Morgunblaðið - 01.03.2000, Side 42

42 MIÐVIKUDAGUR 1. MARS 2000
1*------------------------
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Hver ræður ferðinni?
fslendingar höf-
um löngum þjáðst af
minnimáttarkennd
gagnvart öðrum þjóð-
um og við reynum okk-
ar ýtrasta til að vera
eins og þær og helst
betri. I þessari baráttu
höfum við af mikilli
eljusemi safnað að okk-
ur ýmsum nauðsynja-
hlutum svo sem húsum,
bílum, nettengingum,
GSM-símum og annarri
lífsnauðsynlegri tækni.
-Jöð höldum því _ stað-
fastlega fram að ísland
sé fjölskylduvænt þjóð-
félag með aðgang að fallegustu nátt-
úrujarðar.
Fjölskylduvæn þjóð? Hvað um alla
þá sem detta af baki í lífsgæðakapp-
hlaupinu og ná aldrei í mark? Fjöl-
skylduvæn launastefna? Hvað um
alla sem vinna umönnunar- og upp-
eldisstörf? Eftir launum þessa fólks
að dæma eru þetta greinilega ekki
mikilvæg störf, enda er aðeins verið
að vinna með bömin okkar, okkur
þegar við verðum veik, aldraða for-
eldra okkar, fatlaða vini okkar og fá-
tæka ættingja okkar. Ég þori varla
að minnast á ellilífeyrisþega og ör-
■%e'kja sem lifa undir öllum fátæktar-
mörkum með kr. 48. 000.- á mánuði
fyrir einstakling í grunntrygginga-
bætur. Þetta er fátækt fólk sem þarf
oft að leita til félagsþjónustu borgar-
innar til að fá viðbótarfé upp í þær kr.
60.136.- sem þar eru veittar til lág-
marksframfærslu. Hún er skammar-
leg fátækragildra þessa fólks á með-
an sægreifar og verðbréfaprinsar
ganga lausir og vita varla hvað þeir
eiga að gera við peningana.
Þeir fátæku á íslandi heltast úr
lestinni en reyna að halda í við hina
**eð því að taka lán og velta á undan
sér skuldinni. Boginn er spenntur til
hins ýtrasta og þegar hann brestur er
allt orðið of seint. Það versta við þetta
er að fólk fer illa á þessu andlega og
líkamlega og þeir sem geta unnið
þurfa að vinna meira til að standa
undir afborgunum og eru því minna
heima. Bömin flnna upp á fjölda and-
legra og líkamlegra kvilla og er flór-
an af ólíkum stigum þessara „sjúk-
dóma“ í skólum landsins svo mikil að
ég spyr mig oft um orsökina. Getur
verið að ofþreyta og oívirkni foreldra
eigi þátt í þessum sjúkdómum? Vilj-
um við hafa þrældóm og þreytu allan
ársins hring sem nær
hámarki á jólunum?
Finnst engum það
óhæfa að um hver jól
fjölgi stöðugt þeim sem
þurfa að leita aðstoðar
hjá mæðrastyrksnefnd,
Hjálparstarfi kirkjunn-
ar og Hjálpræðishem-
um? í fréttum RÚV er
sagt frá þessu eins og
hverri annarri frétt,
enginn spurði sig af
hverju svona margt fólk
eða hvort ástandið ætti
að vera svona. Fjölmiðl-
ar, félagasamtök og
kirkjan verða að minna
okkur á hinn sanna boðskap jólanna.
Því „sjá ég boða yður mikinn fögnuð
og frið á jörðu“ hljómar hjákátlega í
„Ringlunni“ í kaupæði jólanna.
En áfram með eignir Islendinga.
Hann er fámennari flokkur bílaeig-
anda á Islandi þegar skoðað er hverj-
ir eiga bílana raunveralega, það era
oft náungar sem heita Glitnú, VIS og
félagar og svo bankinn. Hver er
ábyrgð og siðfræði þessara lána-
stofnana? Er í lagi að lána ungu at-
vinnulausu fólki eða skólanemum há-
ar upphæðir í formi bíla þar sem þau
skuldsetja sig til fleiri ára? Er í lagi
að veita fólki, sem ekki hefur stjórn á
fjármálum sínum og er í lágt launaðri
vinnu með skuldir upp fyrir haus, lán
í formi yfirdráttar og veltukorta?
Finnst okkur í lagi að ungu fólki sé
talin trú um að lífið byggist á því að
eignast hluti en það þurfi ekki að eiga
fyiir þeim? Dæmi um þetta era t.d.
