Morgunblaðið - 07.01.2000, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 7. JANÚAR 2000 41
MINNINGAR
orðrétt og upplifði látbrögð þeirra og
viðbrögð þegar tíðindin voru kunn-
gerð. Þar á undan hafði hann gefið út
mörg ritverk, flest frágengin eftir að
hann lét af kennslu 75 ára gamall.
Sum þessara verka voru byggð á ára-
tuga rannsóknum sem hann vann
samhliða kennslu, að jafnaði með eig-
inkonu sinni Kristínu Ólafsdóttur
sem las yfir öll verk Haralds.
Mér er minnisstætt hvemig hann
vann að þessum verkum. Til að
mynda þýddi hann að hluta fjögurra
binda rit P.E. Kálunds, íslenskir
sögustaðir, á heimili okkar hjóna í
Engjseli 9. Ég spurði hann eitt sinn
hvemig hann ynni að bókinni. Hann
svaraði ég þýði fímm blaðsíður á dag.
Og hvað em margir dagar í árinu,
spurði ég. Þeir era 365 sagði hann að
bragði, ef ekki er hlaupár. Svona þarf
að vinna ef miklu á að koma í verk.
Landið og landnáma, sem gefin var
út árið 1983, er annað stórvirki. Þetta
tveggja binda verk var byggt á þrot-
lausum ferðalögum um landið allt þar
sem staðhættir vora skoðaðir. Ferð-
imar undirbjó Haraldur af kostgæfni
og Kristín var að jafnaði þátttakandi
og ferðafélagi. Þá er undirbúningur
orðabókarinnar Perlur málsins, sem
kom út 1996, sérstaklega eftirminni-
legur því öll fjölskyldan kom að hon-
um í einhverjum mæli. Eiginkona
mín, Þrúður Haraldsdóttir, var rit-
stjóri og böm, bamaböm og tengda-
böm skiptu með sér verkum varð-
andi ýmsa þætti bókarinnar, enda
kallaði Haraldur þetta jafnan fjöl-
skyldufyrirtækið. Oft var kátt á
hjalla þegar orðatiltæki vora skýrð
og færð til nútímamáls.
Hér hafa ekki verið taldar ófáar
ferðalýsingar og bækur Haralds sem
hann skrifaði fyrir Ferðafélag ís-
lands. Ferðalög um landið vora mikið
áhugamál hjónanna og birtist hugur
þeirra til lands og þjóðar vel í þessum
verkum. Þau vora þekktir göngu-
garpar og heiðursfélagar í Ferðafé-
lagi Islands til margra ára.
Haraldur var skarpleitur með hátt
enni og há kinnbein. Hárið vai’jafnan
nokkuð úfið og augabrýmar miklar.
Augun vora djúp og staðföst, eins og
oft prýða gáfumenn, en jafnframt
hvöss og leiftrandi. Hai-aldur var lág-
vaxinn, þrekmikill og ákaflega kvikur
í hreyfingum. Hann var gervilegur að
vallarsýn, beinn í vexti og vasklegur.
Það lýsti af honum viljinn og orkan.
Hvar sem hann fór var eftir honum
tekið, hann hafði mikla nærvera, oft-
ast þægilega, stundum hrjúfa en áv-
allt áhugaverða. Hann gat verið orð-
hvass og beinskeyttur, ef því var að
skipta, og þeim sem urðu fyrir skeyt-
um hans var ekki skemmt. Mörg til-
svör hans og snjallyrði era fleyg.
Þótt hann gæti þannig sýnt kulda
gagnvart samferðamönnum sem
honum mislíkaði við var hlýjan inn á
við í garð fjölskyldu og vina djúp og
tær.
