Morgunblaðið - 05.02.2000, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 5. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ÚRVERINU
ERLENT
Morgunblaðið/Guðmundur Valdimarsson
Vel hefur gengið hjá Bjarna Ólafssyni AK á loðnuveiðum á árinu og fer
skipið að vanta meiri kvóta.
Töluvert af
loðnu á grunninu
GÓÐ loðnuveiði var hjá trollbátun-
um fyrir austan í gær. „Við erum
komnir með 500 til 600 tonn og 200
til 300 tonn í þriðja holi,“ sagði Gísli
Runólfsson, skipstjóri á Bjarna ÓI-
afssyni AK, við Morgunblaðið árdeg-
is, en hann landaði um 1.340 tonnum
á Seyðisfirði í fyrradag og er kominn
með um 8 tonn frá áramótum.
„Við reynum að vera þar sem fisk-
urinn er og mér líst vel á þetta,“ seg-
ir Gísli og vonar að loðnan fari að
veiðast í nót. „Hákon er að fylla í
þremur holum, um 1.000 tonn, og
þetta hefur verið ágætt. Trollið hef-
ur bjargað því sem bjargað varð en
nú fer okkur að vanta kvóta.“
Tíðinda að vænta
Rannsóknaskipið Bjarni Sæ-
mundsson var um 60 mílur austur af
Seley í gær og hafði verið á svæðinu
upp að kantinum í sólarhring. „Það
er töluvert af loðnu á þessum slóðum
en hún hefur verið dreifð,“ segir
Hjálmar Vilhjálmsson, fiskifræðing-
ur og leiðangursstjóri.
Haft var eftir Þorsteini Kristjáns-
syni, skipstjóra á Hólmaborg SU, í
Morgunblaðinu í gær að sennilega
væri um nýja loðnugöngu að ræða og
tekur Hjálmar í sama streng. „Ég
held að þetta sé loðna sem við höfum
ekki verið að horfa til eftir áramótin,
og hún virðist vera smærri.“
Fyrr í vikunni leituðu leiðangurs-
menn að loðnu norður kantinn og
voru komnir langleiðina á móts við
Langanes en fundu ekkert.
Óvissa ríkir um hvort loðnukvót-
inn verður aukinn, en hugsanlega
skýrist málið um helgina, svo fram-
arlega sem bræla heldur ekki áfram
að gera mönnum lífið leitt, en blíða
var á miðunum í gær. Hjálmar segir
að svo virðist sem loðnan fari sér
hægt í suðvesturátt, en til að máhð
skýrist þurfi loðnan, sem er komin
syðst og vestast, að ganga inn að
ströndinni svo hægt sé að meta þann
hluta betur. „Ég held að það hljóti að
gerast um helgina, því loðnan vest-
ast er komin það langt í hrognafyll-
ingu, um og yfir 12%. Þessi héma er
hins vegar í 10,5 til 11%. En það er
örugglega komið töluvert mikið af
loðnu inn á grunnið og ég veit vest-
ast um hana vestur af Papagrunni.
Hún hefur mikið fylgt botni og lítið
eða ekkert verið í torfum ennþá. Því
hefur ekki verið hægt að veiða hana
þar.“
Bastesen áfrýjar
útflutningsbanni
NORSK stjómvöld hafa eins og
kunnugt er hafnað þeirri ósk þing-
mannsins og hvalfangarans Steinars
Bastesens, að hann fái að selja hval-
rengi til Islands. Er ástæðan sögð
vera ótti þeirra við viðbrögð Banda-
ríkjamanna. Bastesen ætlar hins veg-
ar ekki að una þessari niðurstöðu og
hyggst áfrýja henni.
Magnus Stray Vyrje, lögfræðingur
Bastesens, heldur því íram, að bann
norska sjávarútvegsráðuneytisins
við útflutningum sé lögbrot. Bendir
hann á, að samkvæmt reglum
Heimsviðskiptastofnunarinnar,
WTO, sem Noregur er aðili að, hafi
norskir borgarar rétt til að flytja út
löglegar vörur. Breyti þar engu um
þótt hrefnan sé sögð í „útrýmingar-
hættu“ á svokölluðum CITES-lista
Sameinuðu þjóðanna enda hafi Norð-
menn mótmælt því formlega.
