum á þessu
svæði og sérfræðingar vora fengnir
til þess að vinna og leggja til álits-
gerðir á tuttugu mismunandi svið-
um. Ætlunin er að afraksturinn
birtist í skýrslu Landsvirkjunar um
málið sem ætlunin er að ljúka á
haustmánuðum. A yfirstandandi ári
hefur síðan verið unnið á 10 mis-
munandi sviðum til viðbótar.
Skýrslan verður mikilvægt grand-
vallarplagg þegar málið kemur til
kasta Alþingis og mun fá þar þing-
lega meðferð. Skýrslan er í raun
mikilvægasti hluti umhverfismats-
ins og sambærileg við framma-
tsskýrslu framkvæmdaraðila sam-
kvæmt lögum um umhverfismat, en
munurinn verður sá að framhaldið
verður í höndum Alþingis.
A nótum tilfínninganna
Umræðan um Eyjabakkana hef-
ur einkennst af heitum tilfinning-
um, og nú hefur hreyfing stuðnings-
manna virkjunarframkvæmda verið
stofnuð á Austúrlandi. Því fólki
finnst miður hve atvinnu- og
byggðasjónarmið era lítils metin í
umræðunni. Fólkið á Austurlandi
hefur horft upp á það að stóriðja og
virkjanir hafa farið tiltölulega hljóð-
lega í gegn á suðvesturhomi lands-
ins og vilja illa sætta sig við það ef
slík umsvif eiga eingöngu að vera
hér á þessu landshorni, en þeir séu
afgreiddir með yfírlýsingum um að
það eigi að hjálpa Austfirðingum til
þess að fást við „eitthvað annað“,
eins og það er orðað.
Hvert stefnir
Alþýðubandalagið?
ENN á ný stendur
vinstrihreyfingin á ísl-
andi á krossgötum. Nú
er rætt um að flýta
eins og kostur er
stofnun nýs stjórn-
málaflokks sem
byggður skuli á grunni
Alþýðubandalags, Al-
þýðuflokks og
Kvennalista. Þegar
menn taka ákvörðun
um svo afdrifaríkt
skref, eins og flokks-
stofnun er, getur verið
hollt að huga að
reynslunni, kapp er jú Árni Þór
best með forsjá. Sigurðsson
A aukalandsfundi
Alþýðubandalagsins sem haldinn
var í júlí 1998 var samþykkt að
veita forystu flokksins umboð tíl að
ganga frá sameiginlegu framboði
Alþýðubandalags, Alþýðuflokks og
Kvennalista fyrir Alþingiskosning-
amar 1999. Það átti að vera kosn-
ingabandalag og var litið svo á að
um væri að ræða tilraun til fjögurra
ára en að þeim tíma loknum yrði ár-
angur metinn og ákvörðun tekin
um framhaldið. Ennfremur var ein
af meginforsendum fyrir sameigin-
legu framboði að með því tækist að
sameina krafta allra vinstrimanna í
landinu í einu framboði og mynda
þannig raunveralegt mótvægi við
[iiq
til útLanda
-duövelt dð muíid

SÍMINN
www.simi.ls
Sjálfstæðisflokkinn.
Þegar að loknum
landsfundinum var
ljóst að Alþýðubanda-
lagið gengi ekki til
þessara kosninga í
einu lagi og það var
vissulega miður að það
skyldi ekki lánast.
Fjölmargir félagar í
flokknum kusu að yfir-
gefa hann og margir
þeirra tóku þátt í
stofnun Vinstri hreyf-
ingarinnar - græns
framboðs, aðrir hættu
afskiptum af stjórn-
málum. Þessi þróun
veikti óneitanlega
stöðu Alþýðubandalagsins innan
Samfylkingarinnar, hins sameigin-
lega framboðs A-flokkanna og
Kvennalista, og þýddi í raun að eitt
af meginmarkmiðum með sameig-
inlegu framboði náðist ekki. Auka-
landsfundurinn veitti forystu
flokksins umboð til að vinna að
sameiginlegu framboði, sem yrði
tilraun til fjögurra ára. I aðdrag-
anda landsfundar, á honum sjálfum
og eins eftir hann kepptust forystu-
menn flokksins við að leggja
áherslu á að ekki væri verið að
leggja Alþýðubandalagið niður þótt
farið yrði í sameiginlegt framboð.