Kristín var hins vegar hlý og heill-
andi við allar aðstæður, heimskona
sem sómdi sér jafnvel í fjölmennum
stórborgum sem óbyggðum Islands, í
veislum hefðarfólks sem kaffipásu í
vinnuskúr. Alls staðar átti hún hug
manna og hjörtu - og þetta var henni
einhvem veginn svo fyrirhafnar-
laust. Kristín var falleg kona, smá-
vaxin og lífleg í hreyfingum. Það var
bjart og milt yfir henni, stutt í kátínu
og glettni, og hún var einkar lagin við
að kalla fram notalega þætti í um-
hverfinu. Hún gat þó verið staðföst
og hvöss ef hún vildi það við hafa en
það var ekki aðaleinkenni hennar,
heldur mildin og hlýjan sem af henni
stafaði. Til marks um þetta lagði
Kristín oft lykkju á leið sína til að
hjálpa þeim sem áttu við sárt að
binda. Þetta átti ekki bara við mann-
lífið heldur einnig við dýr og gróður;
hún hlúði að öllu lífi sem bjó við mót-
læti.
Mér er það minnisstætt hvernig
Kristín og Haraldur undirbjuggu
veislur og samkomur í fjölskyldunni.
Natnin og hlýjan birtist í mörgum
myndum. Ein myndin sýnir fjöl-
skylduna við arineld á heimili
Kristínar og Haralds á Laugarvatni,
sumir á bjarndýrsfeldi, við sögur,
skraf og ráðagerðir. Önnur er af
borðstofunni þar sem allir sátu til
borðs þótt hópurinn væri stundum
stór. Tíminn var fljótur að líða á þess-
um stundum og var þó enginn að
flýta sér. Oft var byrjað á kokkteil í
arinstofunni, sem Haraldur blandaði
af alúð, og í framhaldi var borðhaldið
og loks var sest á ný við arineldinn.
Jóladagur er einn af hefðbundnum
samkomudögum fjölskyldunnar og
svo vildi til að þegar Haraldur lést
var hann að skipuleggja veisluna sem
í hönd átti að fara með syni sínum Ól-
afl. Kristín, sem átti við mikil veik-
indi að stríða, naut jólanna en hrak-
aði þó jafnt og þétt eftir þau eins og
hún vildi verða samferða manni sín-
um. Eftir jólahaldið var ljóst að senn
drægi tfl tíðinda og vora þær systur,
Þrúður og Jóhanna, með móður sinni
flestar stundir þar til yfir lauk.
Hver ferð byrjar á einu skrefi. Eitt
af einkennum þeirra sem miklu skila
er að setja sér markmið og stefna að
því skref fyrir skref, en þegar því er
náð er ekki þar við látið sitja, heldur
sett nýtt mark og að því keppt. Þetta
knýr áfram slíkt fólk og leiðir tfl þess
að þegar það lítur um öxl á efsta degi
hefur það farið langan veg og fengið
miklu áorkað. Þannig var því farið
með Kristínu og Harald - og þau
vora hvort öðra mikfl hvatning og
styrkur. En nú er ferðalagi þeirra
lokið í þágu lands, þjóðar og fjöl-
skyldu og við taka ókunn lönd og ný
ævintýri.
Lokin á ljóði Steins Steinars era:
Eg finn mótspymu tímans
fallamáttvana
gegnum mýkt vatnsins.
Meðan eilífðin horfir
mínum óræða draumi
úraugasínu.
Erfitt er að henda reiður á rennsli
tímans hvort sem hann er eins og áin
lygn eða stríð, en fyrr en varir er
komið að nýjum víddum sem við
þekkjum ekki. Ég þakka Kristínu Ól-
afsdóttur og Haraldi Matthíassyni
fyrir ánægjulega samleið og óska
þeim velfarnaðar í óþekktum lönd-
um.
Þórður Friðjónsson.
Afi og amma á Laugarvatni hafa
lagt í sína hinstu för. Það sama gildir
um þessa ferð eins og allar ferðir
þeirra um byggðir og óbyggðir ís-
lands: Þau fóra saman. Þau vora alla
tíð svo samrýnd og ástfangin að hvor-
ugt mátti af hinu sjá. Það er því í
þeirra anda að kveðja þennan heim
með svo stuttu millibfli.
Allir sem til þeirra þekktu höfðu
kynnst hversu einstakt samlyndi og
umhyggja var á mflli þeirra. Þessu
höfðum við strákamir kynnst í gegn-
um árin þegar við, ásamt foreldram
okkar, heimsóttum þau í Stöng á
Laugarvatni. Þau tóku alltaf vel á
móti okkur og maður fann að þeim
leið vel þegai- fjölskyldan var saman
komin fyrir austan. Þau tóku virkan
þátt í samræðum og athöfnum með
okkur öllum en á milli hvíldu þau sig.
