Morgunblaðið - 07.01.2000, Blaðsíða 40

FÖSTUDAGUR 7. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
HARALDUR MATTHÍASSON
OG KRISTÍN SIGRÍÐUR
ÓLAFSDÓTTIR
+ Hjónin Haraldur
Matthíasson og
Kristín Sigríður Ólafs-
dóttir áttu lengst af
heimili sitt á Stöng,
Laugarvatni og þar
fögnuðu þau nýlega 55
ára brúðkaupsafmæli
sínu. Þau létust, í
Reykjavík með nokk-
urra daga millibili,
Haraldur 23. desem-
ber og Kristín aðfar-
anótt 29. desember.
Haraldur fæddist í
Háholti, Gnúpverja-
hreppi 16. mars 1908,
en ólst upp í Skarði. Foreldrar
hans voru Matthias Jónsson, bóndi
í Skarði, og Jóhanna Bjarnadóttir,
húsfreyja. Systkini Haralds voru
Bjarni, Guðlaug, Steinunn og
Kristrún og er hún ein eftirlifandi.
Fjölskyldan flutti síðar að Fossi í
Hrunamannahreppi. Haraldur
lauk kennaraprófi 1930, stúdent-
sprófi frá MR 1948. Þá lauk hann
^ cand. mag.-prófi í íslenskum fræð-
' 'um frá Háskóla Islands og dr. phil.
er hann varði doktorsritgerð sína,
Setningaform og stíll, við HÍ árið
1959.
Haraldur var ritari á Alþingi
1930-1951. Á sumrum fram til
1941 vann hann að vegagcrð í upp-
sveitum Ámessýslu og á Suður-
nesjum jafnframt því að hann
starfaði við búskap á heimili for-
eldra sinna. Hann var skrifstofu-
maður hjá Skipaútgerð ríkisins
1941-1947. Hann starfaði að
t.iþróttamálum á árunum 1930-
1946, var í stjórn KR 1940-1946 og
var sæmdur gullmerki KR 1939.
Árið 1951 fluttist hann með fjöl-
skyldu sinni að Laugarvatni og
kenndi við Héraðsskólann 1951-
1955 og var kennari við Mennta-
skólann á Laugarvatni frá stofnuu
hanstil 1982.
Þegar Haraldur varð 75 ára lét
hann af kennslu.
Hann Iagði stund á rannsóknir
Tengdaforeldrar mínir, Haraldur
og Kristín, eru bæði látin. Þau létust
með örfárra daga millibili og það var
í anda þeirra að fara saman í hinstu
_ferð sína.
■*' Tengdafaðir minn, Haraldur, var
einstakur maður. í mínum huga var
hann hetja og mér fannst hann vera
eins og einn af köppum Islendinga-
sagnanna. Fyrstu kynni mín af Har-
aldi voru þegar ég var sextán ára og
kom inn á heimilið að Stöng á Laug-
arvatni. Eg var ósköp feimin og þeg-
ar ég heilsaði honum fannst mér
hann vilja halda ákveðinni fjarlægð
en þannig var hann oft á tíðum gagn-
vart fólki sem hann þekkti ekki.
Seinna þegar ég kynntist honum bet-
ur skynjaði ég hversu mikill öðlingur
hann var, sterkur persónuleiki og
óskaplega gefandi.
Haraldur var fjölfróður maður,
þekking hans á sögu, málfræði og
kiáttúrufræði var ótrúleg. Það þögn-
uðu allir og hlustuðu-þegar hann tók
til máls. Mér er minnisstætt þegar
hann rakti atburði úr mannkynssög-
unni, tengda viðburðum í stjómmála-
lííinu á íslandi og hafði mjög
ákveðnar skoðanir á því hvað Islend-
ingar áttu að gera. Hann vildi ekki að
Islendingar tækju neina áhættu á að
tapa sjálfstæði sínu. Hann var mjög
afdráttarlaus um menn og málefni.