í september 1998 var Bastesen
meinað að flytja 100 tonn af rengi til
íslands og var það rökstutt með því,
að útflutningur gæti skaðað barátt-
una fyrir því að fá hvalveiðar viður-
kenndar á alþjóðavettvangi.
Óttast bandarísk
umhverfíssamtök
Stray Vyrje segir, að ráðuneytið
hafi neitað Bastesen um aðgang að
gögnum, sem lágu til grundvallar
ákvörðuninni, og því hafí hann orðið
að leita til umboðsmanns almennings.
Þá hafi hann fengið ein gögn í hend-
ur, bréf frá norska sendiherranum í
Washington. Þar hafi komið fram, að
bandarísk umhverfissamtök myndu
rísa upp á afturfætuma, leyfðu Norð-
menn útflutning á hvalafurðum.
Bastesen segir að þetta sýni að það
séu pólitískar ástæður íyrir banninu
og aðrar ekki. Kveðst hann binda
vonir við að Haraldur Noregskon-
ungur tald afstöðu með sér í ríkisráð-
inu.
Bretar byrjaðir að
selja eldisþorsk
ELDISÞORSKUR fór á markað á
Bretlandseyjum í janúar og er þetta
í fyrsta sinn sem slíkt gerist en um er
að ræða fyrstu afurðir tilraunaverk-
efnis sem á að standa yfir í þrjú ár.
10 tonn af eldisþorski fóru í versl-
anir Marks & Spencer en gert er ráð
fyrir að framleiðslan verði 50 tonn í
ár. Ársneysla Breta er um 170.000
tonn og er mikill hluti afurðanna inn-
fluttur. Árið 1998 fluttu Bretar inn
um 110.000 tonn af þorski en gælt er
við að eldisþorskur geti minnkað
innflutning til muna þegar fram líða
stundir. Megnið af þorskinum flytja
Bretar inn frá Islandi, Noregi og
Rússlandi.
Eins er litið á þorskeldið sem at-
vinnuskapandi iðnað til viðbótar við
laxeldið.
Samþykkt SÞ um viðskipti með erfðabreytt matvæli
Strangar reglur
um upplýsingagjöf
í SÍÐASTA mánuði var gerð á
vettvangi Sameinuðu þjóðanna
(SÞ) samþykkt um verslun með
erfðabreyttar lífverur og matvæli.
Samþykktin, sem nefnist „Protocol
on Biosafety", var undirrituð af
130 ríkjum á ráðstefnu í Montreal í
Kanada. Hún er afrakstur af fimm
ára samningaviðræðum og byggð á
samningnum um líffræðilegan fjöl-
breytileika sem gerður var árið
1992 og 176 ríki SÞ eiga aðild að.
Deilur hafa um nokkurt skeið
staðið milli ríkja í svokölluðum Mi-
ami-hópi og annarra ríkja, einkum
Evrópuríkja og nokkurra þróunar-
landa, um hvaða reglur skuli gilda
um verslun með erfðabreyttar vör-
ur. Ríki Miami-hópsins - sem eru
m.a. Bandaríkin, Kanada og Arg-
entína - framleiða meira en 90% af
öllum erfðabreyttum vör-
um sem framleiddar eru í
heiminum og hafa beitt sér
fyrir því að verslun með
þær verði frjáls. Önnur
lönd hafa viljað setja
strangar reglur um við-
skipti með slíkar vörur
vegna tortryggni og and-
stöðu meðal almennings
heima fyrir. Ýmsar kann-
anir hafa til dæmis leitt í
ljós að evrópskir neytend-
ur hafa almennt neikvæða
afstöðu til erfðabreyttra
matvæla.
Ekki ljóst hvaða
reglur hafa forgang
í meginatriðum leggur
samþykktin um erfða-
breytt matvæli þær skyld-
ur á herðar aðildarríkj-
anna að þau sjái til þess að
allar vörusendingar sem
innihalda erfðabreytt mat-
væli séu merktar sérstak-
lega. Ef um er að ræða
erfðabreyttar lífverur, s.s.
fræ eða búpening, sem
markmiðið er að verði hluti
af vistkerfi innflutnings-
landsins, gilda strangar
reglur um upplýsinga-
skyldu aðila. Sá sem stend-
ur að innflutningi slíkra vara verð-
ur að láta yfirvöldum í viðkomandi
landi í té nákvæmar upplýsingar
um farminn með góðum fyrirvara.