Það fólst oft í því að þau lágu upp í
rúmi og afi las sögur og ljóð fyrir
ömmu. Þau hugsuðu svo vel hvort um
annað og gættu þess alltaf að hinu liði
vel.
Fyrir okkur, unga drengina, fylgdi
því mikill spenningur að fara til afa
og ömmu. Þetta var sannkölluð para-
dís fyrir okkur þar sem við fóram í
laugina og heita pottinn, í fjallgöngu,
fótbolta í garðinum, í gufuna eða fór-
um út á vatn á kajak eða til að veiða.
Oftar en ekki, þegar við unga fólkið
komum inn eftir einhver ævintýri,
heyrðum við ömmu kalla: „Komið nú
og setjist héma hjá okkur við arin-
eldinn!“ Það var fátt jafn notalegt og
að sitja við heitan eldinn sem afi hafði
kynt af sinni kostgæfni. En það var
ekki aðeins hitinn frá eldinum sem
maður fann, heldur var þetta í raun
hin sanna og hlýja umhyggja fyrir
okkur ungunum frá afa og ömmu.
Bæði vora þau mjög sterkir pers-
ónuleikar þó hvort á sinn hátt. Ef til
vill var það hversu ólík þau voru sem
gerði þau svo náin. Afi var alla tíð
eins og klettur í hafi. Hann kunni
best við sig á skrifstofunni heima í
Stöng á Laugarvatni. Hann var lítið
fyrir að spjalla um daginn og veginn
en var örlátur á allan þann fróðleik
sem hann bjó yfir. Þegar við leituð-
um til hans um upplýsingar um til-
tekna fáfarna staði á landinu eða eitt-
hvað úr fornsögum Islendinga brást
aldrei að hann kunni á því góð skil.
Oft kunni hann textann úr fornsög-
unum orðrétt og þuldi hann upp.
Amma var eins og tengiliður afa
við umheiminn. Það var oft eins og
hún sæi um að tala fyrir afa. Hún
vissi ekkert skemmtilegra en að
blanda geði við annað fólk. Hún var
mjög blátt áfram, ófeimin og frjálsleg
í háttum. Hún var mikið náttúrabarn
og trúði á kraft og lækningamátt
náttúrannar. Hún vildi ekki einungis
hafa margt fólk í kring um sig heldur
einnig mikið af trjám, blómum og
fuglum. Eyddi hún löngum stundum í
garðinum við að hlúa að plöntum sem
hún gróðursetti og á vetram gaf hún
alltaf smáfuglunum kom þegar kalt
var í veðri.
Við voram svo lánsamir að fá að
ferðast með afa og ömmu í gegnum
tíðina, meðal annars á söguslóðir
Njálu, um Vestfirði, í Lónsöræfi, á
jeppum um línuveg og í fleiri góðar
ferðir. Það var merkfleg reynsla og
eftirminnileg að vera með þeim í
tjaldi. Tjaldbúskapur þeirra var í
senn gamaldags og góður. Þar var
eldaður staðgóður íslenskur matur
og hafragrautur og mysa vora á boð-
stólum svo eitthvað sé nefnt. Þau
lögðu mikið upp úr að láta sér líða vel
og láta ekki vera kalt í tjaldinu. Þeim
fannst alltaf mikilvægt að hafa gömlu
góðu léreftstjöldin þannig að óhætt
væri að hafa olíuprímusinn í gangi
inni við. Þau höfðu lítið álit á gas-
prímusum og nýmóðins nælontjöld-
um sem ekki mátti kveikja á prímus í
og vora ísköld. Þau aðstoðuðu hvort
annað stöðugt svo þeim liði vel og
væri hlýtt og að sjálfsögðu var lesið
upphátt í tjaldinu úr ferðabókum eða
úr Islendingasögunum.
Við kveðjum nú afa og ömmu með
þakklæti í huga fyrir allar góðar
stundir og allt það sem þau hafa gefíð
okkur. Guð blessi þau og geymi.