Kosningarnar voru þó varla um
garð gengnar þegar sömu forystu-
menn snera við blaðinu og töluðu
um mikilvægi þess að stofna hið
fyrsta nýjan stjómmálaflokk á
grandvelli Samfylkingarframboðs-
ins. Þessu var haldið á lofti þrátt
fyrir að engar umræður hefðu átt
sér stað innan flokkanna, a.m.k.
ekki Alþýðubandalagsins, um Sam-
fylkinguna, um kosningaúrslitin
eða málefnasamninginn. Var ef til
vill aldrei ætíunin að taka sam-
þykkt og skilyrði aukalandsfundar
Alþýðubandalagsins alvarlega? í
mínum huga hefur forysta Alþýðu-
bandalagsins ekki umboð til að
fjalla um málið á þeim grandvelli
sem hún hefur gert, hvað sem líður
persónulegum sjónarmiðum ein-
stakra forystumanna. Landsfundur
flokksins fer með æðsta vald í má-
lefnum hans og hann þarf að taka
Samfylkingin
Samfylkingunni hefur
ekki tekist að ná flugi
eftir að hafa hlekkst á í
kosningunum í vor. Árni
Þór Signrðsson telur
líklegt að forystuleysi
og skortur á skýrri hug-
myndafræði ráði þar
mestu um.
afstöðu til þess hvert stefna beri,
þ.e. hvort stefna beri að stofnun nýs
stjórnmálaflokks, hver stefnumál
hans ættu að vera og hver aðkoma
Alþýðubandalagsins sem stjóm-
málaflokks gæti verið að nýjum
flokki. A vegum forystumanna
flokkanna hafa verið unnin drög að
skipulagi nýrra stjórnmálasamtaka
þótt Landsfundur Alþýðubandalag-
sins hafi enga ákvörðun tekið um
aðild að nýjum stjómmálaflokki eða
veitt umboð til að vinna að því að
leggja flokkinn niður.
Ekki hvort heldur hvernig!
Þessi aðferðafræði er að mínu
vití í grandvallaratriðum röng. Þeg-
ar fjalla á um stöðu og framtíð AI-
þýðubandalagsins ber að gera það í
ljósi:
• samþykktar aukalandsfund-
arins frá því í júlí 1998. í því efni
þarf að taka afstöðu til þess hvort
ástæða sé til að endurmeta það um-
boð sem flokkurinn veitti foryst-
unni þá og takmarkaðist við kosn-
ingabandalag til fjögurra ára.
• málefnavinnu og málefnanið-
urstöðu fyrir kosningamar sl. vor.
Það þarf m.ö.o. að fjalla um að-
ferðafræði málefnavinnunnar og
einnig hvort málefnaniðurstaðan,
sem var málamiðlun kosninga-
bandalags, geti myndað grundvöll
að stefnu nýs stjórnmálaflokks.
• kosningaúrslita og þróunar
mála í kjölfar þeirra. Þannig þarf að
Útflutningur afurða frá stóriðju
eru tveir þriðju af útflutningi lands-
manna á iðnaðarvöram árið 1998.
Það sem af er árinu 1999 hefur út-
flutningsverðmæti stóriðju vaxið
um 13,5% á móti 10,8% vexti í öðr-
um iðnaðarvöram og 7,5% vexti í
sjávarútvegi. Umsvifin sem fylgja
stóriðjunni eru eingöngu á svæðinu
frá norðurströnd Hvalfjarðar og
suður að Straumi, og era einn þátt-
urinn í því hve mikið hallar á lands-
byggðina. Útflutningstekjur frá 120
þúsund tonna álveri á Reyðarfirði
mundu nema 10-13 milljörðum
króna, en það er álíka upphæð og
allur útflutningur iðnaðarvara að
stóriðju frátaldri gefur.