Landið okkar og saga þess var líf
hans og yndi alla tíð. Ferðaðist hann
um landið allt ásamt Kristínu og má
-*egja að varla sé til sá staður sem þau
komu ekki á. Sérstaklega voru
óbyggðirnar og óspillt íslensk nátt-
úra honum hjartfólgin. Hann kom sí-
fellt á óvart með visku sinni og ótrú-
Iega góðu minni. Hann vitnaði oft á
tíðum í fomsögumar og fór með ljóð
og vísur. Þekking hans kom sér oft
vel þegar bömin og barnabörnin
vHtíí-u í skóla og vantaði einhverjar
upplýsingar. Þá var gjarnan hringt í
og ritstörf á sviði málfræði, ís-
lenskra þjóðhátta, staðfræði og
landlýsinga. Eftir Harald liggja
mörg ritverk og þýðingar, þar á
meðal Landið og landnáma árið
1983, íslenskir sögustaðir eftir
Kristian Kálund árin 1984-1986,
Perlur málsins árið 1996 og bókin
Þingrofið, 14. aprfl 1931 sem kom
út í apríl 1999. Haraldur hefur
einnig skrifað margar árbækur
Ferðafélags íslands og unnið að
gerð heimildakvikinynda um ís-
lenska þjóðhætti. Enn fremur hef-
ur hann lagt fram mikið efni til
þjóðháttadeildar og Orðabókar
Háskólans. Haraldur var farar-
stjóri í ferðum Ferðafélags Islands
um þriggja áratuga skeið.
Haraldur var sæmdur hinni ís-
lensku fálkaorðu árið 1987.
Kristín Sigríður Ólafsdóttir
fæddist í Reykjavík 16. apríl 1912
og ólst þar upp. Hún var dóttir
hjónanna Ólafs Magnússonar, for-
sijóra Fálkans, og Þrúðar Guðrún-
ar Jónsdóttur. Systkini Kristínar
voru Magnea, Haraldur, Oddrún,
Guðbjört, Sigrfður, Sigurður, Ólaf-
ur og Bragi og eru Guðbjört og
Sigríður lifandi.
Kristín var mikil íþróttaáhuga-
kona, sérstaklega i fimleikum i IR
með Birni Jakobssyni og var oft í
skíðaferðum í byggð og óbyggð.
Kristín lauk verzlunarprófi árið
afa. Það var eins og að fletta upp í al-
fræðibók að leita til hans. Hann
hvatti börnin sín og barnabörn til
mennta og lá ekki á liði sínu að styðja
þau þegar á þurfti að halda.
Hann var alla tíð mikill vinnu-
þjarkur og ósérhlífinn og gekk til
verka sinna með ákafa og gaf ekkert
eftir. Hann setti sér ávallt háleit
markmið og hætti ekki fyrr en þeim
var náð. Haraldur leit á hvert verk-
efni sem gönguferð og eina leiðin til
að ná á áfangastað var að ganga
áfram skref fyrir skref. Þegar hann
vann við ritstörf vann hann af kappi
allan daginn og langt fram á kvöld.
Þegar nálgaðist útgáfudag tók fjöl-
skyldan gjaman þátt í þessari vinnu
með ýmsum hætti.
Haraldur stundaði rannsóknir á
staðfræði íslensku fornritanna og
skrifaði um íslensk vinnubrögð og
þjóðhætti. Hann var ákaflega mikill
bókamaður og það var eitt aðal
áhugamál hans að lesa bækur og
bókband stundaði hann af mikilli
ánægju. Hann mótaði ýmsa
skemmtilega siði í fjölskyldunni, t.d.
var hann mikill áhugamaður um
kokkteila en var þó mikill hófsemdar-
maður á áfengi. Þegar tilefni voru bjó
hann til sérstakan kokkteil í hvert
skipti og gaf þeim nafn eftir tilefni
veislunnar. Fjölskyldan kom alltaf öll
saman á jóladag á Laugarvatni og
bar hann ætíð fram kokkteil fyrir
matinn í arinstofunni og það var
mjög glatt á hjalla og voru þetta sér-
staklega ánægjulegar stundir. Á slík-
um stundum naut hann sín best og
var í essinu sínu.
Eg dáðist oft að þrautseigju hans
og æðruleysi. Frá því Kristín veiktist
alvarlega sat hann alla daga hjá
henni, las fyrir hana í þjóðsögunum
og gerði allt sem hann gat fyrir hana.
Hann kvartaði aldrei, vorkenndi sér
aldrei en hugsaði aðeins um það að
1930. Seinna lagði hún stund á nám
í handavinnu og leðuriðju. Hún var
stundakennari við Húsmæðraskól-
ann á Laugarvatni á árunum 1965-
1977. Hún starfaði með manni sín-
um að heimildarkvikmynd á árun-
um 1963-1974 og að ýmsum ritum
hans sem getið er hér að framan.
Haraldur og Kristín giftust árið
1944. Þau áttu heima í Reykjavík
þar til þau fluttu til Laugarvatns
árið 1951.
Haraldur og Kristín voru bæði
þekktir göngugarpar og land-
könnuðir og ferðuðust vítt og
breitt um landið, ekki síst um lítt
þekktar slóðir í óbyggðum. Hara-
ldur var gerður að heiðursfélaga í
Ferðafélagi Islands og Kristín var
sæmd gullmerki félagsins 1977.