þessar auglýsingar: „Við gefum þér
bíl og síma í afmælisgjöf,“ „Þú ræður
ferðinni, Veltukortið jólakortið í ár,
þú ræður ferðinni", „Síminn algjört
frelsi, engar skuldbindingar“, „Frjáls
bílasamningur“. Þessar auglýsingar
beinast oft að því fólki sem minnst má
sín í baráttunni við raunveraleikann,
fólki sem hefur ekki efni á að lifa líf-
inu eins og „allir hinir“ , fólki sem er
utanveltu í þjóðfélaginu og ungu fólki
í mótun.
I vinnu minni sem félagsráðgjafi
koma iðulega fyrir þessi „frjálsu"
bílalán sem vora afgreidd á mínút-
unni hjá áðurnefndum félögum og
meira að segja eru afleiðingar jóla-
kortsins í ár greinilega að koma í ljós.
Það sem bara hefur verið í umferð í
sex til sjö mánuði. Himinháir símar-
eikningar fólks sem hefur þvælst á
milli Landssímans ogTals, yfirdrætt-
Þjóðfélagsmál
Ég fer fram á að það
sé athugað nákvæm-
lega, segir Páll Ólafs-
son, hve mikið hver
einstaklingur skuldar.
ir til fólks sem ekki er borgunarmenn
fyrir broti af upphæðinni og skulda-
bréf til allra sem finna sér ábyrgðar-
menn. Hafir þú ábyrgðarmenn færðu
lán og hjá „félögunum" þarf þess ekki
einu sinni, þar þarftu ekki einu sinni
að vera með vinnu.
Ég fer fram á að það sé athugað
nákvæmlega hve mikið hver einstakl-
ingur skuldar og það sé ekki „sjálf-
krafa" lánað til fólks sem hefur
ábyrgðarmenn. Hvernig getur t.d.
manneskja með undir kr. 90.000,- í
mánaðarlaun og með mörg börn á
framfæri safnað ea kr. 2.000.000,- í
skammtímaskuldir hjá hinrnn ýmsu
bönkum í formi skuldabréfa, yfir-
drátta og veltukorta án þess að það
þyki athugavert? Hvernig getur ung
kona án nokkurra atvinnutekna feng-
ið bíl á tæpa milljón hjá Glitni? Ég vil
að bílalánafyrirtækin sýni meiri
ábyrgð og þessi ósómi verði settur
undir þær reglur og kröfur sem tíðk-
ast í öðram lánastofnunum eða þær
sem tíðkast í nágrannaríkjum okkar,
þar sem svona starfsemi er undir
strangara eftirliti eða hreinlega ekki
leyfð á sama hátt og hérlendis. Er
nauðsynlegt að afgreiðslan fari fram
á mínútunni og er það eðlilegt að 18
ára einstaklingar án vinnu eða í vinnu
með skóla geti gengið inn í lánastofn-
un og farið þaðan með bíl upp á 1,5
milljónir? Hver vill hafa þetta svona?
Það sem okkur hefur verið sagt af
stjórnmálamönnum og þeirra fylgif-
iskum, að hér ríki góðæri, er í mínum
augum ekkert annað en lánæði og
sem merki um það hafa skuldir heim-
ilanna sexfaldast á síðustu áram og
skuldir flestra sveitarfélaga marg-
faldast. Margt ungt fólk er orðið stór-
skuldugt áður en það útskrifast úr
skóla og þegar það kemst ekki í þessa
vel borguðu vinnu sem það var svo
„öraggt“ með eftir nám nær það ekki
að rétta úr kútnum. Það ræður ekki
við ferðina!
Höíundur er félagsráðgjafi.
Páll Ólafsson
* Vetrarleyfí
ENN eitt stjömuút-
spilið í kjaraglímu
grannskólakennara og
sveitarfélaga hefur
komið til framkvæmda
um þessar mundir;
vetrarfrí hjá grann-
skólakennurum. Vetr-
arfríið sem varir í tvo
virka daga kemur til
viðbótar við hin hefð-
bundnu frí hjá skóla-
bömum s.s. rúmlega
Jnriggja mánaða sumar-
rfí, tæplega þriggja
vikna jólafrí og a.m.k.
tíu daga páskafrí að
ótöldum tíðum starfs-
dögum kennara og foreldraviðtala-
dögum.
Foreldrar yngri grannskólabarna
eiga í stöðugum vandræðum þessa
daga (látum sumarfríið liggja milli
hluta), þ.e. virku dagana framan og
aftan við jóla- og páskafrí og hina ill-
ræmdu starfsdaga. Það má orðið
þakka fyrir ef bömin eiga að mæta í
skóla í heila óslitna viku. Flestir for-
aJTjdrar þurfa jú að mæta til vinnu alla
virka daga ársins, fyrir utan lög-
bundna frídaga og sumarfrí. Erfitt
getur reynst að fá gæslu fyrir börnin,
þar sem breyttar þjóðfélagsaðstæð-
ur hafa valdið því að nú vinna nánast
allir utan heimilis hvort sem þeir
bera titilinn mamma, pabbi, afi eða
amma. Þessar sömu þjóðfélagsað-
íAeður gera það einnig að verkum að
grannskólinn er, hvort
sem okkur líkar það
betur eða verr, auk
þess að sinna kennslu-
og uppeldismálum,
dagvistunarstofnun
fyrir yngri grannskóla-
börn.