Haraldur Om, Orvar Þór og
Haukur Steinn Ólafssynir,
Una Björk og Guðrún Árdís.
Falls er von að fornu tré. Við átt-
um þó ekki von á þvi að afi og amma
færa frá okkur svo brátt. Fyrstu
minningar okkar um Halla Matt og
Stínu era frá Laugarvatni, þá fannst
okkur þau vera eldgömul! En svo
með áranum urðu þau alltaf yngri og
yngri.
Amma hafði yndi af stóra og fal-
lega garðinum þeirra og meðan að
hún hlúði að plöntunum sat afi oft
inni við ritstörf. Hvarvetna í húsinu
vora bækur og vinnustofan hans var
full af þeim. Afi var mikillsafnari og
safnaði meðal annars uppstoppuðum
fuglum og vasahnífum. Oft sátum við
í borðstofunni með dagblaðið Tímann
og lásum myndasögur um ofurhetj-
una Dreka. Afi átti nefnilega Tímann
eins og hann lagði sig. Margt fleira
skemmtflegt gerðum við á Stöng.
Hver man ekki allar sundferðimar?
Þá voram við heilu dagana í sundföt-
um einum klæða og máttum vart
vera að því að fara inn að borða. En
þegar amma var búin að kalla svona
fimm sinnum á okkur hoppuðum við
inn um gluggann í arinstofunni og
fengum stundum hrísgrjónagraut.
Við kölluðum hann nú alltaf afagraut.
Afi sjálfur kallaði hann hins vegar
himnaríkisgraut eftir að hafa dreymt
að það væri aðalmaturinn þar á bæ.
A vetuma, þegar ekki var hægt að
fara í laugina, renndum við okkur
niður stigann og stundum drifum við
alla leið inn í eldhús. Það var gaman.
Mörg renndum við okkar fyrstu ferð-
ir á skíðum í garðinum og þó að ekki
væri mjög bratt áttum við til að detta
í snjóinn. Þá var gott að hlaupa inn og
ylja sér við arineldinn og hlusta á
ömmu og afa segja sögur fram eftir
kvöldi.
A morgnana færði afi ömmu einatt
morgunmat í rúmið, þá var mest
spennandi að skríða upp í hjá þeim
og fá smábita af matnum hennar
ömmu. Þó kom alltaf að því að við
þyrftum að fara heim, þá stóðu þau
við útidymar og vinkuðu okkur bless.
Við vinkuðum á móti og hlökkuðum
mikið til að koma aftur að Stöng á
Laugarvatni.
Nú vinkum við afa og ömmu bless í
hinsta sinn. Að þau, sem alltaf voru
mesta kærastupar í heimi, fengju að
fara saman er mjög rómantískt en
engu að síður sárt fyrir okkur sem
sjáum á eftir þeim.
Við munum ávallt minnast þeirra
með gleði í hjarta og þakklæti fyrir
allar góðu minningamar.
Haraldur, Svanur
og fjölskyldur.
Margseraðminnast,
margterhéraðþakka.
Guði sé lof fyrir liðna tíð.
Margseraðminnast,
margseraðsakna.
Guð þerri tregatárin stríð.
Far þú í friði.
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
GekkstþúmeðGuði,
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt
(V. Briem.)
Þakklæti er mér efst í huga þegar
ég kveð nú með fátæklegum orðum
elskulega föðursystur mína, Kristínu
Sigríði Olafsdóttur, og mann hennar,
dr. Harald Matthíasson.