Ómálefnaleg umræða
Ég verð að viðurkenna að ég hef
áhyggjur að þróun umræðunnar í
landinu um þetta mál. Stói-yrði og
persónulegt hnútukast hefur verið
allt of áberandi.
Ég vil hvetja til málefnalegrar
umræðu um Eyjabakkamálið. Nú
hefur hafist vinna við endurmat
virkjunarkosta á Islandi undir yfir-
skriftinni „maður, nýting, náttúra".
Verkefnið er í samvinnu iðnaðar- og
umhverfisráðuneytisins með þátt-
töku þeirra stofnana sem vinna að
náttúrvernd hér á landi, og fjöl-
margra fleiri aðOa sem láta sig
þetta mál varða. Ég bind miklar
vonir við þessa vinnu og tel að hún
geti fært virkjunarumræðuna úr
því fari sem hún er í núna, og sé
grandvöllur að skynsamlegri áætl-
un um nýtingu orku í framtíðinni.
Höfundur er alþingismaður.
ræða hvort kosningaúrslitin hvetji
eða letji til samrana flokkanna í
nýja stjórnmálahreyfingu og hvaða
áhrif þróun mála innan Samfylking-
arinnar í kjöifar kosninganna hefur
á afstöðu Alþýðubandalagsins til
framtíðarsamvinnu eða -samruna.
Því miður er fátt sem bendir til
þess að forysta Alþýðubandalag-
sins vilji mæta til landsfundar á
þessum eðlilegu og efnislegu for-
sendum. Þvert á móti vill hún fyrst
og fremst ræða hvernig flokkurinn
á að ganga inn í hina nýju hreyf-
ingu, en ekki hvort. Þannig er í
raun lokað á málefnalega og lýð-
ræðislega umræðu um þann lær-
dóm sem við getum dregið af Sam-
fylkingunni. Ekki kann það góðri
lukku að stýra en undirstrikar e.t.v.
vanmátt Alþýðubandalagsins og
veika stöðu þess innan Samfylking-
arinnar.
Brostnar vonir?
Er nema von að ýmsir flokks-
menn séu hugsi yfir gangi mála? Er
að furða þótt margir horfi upp á
vonina um breiða vinstrihreyfingu
bresta? Þegar í upphafi var ljóst að
það yrði erfitt fyrir flokkana sem
standa að Samfylkingunni að ná
samstöðu í veigamiklum þjóðfé-
lagsmálum. Þótt við í Alþýðubanda-
laginu legðum mikið á okkur til að
ná sátt um kosningastefnuskrá í
vor virðist mér nú m.a. orðið ljóst
að:
a) Samfylkingin getur ekki orðið
samnefnari vinstrimanna um stefn-
una í utanríkismálum,
b) Samfylkingin getur ekki orðið
samnefnari vinstrimanna í um-
hverfismálum,
c) Samfylkingin getur ekki orðið
samnefnari vinstrimanna varðandi
afstöðuna til einkavæðingar opin-
berrar þjónustu og fyrirtækja.
Þetta þrennt, ásamt ýmsum öðr-
um veigamiklum málefnum, mun
ráða úrslitum um afstöðu mína og
margra félaga minna í Alþýðu-
bandalaginu um það hvort og þá
hvar við kjósum að starfa á hinu
pólitíska sviði.
Því miður hefur Samfylkingunni
ekki tekist að ná flugi eftir að hafa
hlekkst á í kosningunum í vor. Lík-
legt er að forystuleysi og skortur á
skýrri hugmyndafræði ráði þar
mestu um en til allrar ólukku hafa
menn til þessa einmitt forðast um-
ræðu um þetta tvennt.
Höfundur er varaþingmaður Sam-
fylkingarinnar og formaður AI-
þýðubandalagsins í Reykjavík.