Vetrarfrí er í sjálfu
sér ágætishugmynd og
þau hafa tíðkast víða
erlendis um árabil. T.d.
í Þýskalandi era vetrar-
frí fastur liður (reyndar
era sumarfrí miklu
styttri) og í fullri sam-
vinnu við atvinnulífið og
foreldra, sem þá gefst
kostur á að taka sér frí úr vinnu til að
verja vetrarfríinu með börnum sín-
um. Hér er þetta hins vegar sólódans
grunnskólanna og ekki einu sinni
sömu frídagar í öllum grannskólum á
höfuðborgarsvæðinu. Hverjar era þá
afleiðingamar? Jú, kennarar fá frí í
tvo daga og undir hælinn lagt hvort
böm þeirra era í fríi sömu daga, aðrir
foreldrar era í vandræðum með
bamagæslu, og þurfa enn einu sinni
að taka sér frí úr vinnu oft við lítinn
fögnuð á vinnustað og útkoman rót
og almennur pirringur.
En hvar er rót vandans? Jú, hún
liggur í kjarabaráttu kennara og
þeirri byltingu sem hefur átt sér stað
í þjóðfélaginu með almennri atvinnu-
þátttöku kvenna. Hlutverk grann-
skólans er einfaldlega breytt og um-
Bjarnheiður
Hallsdóttir
Skólamál
Breyttar þjóðfélagsað-
stæður valda því, segir
Bjarnheiður Halls-
dóttir, að nú vinna nán-
ast allir utan heimilis.
fangsmeira en áður var. Hækka þarf
laun kennara og auka vinnutíma
þeirra í stað þess að fjölga frídögum,
nóg er nú samt. Það efast enginn um
að nútíma skólastarf þarfnast skipu-
lagningar og því ætti að greiða kenn-
uram sérstaklega fyrir þá vinnu sem
þá færi fram utan venjulegs skóla-
tíma, í stað þess að skera niður
kennslu. Það er Ijóst að það tapa allir
á þessum mikla fjölda frídaga, þar
sem framleiðni í þjóðfélaginu hlýtur
að vera í lágmarki þegar stór hluti
fólks kemst ekki til vinnu. Auk þess
eram við að eyða dýrmætum tíma
barna okkar í vitleysu, þegar þau era
hvað móttækilegust fyrir þeim vís-
indum sem þeim er uppálagt að læra
í skólanum. Það er kominn tími til að
fella tjöldin í þessum eilífðarfarsa
kennara og vinnuveitenda þeirra,
sem eram jú við, skattgreiðendur.
Það er kominn tími til að við, menn-
ingarþjóðin, setjum skólamál miklu
ofar í forgangsröðun við gerð fjár-
hagsáætlana og tryggjum að vel
menntað og hæft starfsfólk vilji
áfram vinna með bömunum okkar.
Höfundur er móðir og
ntvinnurekandi.
V etrarumferðin
verði undir stjðrn
V egagerðarinnar
ÉG VAR einn þeirra
sem héldu austur á
Hekluslóðir á sunnu-
dag. Það var skemmti-
leg ferð og viðburða-
rík. Auðvitað sáum við
ekki eldstöðvarnar
jafnvel og við hefðum
gert sitjandi heima í
stofu við sjónvarps-
skerminn. En við sáum
bólstrana og nýrannið
hraunið, heyrðum
dranurnar og fundum
hríðina skella á okkur.
Okkur langaði til að
fara að Gullfossi og sjá
hann í klakaböndum, en eirðarleysið
og Reykjavík drógu okkur til sín.
Við biðum klukkustund á Þrengsla-
Vetrarferðir
Þeir sem vanir eru vetr-
arferðum, segir Halldór
Blöndal, treysta Vega-
gerðinni best til að meta
aðstæður þegar veður
gerast válynd.
vegi en snerum þá við og gistum á
Hótel ðrk.
Þetta var allt og sumt.
En svo vora aðrir sem ekki vora
eins heppnir. Þeir tepptust uppi í
Þrengslum og sátu í bíl sínum dæg-
ur eða lengur, þangað til náð var í
þá, kannski 1.500 manns. Það var
talað um að 300 eða 400
eða 500 bílar stæðu yf-
irgefnir og fastir í
fönninni. Þetta urðu
mestu björgunarað-
gerðir hjálparsveita
síðan í Vestmannaeyja-
gosinu. Ógæfan var
rakin til þess að ein-
hver ætlaði að snúa við
í óveðrinu, svo að kerr-
unni hvolfdi. Þá komst
enginn lönd né strönd
og fennti brátt yfir
smábílana. I hádegis-
fréttum á mánudag var
viðtal við mann sem
hafði komið til byggða um morgun-
inn, en var nú að búa sig undir að
fara með hey til hesta sinna sem
hírðust í vagni uppi á Þrengslum.