Stína frænka og Halli vora alltaf
svo samhent og svo sannarlega má
segja að þau hafi verið samferða í
gegnum lífið. í gleði og í sorg studdu
þau hvort annað og okkur hin í fjöl-
skyldunni. Einstaklega létt og hlý-
legt lundarfar Stínu kom manni alltaf
tfl að brosa og við hlið hennar stóð
Halli óhagganlegur sem klettur í
hafi. Þannig man ég eftir þeim frá því
ég var bam þegar við fjöskyldan fór-
um í helgarferðir austur að Laugar-
vatni og þannig standa þau mér fyrir
hugskotssjónum frá okkar síðustu
fundum sem voru sumarið 1997, þeg-
ar við fjölskyldan dvöldum heima á
Islandi sumarlangt. Laugarvatns-
ferðir tfl Stínu og Halla eiga sérstak-
an stað í huga mínum og hjarta. Það
var sérstök stemmning sem fylgdi
því að smyrja rúgbrauð með kæfu
sem pabba fannst ómissandi.í ferða-
nesti, og raða því ásamt Malta kexi
og lítilli kók í tré goskassa frá Agli
Skallagrímssyni, stinga þessu í skott-
ið á bílnum og brana austur fyrir
fjall. Það vissi á gott. Skemmtflegt
fólk í fallegu umhverfi. Skemmtun og
fræðimennsku var fagmannlega
blandað saman að Stöng. Þar lærð-
um við unga fólkið að meta landsins
gæði, svo sem heita vatnið sem nýtt
var í garðpott, líklega einn þann
fyrsta hérlendis ef frá er talin laug
Snorra Sturlusonar í Reykholti, og
sundlaug utan við stofugluggann,
sem var okkar helsta skemmtun að
svamla í. Engu síður lærðum við að
meta land okkar, tungu og sögu enda
óhætt að fullyrða að fróðari mann en
Halla var ekki að finna um þau mál.
Eftir að ég komst á fullorðinsár og
ferðum að Laugarvatni fækkaði
héldum við Stína frænka sambandi
með bréfaskriftum. Bréfin hennar
Stínu voru alveg einstök, aldrei færri
en sex til tíu þéttskrifaðar síður. Hún
hafði sérstakt lag á að lýsa lífinu, fjöl-
skyldunni og sjálfri sér þannig að allt
sem stóð í bréfunum varð manni lif-
andi fyrir hugskotssjónum. Greini-
lega kom fram í skrifum hennar
hversu stolt hún var af bömum sín-
um og barnabömum. Hin síðari ár,
sérstaklega eftir að ég fluttist til
Bandaríkjanna, yljuðu bréfin hennar
Stínu mér meira en margt annað.
Þau færðu mig nær fjölskyldunni og
sefuðu heimþrána sem stundum
sækir að manni í útlöndum. Bréfin
hennar Stínu frænku kenndu mér
margt um foreldra mína og föðurfjöl-
skyldu og er ég henni ævinlega þakk-
lát fyrir það. Ég veit að bréfin frá
Stínu frænku verða ekki fleiri í bili,
en ég geymi vel þau sem ég á og les
þau aftur og aftur, einnig fyrir dætur
mínar, Hrafnhildi og Söndru Liliönu,
sem voru svo lánsamar að fá að kynn-
ast Stínu og Halla þrátt fyrir að þær
hafí búið fjarri heimaslóðum megnið
af sinni ævi. Bréfin og minningamar
færa okkur nær Stínu frænku, Halla
og fjölskyldunni. „Margs er að minn-
ast, margt er hér að þakka.“ Hug-
heilar samúðarkveðjur. Megi algóður
Guð styrkja ykkur og fjölskyldur
ykkar elsku Jóhanna, Þrúður og 01-
afur Örn.
Helga Bragadóttir,
Magnús Halldórsson,
Hrafnhildur og Sandra
Liliana Magnúsdætur,
Iowa, Bandaríkjunum.
Kveðja frá ^
Ferðafélagi íslands
Langri ferð er lokið. Sæmdarhjón-
in Kristín Sigríður Ólafsdóttir og dr.
Haraldur Matthíasson era látin.
Kynni okkar hófust í Ferðafélags-
ferð um skagann austan Eyjafjarðar.
Ég kunni að vísu skfl á samferðafólk-
inu. Um þau var viss frægðarljómi
meðal þeirra sem um fjöll fara. Spor
þeirra lágu um landið vítt. Þau óðu
stórfljót og höfðu gengið Bárðargötu.
Til furðu taldist ferðamátinn. Þau
reistu tjald jafnan um miðjan dag,
hituðu kaffi og lögðu sig. Hvernig'r"
þessi lágvaxna og íingerða kona
komst með bagga sína um óvegi var
ráðgáta.
