Morgunblaðið - 05.02.2000, Blaðsíða 46

v, 46 LAUGARDAGUR 5. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
NEYTENDUR
Klofín
þjóðarsál
Þjóðsögumar okkar eru dœmi um sál-
klofníng þjóðar á tímaþegarhún erkom-
in að niðurföllum og útsloknun: uppúr
móðuharðindum skrimtu hérkríngum
tuttugu þúsund hræður í torjbíngjum.
Ilandinu býr lítil þjóð sem
hefur í ellefuhundruð ár
eytt orku sinni í tvennt:
A) Að þreyja þorrann í
slagviðri, súld og stórhríð.
B) Að koma á framfæri rödd sinni í
fímmund og falsettu svo eftir sé
tekið í samsöngþjóðanna.
Hvort tveggja hefur litlu þjóð-
inni tekist, stundum með herkjum,
stundum bærilega en sjaldnast
með glæsibrag. Það er nefnilega
ekki auðvelt að þurfa að skipta sér
milli tveggja viðfangsefna, beita
helmingi kraftanna hér og helm-
ingi þar. Samt hefur það með tím-
anum orðið eins konar sérgrein ís-
lendinga - að kljúfa huga sinn,
orkuoghjörtu.
Nú er það svo að leysa má úr
læðingi mikinn
VIÐHORF kraft með
------ klofningi af
Eftir ýmsum toga.
Sigurbjörgu Ágætt dæmi
Þrastardóttur eru kjama-
kljúfar sem losa um kraftinn ógur-
lega, kjamorkuna. Annað dæmi
eru flekamót jarðskorpunnar þar
sem fjallgarðar hlaðast upp eða
gjár opnast með kraumandi kviku.
A sambærilegan hátt má halda því
fram að litla þjóðin finni og hafi
jafnan fundið lífskraft sinn í þeim
margháttaða klofhingi sem setur
mark sitt á þjóðarsálina.
Úr dæmasafninu skal fyrst til-
taka togstreituna milli þéttbýlis og
dreifbýlis. Allt frá því þorp og
kauptún tóku að myndast á Islandi
hafa þegnamir annaðhvort tekið
ástfóstri við fjölbýlið eða fómað
sér fyrir fábýlið. Átök fylkinganna
tveggja hafa tekið á sig ýmsar
myndir og ber orðræðan því vitni
með hugtökum á borð við borgar-
böm, borgarsoll, byggðavanda,
byggðastefnu, sveitasælu og
sveitalýð.
Af svipuðum toga er árekstur
iðnvæðingar og náttúravemdar
sem nú er í algleymingi. Þjóðin
virðist sundrað í afstöðu sinni til
jarðrasks á ákveðnum stöðum í
óbyggðum - eða þannig er staðan
alla vega teiknuð upp. Klofningur
er lykilhugtak og hann skal vera
sem skýrastur. Menn skulu annað-
hvort vera með eða á móti. Helst
ekki á báðum áttum.
Þá er það sambúð skáldskapar og
veruleika. Allt frá þeirri stundu sem
fyrstu fleytuna rak hingað á land á
9. öld hafa menn drepið tímann með
því að segja hver öðrum sögur. Sög-
ur um hetjur, hörmungar, ástir, æv-
intýr, þijóska kotbændur, betri tíð
og blóm í haga. Sumar sögumar
hafa orðið að veruleikapg sumt úr
verunni ratað í sögur. Á löngum
köflum hefur þjóðin ekki einu sinni
greint hvað er satt og hvað logið og
af því hefur skapast undarleg
blanda fantasíu og raunsæis í orði
og æði landsmanna. Sumir gerast
goðsagnir í lifanda lífi, aðrir rekja
ættir sínar til uppspunninna pers-
óna og svo eru það þeir sem halda
að allt bjaigist að lokum því það
gerir það alltaf í bókunum.
Angi af þessari blöndu skáld-
skapar og veruleika er eilíft líf ís-
lenskra þjóðsagna, en þær vitna út
af fyrir sig um enn annað rof:
„Þjóðsögumar okkar era dæmi
um sálklofníng þjóðar á tíma þegar
hún er komin að niðurfollum og út-
Halldór Laxness
sloknun: uppúr móðuharðindum
skrimtu hér kríngum tuttugu þús-
und hræður í torfbíngjum," skrif-
aði Halldór Laxness í afmælisrit
Sigurðar Þórarinssonar jarð-
fræðings, Eldur er í norðri. Þama
er á ferðinni rofið milli vonarinnar
og óttans, lífs og dauða, gjáin milli
búskipulags og óbeislaðra náttúra-
afla sem sett hefur mark sitt á ís-
lenskt þjóðlíf um aldir.