Börn Haralds og Kristínar eru 1)
Jóhanna Vilborg, f. 9.7. 1946,
psych.d., sálfræðingur í Reykjavík,
og á hún tvo syni með fyrrverandi
eiginmanni sínum, Karli Þ. Jónas-
syni. Þeir eru Haraldur, unnusta
Elín Gylfadóttir; Svanur Þór, unn-
usta Eybjörg Drífa Flosadóttir,
dóttir þeirra Steinunn Anna. 2) Ól-
afur Örn, f. 29.9. 1947, landfræð-
ingur og alþingismaður, kvæntur
Sigrúnu Richter, ritara, og eiga
þau þrjá syni og þeir eru Haraldur
Órn, unnusta Una Björk Ómars-
dóttir; Örvar Þór, unnusta Guðrún
Árdís Össurardóttir; Haukur
Steinn. 3) Matthías Björn f. 24.4.
1949, d. 9.3. 1981, stúdent og
starfsmaður við Alþingi. 4) Þrúður
Guðrún, f. 14.12. 1950, fram-
kvæmdastjóri, gift Þórði Friðjóns-
syni, forstjóra Þjóðhagsstofnunar,
og eiga þau þrjú börn og eru þau
Steinunn Kristín, unnusti Antoni
Koumuridis; Friðjón, dóttir hans
Selma Rún, móðir hennar Stefanía
Guðmundsdóttir; Haraldur Ingólf-
ur.
Utför Haralds og Kristínar fer
fram frá Dómkirkjunni í dag og
hefst athöfnin klukkan 10.30. Jarð-
sett verður í grafreit á Laugar-
vatni.
henni liði eins vel og mögulegt var.
Sjálfur þjáðist hann af brjóstverkj-
um vegna hjartveiki og öðrum líka-
mlegum verkjum og við sem næst
honum voru vissum þetta. Hann vildi
bara aldrei gera mikið úr því og sýnir
það best hversu sterkur og þraut-
seigur hann var.
Kristín, tengdamóðir mín, var
ákaílega heillandi og skemmtileg
kona. Hún var náttúrubarn og
skemmtileg blanda af Reykjavíkur-
dömu og bóhem týpu. Hún var
sannkallaður gleðigjafi og hafði smit-
andi og dillandi hlátur.
Hún var ekki mikið fyrir að hafa
hlutina í föstum skorðum eða láta
klukkuna stjóma sér og var ekki
mikið fyrir að hlýða reglum. Hún
skellti sér jafnvel í morgungöngu
upp í búð á náttfötum með ullarteppi
á öxlunum og derhúfu á höfðinu eftir
að hún varð áttræð. Þetta var það
skemmtilega við Kristínu. Henni
fannst einnig gaman að vera fallega
klædd og snyrt en svo var hún líka
mikill bóhem og hún hafði aldrei
áhyggjur af því hvað öðrum fyndist.
Frelsið var henni mjög mikils virði.
Börnin hennar eru svo lánsöm að
hafa notið þessa frelsis og umhyggju
í uppvextinum.
Kristín gekk með kaffibollann sinn
út í garð á morgnana og heilsaði deg-
inum. Hún elskaði gróðurinn, var
ræktun mikið áhugamál hennar. Það
var unun að fylgjast með henni þegar
hún hlúði að gróðrinum með mikilli
umhyggju. Hún skipulagði garðinn í
sínum persónulega villta stíl. Hún
var ekki mikið fyiir beinar línur en
hver planta þurfti að njóta sín.
Stundum þurfti að flytja tré ef of
þröngt var um það og fékk hún strák-
ana til að hjálpa sér við flutninginn
og sagði þá mjög ákveðið um hvernig
staðið skyldi að þessu. Henni dugði
ekki þessi stóri garður heldur náði
ræktunin langt út fyrir lóðarmörkin
og þar má sjá handbragð hennar og
umhyggju.
Hún elskaði fuglana. Maríuerlan
kom ár eftir ár og veipti í þakskegg-
inu. Hún fylgdist með þegar ungai-n-
ir komu úr hreiðrinu og móðirin
kenndi þeim að fljúga. Uppáhalds-
staður maríuerlunnar var sundlaug-
arbarmurinn. Þar fóru fram flugæf-
ingar fyrir ungana og var gaman að
sitja við stofugluggann og fylgjast
með þessum æfingum. Stína gaf ma-
n'ueriunni og setti vatn í holan stein
svo hún gæti baðað sig og voi-u þær
góðar vinkonur. Hún gaf alltaf snjót-
ittlingunum og þröstunum á vetuma.