Ferðabúnaður þeirra bar ekki vott
tískusveiflna eða nýjungagimi. Eng-
inn mundi Harald á fjöllum án hvítu
lopapeysunnar með mórauðu bekkj-
unum.
í ferð okkar um Fjörður var hann í
leit að stöðum Finnbogasögu ramma.
Þótt seint verði ég talinn hermann-
lega vaxinn fékk hann mér hlutverk
Finnboga og myndaði mig hér og
þar, sem kappinn kom við sögu. Upp
á klettinn á Finnbogakambi á Flat-
eyjardalsheiði varð ég að príla og
sýna, hversu Finnboga var þar auð-
veld sú frækflega vöm, sem sagarV
hans greinir frá.
Þessi ferð varð mér því sérstak-
lega minnisstæð. í henni var stofnað
til tengsla, sem síðan hafa varað. Tfl
þeirra hjóna var gott að leita.
Haraldur var mikfll liðsmaður
Ferðafélags íslands. Hann ritaði
meira í árbækur félagsins en nokkur
annar maður. Haraldur er aðalhöf-
undur tveggja árbóka um Amessýslu
og bókar um Rangárvallasýslu, vest-
an Markarfljóts.
Hann ritaði bækuma um Bárðar-
götu og Langjökulsleiðir. Hanfí
skrifaði um Eyjafjöll í árbókina um
Rangárvallasýslu austan Markar-
fljóts, lýsingu á ferð um Homstrand-
ir í árbókina 1968 og þátt um fjall-
vegaferðir á Sturlungaöld í árbókina
1988. Hann skráði og sögu Ferðafé-
lagsins er út kom í tilefni hálfrar
aldar afmælis þess.
Haraldur Matthíasson ferðaðist
mikið með félaginu og stýrði ferðum
á marga slóð, bæði í byggð og
óbyggð. Þekktastur var Haraldur
sem fararstjóri í ferðum um sögu-
staði Njálu en þar fór hann í 30 ár.
Haraldur var landkönnuður og j
rannsóknarmaður. Bækur hans um
Bárðargötu og Langjökulsleiðir .*
fjalla um lítt kunna stigu. Um Bárðv- :
argötu fetaði hann slóð Gnúpa-Bárð- :
ar, leið, sem óvíst er, að fyrr hafi ver-
ið gengin, síðan Bárður fór þá ferð er
Landnáma greinir frá. Hann gaf !
landslagi nafn, þótti honum þess
þurfa. Þannig ber Péturshom í f
Langjökli nafn eins samferðamanna
hans og fjallið Þvermóður við
Tungnafellsjökul er kennt við skap-
gerð annars þótt við fyrstu sýn virð-
ist það náttúrunafn. Hvar, sem Har- >
aldur fór, rakti hann atburði liðinna
ára og alda er tengdust vegferð hans.
Segja má, að á ferðum sínum hafi
Haraldur Matthíasson átt samleið :
með öllum kynslóðum þessa lands.
Engum hef ég kynnst honum fremri í
staðfræði Islands.
Haraldur Matthíasson var heið-
ursfélagi Ferðafélags íslands. Árbók
1988 var sérstaklega tileinkuð hon-
um en svo hefur ekki verið gert við
annan mann í 72 ára sögu félagsins.
í röðum Ferðafélagsmanna var
oftar en ekki talað um Kristínu og
Harald í einni andrá. Svo samtvinnað
var allt líf þeirra og starf. Þau voru
saman í ferðum jafnt um byggð sem
óbyggð og Haraldur gat þess marg-
oft, að Kristín væri ráðgjafi hans við
ritstörfin. Hún var sæmd gullmerki
Ferðafélagsins.
Ættingjum og venslamönnum eru
færðar samúðarkveðjur Ferðafélags
Islands svo og okkar hjóna. Blessuð
sé minning Kristínai- og Haralds.
Höskuldur Jónsson, fv.
forseti Ferðafélags fslands.
• Fleirí minningargreinar uni Har-
ald Malihíasson og Krístínu Sigríði
Ólafsdótínr híða birtingar ogmumgr,
birtast í blaðinu næstu daga.