En þetta þekkja allir af fréttum.
Og nú er komið að tilefni þessarar
greinar: Er ekki kominn tími til að
vetraramferðin verði undir stjórn
Vegagerðarinnar, - að ábyrgðin
verði í höndum þeirra sem sjá um að
halda fjallvegum opnum og leitað er
til ef eitthvað bjátar á? Vegagerðin á
að hafa heimild til að stöðva smábíla
eða illa búna bfla sem lagt er á heið-
ina í tvísýnu. Kerrar og vagna á að
skilja eftir við heiðarsporðinn, með-
an veðrið gengur yfir.
Með þessum orðum er ég einungis
að festa það á blað sem margir
hugsa sem vanir eru vetrarferðum.
Þeir treysta Vegagerðinni best til að
meta aðstæður þegar veður gerast
válynd. Það er óþarfí að láta söguna
frá Þrengslum endurtaka sig.
Höfundur er forseti Alþingis.
Halldór Blöndal
Ekki er sama afli
og afrakstursgeta
JÓN Sigurðsson,
fyrrverandi fram-
kvæmdastjóri, ritar
grein í Mbl. 25.2. sl. og
vefengir forsendur
fiskveiðiráðgjafar
Hafrannsóknastofnun-
arinnar. Aðferð rök-
semdafærslu Jóns
byggist á grand-
vallarmisskilningi á
fiskifræði - misskiln-
ingi sem mér er bæði
ljúft og skylt að leið-
rétta.
I grein sinni ber Jón
saman fiskafla ársins
1991 og ráðgerðar veið-
ar yfirstandandi árs.
Hann bendir réttilega á, að afli
flestra tegunda árið 1991 var mun
meiri en heimilaður ársafli nú. Af
þessu dregur hann þá ályktun að for-
Fiskafli
Röksemdafærsla Jóns
byggist á misskilningí,
segir Kristján Þórarins-
son í svari til Jóns
Sigurðssonar.
sendur fiskveiðiráðgjafar undanfar-
inna ára kunni að vera ótraustar.
Hér hefði Jón betur kafað dýpra í
hlutina. Nauðsynlegt er að spyrja sig
hvemig hinn góði afli ársins 1991 var
fenginn. Þegar það er gert blash-
svarið við: afli mjög margra tegunda
var fenginn með því að ganga á höf-
uðstólinn, þ.e. stofninn, með ofveiði.
Hér nægir að nefna tvö dæmi.
Sókn í þorskstofninn árið 1991 var
slík að u.þ.b. helmingur
allra 5-10 ára fiska var
veiddur. Þessi afli var
langt umfram afrakst-
ursgetu stofnsins, enda
lét stofninn á sjá í
kjölfarið eins og allir
vita. Undanfarin ár hef-
ur þorskveiðiráðgjöfin
fylgt aflai-eglu sem
byggir á því að veiða að-
eins fjórðung veiðist-
ofnsins. Þessi regla hef-
ur haft í för með sér
umtalsverðan bata
þorskstofnsins, afli fer
vaxandi og kostnaður
við veiðar á hverju
tonni fer minnkandi.
Karfi á Islandsmiðum var ofveidd-
ur allar götur frá 1987 til 1995. Árið
1991 lendir á miðju þessu tímabili. Á
tímabilinu fór vísitala gullkarfa í
stofnmælingu botnfiska, sem er
mælikvarði á stofnstærð, stöðugt
minnkandi; lækkaði úr tæplega 1200
árið 1987 í tæplega 400 árið 1995.
Svipaða sögu er að segja af djúp-
karfa. Karfi á íslandsmiðum var því
ofveiddur á þessum áram.
Af þessu má sjá, að röksemda-
færsla Jóns byggist á misskilningi .
Það er hægt að fá góðan afla ef engu
er skeytt um afleiðingarnar. En það
er ekki að sama skapi skynsamlegt.
Ein afleiðing ofveiði liðinna ára er sú,
að nauðsynlegt hefur reynst að draga
veralega úr afla á meðan fiskistofn-
arnir vaxa aftur upp í fyrri stærð. Til
þess er íslenska fiskveiðistjórnunar-
kerfið kjörið tæki. Nauðsynlegt er að
byggja heildarafla hverrar tegundar
á bestu fáanlegri vísindalegri ráðgjöf
eins og nú er gert.
Höfundur er stofnvistfræðingur
og starfar hjá LÍÚ.