Reglurnar eru til þess ætlaðar
að gefa stjórnvöldum í hverju landi
tækifæri til að meta áhættuna af
innflutningi erfðabreyttu varanna
fyrir umhverfið og heilsu íbúanna.
Kjósi yfirvöld að banna innflutning
tiltekinna vara ber þeim skylda til
að tilkynna ákvörðun sína til al-
þjóðlegrar upplýsingamiðstöðvar
sem miðlar þeim áfram til hinna
aðildarríkj anna.
Á ráðstefnunni í Montreal var
deilt um hver tengsl skuli vera
milli samningsins um Alþjóðavið-
skiptastofnunina (WTO) og þeirra
reglna sem gilda eiga um viðskipti
með erfðabreyttar vörur. Almenna
reglan sem skapast hefur á sviði
alþjóðlegs umhverfisréttar er sú að
ríki hafi rétt til að banna fram-
kvæmdir eða notkun á tilteknum
vörum, enda þótt ekki sé sannað að
þær hafi skaðleg áhrif á umhverfið.
Þessi regla, sk. „varúðarregla",
hefur verið staðfest í samþykktinni
um viðskipti með erfðabreyttar líf-
verur og matvæli. Hins vegar
leggja samningar um alþjóðavið-
skiptamál þær skyldur á herðar
aðildarríkja að þau hindri ekki inn-
flutning vara nema „fullnægjandi
vísindaleg rök“ liggi fyrir.
í raun má segja að ráðstefnan í
Montreal hafi látið ógert að útkljá
hvor viðmiðin skuli hafa forgang.
Sú hætta er því fyrir hendi að ein-
stök ríki, sem ekki vilja una inn-
flutningsbanni annarra ríkja á
Isi A. Siddiqui, sérlegur
ráðgjafí landbúnaðar-
ráðherra Bandaríkj-
anna um viðskipamál-
efni, segir í samtali við
Ola Jón Jónsson að ótta
evrópskra neytenda við
erfðabreytt matvæli
megi m.a. rekja til þess
að eftirliti með matvæl-
um sé víða ábótavant í
ríkjum álfunnar.
erfðabreyttum útflutningsvörum
sínum, höfði mál gegn þeim fyrir
úrskurðarnefnd Alþjóðaviðskipta-
stofnunarinnar í Genf, á þeim for-
sendum að um ólöglegar viðskipta-
hindranir sé að ræða. Alls óvíst er
hvaða lyktir slík málaferli fengju.
Flytja þarf beinan
ávinning til neytenda
Þau ríki sem voru andvíg því að
varúðarreglan yrði látin gilda í
tengslum við verslun með erfða-
breyttar vörur hafa haft af því
áhyggjur að önnur ríki muni not-
færa sér hana til að vernda inn-
lenda framleiðslu fyrir erlendri
samkeppni. Andstaðan kom, eins
og við var að búast, einkum frá
ríkjum í Miami-hópnum en Banda-
ríkin sóttu ekki ráðstefnuna þar
sem þau eiga ekki aðild að samn-
ingnum um líffræðilegan fjöl-
breytileika. Engu að síður hafa
bandarísk yfirvöld fylgst vel með
þróun mála á þessu sviði og unnið
að því að kynna stefnu sína og
málstað.
Isi A. Siddiqui starfar sem ráð-
gjafi Dans Glickmans, landbúnað-
arráðherra Bandaríkjanna, um al-
þjóðleg viðskiptamálefni. Hann
telur að ótti neytenda í Evrópu við
erfðabreytt matvæli stafi af því að
eftirliti með hollustu þeirra sé víða
ábótavant í álfunni, eins og dæmin
sanni.