Og aldimar leiða hugann að
annarri tvennd, fortíð og framtíð.
Á meðan við reynum að fóta okkur
í nútíma og samtíð dvelur hugur
okkar grunsamlega oft hjá fom-
köppum á víkingaöld og stflsniU-
ingum á söguöld. Til þess að sam-
eina þessar ólíku tímablokkir
höfum við reynt að sníða fom-
sögumar á tölvutækt form og gefa
rímur út á geisladiskum en það er
samt alltaf einhver tímaskekkja í
kollinum á okkur. Eitthvert mis-
gengi.
Af svipuðum meiði sprettur
tvenndin kristni og heiðni. Þegn-
amir játa kristni en þiggja þó leið-
sögn stjömuspekinga, skíra böm
og götur eftir norrænum guðum
og trúa á Urði, Verðandi og Skuld.
Svo búum við líka á mótum
tveggja heimsálfa í jarðfræðilegu
og menningarlegu tilliti. Ef íslend-
ingur hallar sér aftur í hrauni er
hægri helmingur hans amerískur
en hinn vinstri evrópskur og ef það
er ekki klofningur, þá veit ég ekki
hvað.
í beinu framhaldi má benda á
tvenndina einangrun og samrana
sem með reglulegu millibili hefur
sett svip á þjóðmálaumræðu á ísl-
andi. Eigum við að taka þátt í
Nato, Efta, EES, EB? Eigum við
að vera með í Evróvisjón eða láta
Landslagið duga? Viljum við vera
sér á báti eða í stórum flota?
Um leið greinir okkur á um
smæð og stærð í samræðunni við
sjálf okkur. Eftir atvikum era ís-
lendingar afreksmenn á heims-
mælikvarða eða dvergþjóð sem
ekki þarf að fara eftir sömu reglum
og alvöralöndin. Við eram ýmist
lítil þjóð á stórri eyju eða stórþjóð í
litlu búri.
Þannig era tvenndimar ótelj-
andi og misjafnt hvemig lánast
hefur að brúa bilin sem skilja á
milli. En kemur allur þessi kiofn-
ingur aldrei fram í háttum og
hegðun þjóðarinnar sjálfrar?
Vissulega. Lengi gerðu íslending-
ar sér að leik að kljúfa fjandmenn
sína í herðar niður og kljúfa sig út
úr konungssamböndum. Klofning
stofnsérhljóða er að auki eitt af
megineinkennum íslenskrar tungu
og með reglulegu millibili klofna
stjómmálaflokkar, hags-
munasamtök og stórfyrirtæki.
Klofningur er auðsjáanlega eitt
af helstu einkennum íslenskrar
þjóðarsálar og kristallast í þeirri
athyglisverðu staðreynd að í fyrsta
sinn í langan tíma sem þjóðin er
sammála og fylkir liði á einn stað,
þá er það í bíóhús að horfa á kvik-
mynd um geðklofa mann. Það hlýt-
ur að vera vegna þess að í skáld-
sagnapersónunni Páli finnur
þjóðin vissan samhljóm; hún er
heilbrigð og lasin, skálduð og sönn,
ung og gömul, háfleyg og hnípin.
Þjóð sem geymir kjamorkuna í
kollinum.
Heilbrigðiseftirlitin á höfuðborgarsvæðinu
rannsaka gæði þorramatar
Morgunblaðið/Jim Smart
Af 26 sýnum reyndust öll nema eitt fullnægja þeim viðmiðunargildum sem stuðst er við um gæði súrmats.
Stírmatur reynd-
ist í góðu lagi
Nýleg könnun heil-
brigðiseftirlitanna
á höfuðborgarsvæð-
inu á þorramat leiddi
í ljós að verkun
súrmatar er í góðu
lagi en takmörkuð
sýnataka af ósýrð-
um þorramat kom
aftur á móti ekki
nógu vel út.