Kettir nágrannanna voru ekki vin-
sælir. Ef köttur sást í garðinum hljóp
Stína á eftir honum og rak hann burt
með látum.
Kristín gat verið mjög ákveðin og
lét í sér heyra ef henni mislíkaði við
fólk. Eitt sinn kom óboðinn ókunnur
maður í húsið seint um kvöld og Jó-
hanna, elsta dóttirin, vísaði mannin-
um út. Þegar Stína skynjaði að mað-
urinn hafði skriðið inn um glugga
varð hún öskureið og hljóp þá niður
götuna á eftir manninum stöðvaði
hann og las þessi lágvaxna kona yfir
löngum slánanum mikinn reiðilestur.
Annað tilvik kemur upp í hugann,
dóttursonur hennar var á seglbretta-
námskeiði niðri við vatn og þegar hún
kom og sá að drengurinn skalf úr
kulda varð hún bálreið og hund-
skammaði kennarann fyrir að hugsa
ekki betur um nemendurna.
Alla tíð togaðist á í Stínu að búa í
Reykjavík eða á Laugarvatni. Ann-
ars vegar var lif og fjör, félagsskapur
og börnin hennar eftir að þau fluttust
suður, hins vegar var Laugarvatn,
heimili hennar, garðurinn og náttúr-
an.
Halli og Stína lögðu rækt við
hjónaband sitt, ræddu mikið saman
og fóru aldrei ósátt að sofa.
Minnisstætt er að vakna á Laugar-
vatni og heyra fjörlegar samræður í
hjónaherbergi Halla og Stínu. Lágu
þau uppi í rúmi með morgunkaffið á
milli sín. Halli hafði lagað kaffið,
smurt brauðið og komið með bakk-
ann inn í rúm en það gerði hann dag
hvern í þeirra búskap. Oft voru þau
að leggja á ráðin um einhverjar fram-
kvæmdir við húsið eða um börnin sín
og barnabörn, hvernig mætti styðja
þau og styrkja. Samband þeirra
hjóna var einstakt og þau voru ástf-
angin alla tíð, þessar ólíku persónur.
Hann var svo heimakær og hún svo
mikið fiðrildi og félagsvera. Hún fékk
stundum skyndihugdettur eins og að
stökkva til Reykjavíkur og keyra nið-
ur Laugaveginn, bara svona upp á
sport.
Haraldur hvatti Kristinu alltaf til
að fara í sínar ferðir. Ef hana langaði
til að skreppa til Reykjavíkur eða ef
hún hafði áhuga á að fara til útlanda
hvatti hann hana til þess að fara.
Það má margt læra af þessum
hjónum. Það sem stendur upp úr er
virðing, umhyggja og umburðarlyndi
þeirra hvort gagnvart öðru.
Háa skilur hnetti
himingeimur,
blað skilur bakka og egg.
En anda, sem unnast,
færaldregi
eilífð að skilið.
Þessar línur eru úr ljóðinu Ferða-
lokum eftir Jónas Hallgrímsson og
var það í miklu uppáhaldi hjá Halla
og Stínu og á svo vel við þau.
Það er mikil gæfa að giftast inn í
svona góða fjölskyldu og eiga svona
gott fólk að vinum.
Guð blessi minningu þessara
merku hjóna.
Sigrún Richter.
Tíminn er eins og vatnið, segir í
ógleymanlegu ljóði eftir Stein Stein-
ar. Þar teflir ijóðskáldið djai'flega
fram tímanum og vatninu sem í fljótu
bragði virðist eiga fátt sameiginlegt
en við nánari skoðun verður líkingin
skýr. Svona er lífið, eins og áin sem
rennur, stríð eða lygn, í bugðóttum
farvegi til hafs. Tvær miklar ár renna
stundum saman og verða að einni
enn meiri í strengjum, flúðum og
djúpum hyljum. Tímans straumur
getur verið þungur og margslunginn
en einnig virðist hann nánast geta
staðið í stað.
Nú eru tengdaforeldrar mínir,
Kristín Olafsdóttir og Haraldur
Matthíasson, staddir þar sem órætt
hafið tekur við og sigla þar eftir kort-
um sem við þekkjum ekki. Haraldur
lést á Þorláksmessu níutíu og eins
árs gamall og Kristín nokkrum dög-
um síðar, eða 29. desember, áttatíu
og sjö ára gömul. Þau voru einkar
samiýnd hjón sem eiga að baki
óvenju langa og farsæla ævi og hlýjar
minningar sinna nánustu. Þau
styrktu hvort annað í starfi og leik,
hvöttu hvort annað til dáða og ævi
þeirra varð svo miklu meiri en hún
hefði getað orðið ef leiðfr þeirra
hefðu ekki legið saman. Samt voru
þau svo ólík eða kannski vegna þess.