„Ég held að þau tilvik sem upp
hafa komið í Evrópu þar sem eftir-
lit með hollustu matvæla hefur
brugðist hafi ráðið miklu um and-
stöðu almennings við erfðabreytt
matvæli. Kúariðuveikin í Bretlandi
og díoxínmengun sem fannst í
belgískum matvælum á síðasta ári
hafa rýrt traust fólks á opinberu
matvælaeftirliti. Almenningur
trúir ekki lengur yfirlýsingum
þeirra vísindamanna sem segja að
neysla tiltekinna matvæla sé
óskaðleg, tekur slíkum ummælum
að minnsta kosti með fyrirvara.
I öðru lagi er það svo að þær
tegundir erfðabreyttra matvæla
sem hafa hingað til verið settar á
markað hafa einkum komið sér vel
fyrir framleiðendur, þ.e. hafa dreg-
ið úr kostnaði þeirra og fyrirhöfn
við að framleiða vöruna. Neytend-
ur hafa á sama hátt ekki haft bein-
an hag af því að neyta erfða-
breyttra matvæla. Það mætti til
dæmis bera þetta saman við lyf
sem framleidd eru með
erfðabreytingum. Almenn-
ingur hefur ekki risið gegn
slíkum lyfjum vegna þess
að hann sér að þau koma í
góðar þarfir.
Við teljum að næsta
kynslóð erfðabreyttra mat-
væla muni flytja þennan
beina ávinning til neyt-
enda. í þessu sambandi má
vísa til nýlegrar uppfinn-
ingar vísindamanna í Sviss
sem hefur tekist að þróa
nýja tegund hrísgrjóna,
hin sk. gullnu hrísgrjón,
sem innihalda mun meira
magn af E-vítamíni en
önnur hrísgrjón.“
Vilja ekki fara með
ágreining til WTO
Yfirvöld í Bandaríkjun-
um hafa þróað mjög
strangar reglur um það
hvernig gengið skuli úr
skugga um að hollusta
matvæla sé tryggð. Allar
erfðabreyttar matvörur
þurfa að fara í gegnum
flókið ferli rannsókna og
prófana áður en leyft er að
setja þær á markað. Sidd-
iqui segir að bandarísk
stjómvöld sjái ekki að
ástæða sé til þess að merkja sér-
staklega erfðabreytt matvæli nema
ef ástæða er til að ætla að einstakl-
ingar hafi ofnæmi fyrir vörunni eða
ef næringargildi vörunnar hefur
breyst í kjölfar erfðabreytingar.
„Við teljum ekki ástæðu til að
skylda fyrirtæki til að merkja allar
vörur sem innihalda erfðabreytt
matvæli sérstaklega. Það hefur
kostnað í för með sér og slík merk-
ing gæti gefið í skyn að varan sé
eitthvað verri en önnur matvara."
Hann er ósammála því sem hald-
ið hefur verið fram, m.a. í fjölmiðl-
um vestanhafs, að samningurinn
um erfðabreytt matvæli muni
stöðva verslun með erfðabreytt
matvæli. „Ég er þessu algerlega
ósammála. Samningurinn mun hafa
í för með sér að vörur sem ekki
innihalda erfðabreytt matvæli
munu í vaxandi mæli verða merkt-
ar sérstaklega. Það kemur ekki í
veg fyrir verslun í sjálfu sér. Þau
ríki sem reyna að banna innflutn-
ing á erfðabreyttum matvælum án
þess að fyrir liggi fullnægjandi vís-
indaleg rök eiga yfir höfði sér að
útflutningslandið fari með málið
fyrir úrskurðarnefnd Alþjóðavið-
skiptastofnunarinnar. Raunar er
stefna bandarískra stjórnvalda í
meginatriðum sú að fara ekki með
ágreining vegna erfðabreyttra
matvæla fyrir úrskurðarnefnd Al-
þjóðaviðskiptastofnunarinnar. Slíkt
hefði ekki jákvæð áhrif á almenn-
ingsálitið. Við viljum frekar beita
okkur fyrir því að upplýsingagjöf
til almennings um erfðabreytt mat-
væli verði efld.“
Reuters
Nokkuð var um mótmæli fyrir utan ráðstefnuhöll-
ina þar sem ráðstefna SÞ um viðskipti með erfða-
breyttar vörur fór fram. „Nei, takk“ stendur á
þessu kröfuspjaldi andstæðings erfðabreytinga.