Súrmaturinn sem var rannsakaður
var allur söluhæfur og aðeins eitt
gallað sýni, bringukollar sem metnir
vora gallaðir vegna of mikils ger-
sveppafjölda. Að sögn Áma Davíðs-
sonar, heilbrigðisfulltrúa hjá Heil-
brigðiseftirliti Kjósarsvæðis, era
niðurstöðumar góðar og segir hann
að reyndar hafi verið búist við
ágætri niðurstöðu miðað við niður-
stöður könnunar sem gerð var árið
1998 þar sem niðurstaðan var svip-
uð. Sýrastig í súrmatnum var í flest-
um tilfellum mjög gott og í öllum til-
fellum viðunandi. Hann segir að
takmörkuð sýnataka af ósýrðum
þorramat hafi ekki komið nógu vel út
og benda niðurstöðumar til að gera
þurfi stærri úttekt á honum. Tvö
sýni vora í lagi en eitt af sviðasultu
var metið ósöluhæft vegna of mikils
gerlafjölda. „Heilbrigðiseftirlitið
greip til viðeigandi ráðstafana í
Könnun á
þorramat
janúar 2000
Súr- Ósýrður
matur matur
Söluhæft 25 2
Gallað 1 0
Ósöluhæft 0 1
Fjöldi sýna 26 3
framhaldi af þessum niðurstöðum.
Soðin sviðasulta er á markaði allt ár-
ið og við munum kanna þessa mat-
vöra nánar á árinu. Það má ekki
draga of miklar ályktanir af einu
sýni því það þarf ekki endilega að
endurspegla ástandið á markaðnum
og þetta gæti því verið tilviljun."
26 sýni af súrmat
í könnuninni voru tekin 26 sýni af
súrmat, lundabaggar, bringukollar,
sviðasulta, hrútspungar, ________
blóðmör, lifrarpylsa og
svínasulta. Auk þess voru
3 sýni af ósýrðri sviða-
sultu og svínasultu.
Sýnin vora frá sex
helstu framleiðendum
þorramatar í hópi kjöt-
vinnslna á landinu, sem
fundust í verslunum á
höfuðborgarsvæðinu. Þá
vora sýni einnig tekin frá
einúm veitingastað og
einni verslun sem fram-
leiða súrmat.
Sýni vora tekin frá Kaupfélagi
Húnvetninga, KEA kjötiðnaðarstöð,
Kjarnafæði, Kjötseli, Kjötumboðinu,
Sláturfélagi Suðurlands, Múlakaffi
og Þinni verslun-Miðbúðinni.
í fréttatilkynningu frá heilbrigðis-
eftirlitunum kemur fram að sjald-
gæft sé orðið að súrmatur sé fram-
leiddur í stóreldhúsum og verslunum
eins og var um tíma. Megnið af súr-
mat kemur frá ákveðnum framleið-
endum og þekktum eldhúsum en
Morgunblaðið/Golli
svipuð þróun tO sérhæfingar hefur
einnig átt sér stað í öðram þáttum
matvælaframleiðsu.
Súrsun er rotvörn
Ami segir að rannsakaðir hafi ver-
ið þættir sem ná yfir helstu atriði
sem hafa áhrif á öryggi og gæði súr-
matar. Hann segir að fjöldi örvera
hafi verið kannaður en það gefur tO
kynna lélegt hreinlæti eða getur
valdið matarsýkingum ef magn sjúk-
___________ dómsvaldandi örvera
verður of mikið í mat-
vælum. Þá var sýrastig
mælt og fjöldi mjólk-
ursýrugerla en þeir
gefa súrmatnum hina
sérstöku eiginleika svo
sem bragð og geymslu-
þol.
Árni segir að sýring-
in sé í raun rotvörn þar
sem örverum er illa við
sýrur og sjúkdómsvald-
andi örverar vaxa alls
ekki fyrir neðan pH4 og lítið fyrir
neðan pH5.
Hann bendir á að svo framarlega
sem hreinlæti sé við framleiðsluna
og sýringin takist megi búast við
góðum niðurstöðum. Súrmatur er
eftir sem áður kælivara.
Súrsun matvæla í skyrmysu er
gömul íslensk geymsluaðferð sem
Ami segir að hafi verið þýðingar-
mikil þegar úrræði vora fá til
geymslu matar. Nú á tímum er súr-
matar mest neytt á þorra.
Súrmatur er tal-
inn auðmeltur
sökum mikils
innihalds virkra
mjólkursýru-
gerla. Hann get-
ur verið hluti af
hollu mataræði
ef fituneysla er
almennt í hófi.