Eg kom fyrst á heimili Kristínar
og Haralds á Laugarvatni vorið 1970.
Þá vorum við Þrúður, dóttir þeirra, á
leið á gosstöðvar Heklu í boði Ferða-
félags íslands. Fyrst fórum við til
Laugarvatns og þaðan var haldið til
gosstöðvanna. Það var eftirminnilegt
að kynnast Ki'istínu og Haraldi nán-
ar við þessar aðstæðm' þar sem nátt-
úruöflin sýndu mátt sinn og megin og
eldurinn lýsti upp himininn. Það var
mikill spenningur í loftinu enda voru
hjónin þekktir landkönnuðir og nátt-
úruunnendur. Kiistín hafði stundum
að orði að náttúi'an væri hennar
helgidómur.
I hartnær þrjátíu ár hefur heimili
hjónanna á Laugarvatni verið sam-
komustaður barna, barnabama og
tengdabai'na. Þar hafa hjónin haldið
okkur samfellda veislu, en nú er
henni lokið. I dag kveðjum við veislu-
gestirnir gestgjafa okkar í hinsta
sinn, hljóðir og slegnir. Birtan af
mynd þeirra í hugum okkar mun
bægja frá skuggum sorgarinnar og
hamingjustundirnar með þeim munu
lifa í minningunni.
Kristín var einstaklega örlát kona
sem stráði gleði allt í kringum sig.
Það var mjög notalegt að vera í ná-
vistum við hana, leita til hennar ef
einhvers þurfti við eða gleðjast með
henni á góðri stund. Hún var umfram
allt gleðigjafi, jafnt á góðum stund-
um sem erfiðum. Eldhúsið, garður-
inn, Glóra (garðhýsið), sundlaugin,
heiti potturinn og arinstofan geyma
gleði og sorg, mikilvægai' samræðm-
og létt hjal, leyndarmál og fjöl-
skyldumál og eiginlega allt milli him-
ins og jarðar. Er því að vonum að vin-
ir, venslafólk og aðrir sem kynntust
henni hafi dregist að henni. Bama-
börnin nutu þessara eiginleika
Kristínar í ríkum mæli enda mynd-
uðust mjög sterk tengsl milli þeitra
og hennar. Þau sóttu til hennar hlýju
og örvun og oft meira frjálsræði en
þeim leyfðist heima fyrir. Mér varð
það fljótt ljóst að Kristín var ekki
eins og sögusögnin um tengdamæður
gerir ráð fyrir, hún stóð oftast með
mér, jafnvel þótt ég ætti það varla
skilið, og með okkur voru ávallt mikl-
ir kærleikar.
„Sönn kona heillar með eilífum,
óræðum töfrum" eru lokaorðin í
meistaraverkinu Faust eftir Goethe.
í eðli Ki'istínar bjó fegurðin og eilífur
leyndardómurinn sem aðeins sannar
konur geta verið gæddar. Þessi orð
Goethes eiga því vel við Kristínu sem
var sérstaklega heillandi kona.
Haraldur var hins vegar ekki allra,
hans vinahringur var þrengri og erf-
iðara að komast þar inn - en þar var
gott að vera. Haraldur var sérstak-
lega vinnusamur og skipulagður í
störfum sínum eins og títt er um
menn sem afkasta miklu, enda leit
hann á vinnu sem annan grunnþátt
hamingjunnar. Hinn var fjölskylda
hans. Það eiga því vel við þekkt orð
séra Björns Halldórssonar í Sauð-
lauksdal:
Ævitíminn eyðist,
unnið skyldi langtum meir,
síst þeim lífið leiðist
sem lýist þar til út af deyr.
Þá er betra þreyttur fara að sofa,
ervæáð hefur herrans pund,
en holdsins stund
líðiíletiogdofa.
I þessum anda lifði Haraldur og
féll ekki verk úr hendi og þótt árin
hafi undfr lokin þyngt hann í spori
var hugurinn ávallt hinn sami. Þann-
ig gaf Haraldur út sína síðustu bók í
vor sem leið, Þingi'ofið 14. apríl 1931.
Þetta efni var honum hugleikið enda
var hann ritari á Alþingi á þessum
tíma og mundi orðaskipti ráðamanna