Morgunblaðið - 23.03.2000, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 23. MARS 2000
£
tmfylkinguna
utverk
nýtt
stöðu sína í Evrópu. Hún hefur veikst.
EES-samningurinn var góður, en hann
var líka barn síns tíma. Frá því hann var
gerður hafa orðið miklar breytingar. I
fyrsta lagi hafa orðið breytingar á inn-
viðum ESB sem draga úr möguleikum
okkar til að hafa áhrif á ákvarðanir sem
varða EES-ríkin. í öðru lagi er ESB að
stækka og það eitt dregur úr vægi EES
og þar með íslands. í þriðja lagi er kom-
inn sameiginlegur gjaldmiðill, evran,
sem virðist ætla að heppnast ákaflega
vel og hefur haft mjög jákvæð áhrif á at-
vinnustigið í þessum löndum. Meðan við
erum fyrir utan hann verður samkeppn-
isstaða okkar verri vegna hærri vaxta
og meiri stöðugleika í verðlagi hér á
landi. í fjórða lagi er að koma upp alveg
ný staða í öryggismálum þar sem er að
koma sérstök varnarstoð undir Evrópu-
sambandið. Varnar- og öryggismál hafa
verið ákaflega mikilvæg fyrir íslend-
inga og utan ESB höfum við, eins og
sakir standa, enga aðkomu að þessu.
Hvemig eigum við að bregðast við? Ég
held að fyrir nokkrum árum hafi verið
lag fyrir Island að sækja um aðild og fá
sérstöðu okkar metna í krafti Norður-
landatengslanna. Nú er landslagið gjör-
breytt að því leyti að nánast hvert ein-
asta land í Evrópu hefur sótt um aðild
að ESB eða gefið til kynna að það muni
gera það. ESB er búið að samþykkja að-
ildarviðræður við 12 eða 13 lönd. ESB á
erfitt með að veita okkur fordæmi um
sérsamninga á meðan bandalagið er í
viðræðum við mörg önnur ríki sem
mörg hver kalla eftir sérsamningum
hvert á sínu sviði. Þetta gerir það að
verkum að það er miklu erfiðara fyrir
okkur að vænta sérstöðu í sjávarútvegs-
málum, sem ég tel að við hefðum getað
gert okkur vonir um. Við eigum hins
vegar að nota tímann núna til þess að
ræða samningsmarkmið í þaula og ná
um þau góðri samstöðu ef til umsóknar
kæmi. Þau markmið hljóta ekki síst að
taka mið af þeirri staðreynd að Island
mun aldrei geta gerst aðili að ESB
nema yfirráð okkar yfir fiskimiðunum
verði tryggð með þeim hætti sem Is-
lendingar sætta sig við.“
Förum eftir leikreglum í
umhverfismálum
Eitt stærsta pólitíska deilumál á
þessum vetri var spurningin um virkjun
á hálendinu og uppbyggingu stóriðju.
Leggst þú gegn uppbyggingu stóriðju
hér á landi?
„Nei. Ég er fráleitt á móti stóriðju
sem framleiðsluaðferð. Við höfum hins
vegar sett okkur ákveðnar leikreglur í
þessum málum. Þessar leikreglur heita
mat á umhverfisáhrifum. Fyrir mér er
þetta ákaflega einfalt. Það á í öllum til-
vikum að fara eftir því mati og láta nátt-
úruna njóta vafans. Ef matið er á þann
veg að tiltekin framkvæmd er verjanleg
frá sjónarhóli náttúrunnar tel ég eðli-
legt að fara í hana. Losun gróðurhúsa-
lofttegunda er stórt vandamál varðandi
stóriðju. Ný tækni, ekki síst hér á landi,
mun hins vegar leiða til þess að innan
tíðar verður hægt að reisa lokuð stór-
iðjuver þar sem nær ekkert er losað af
slíkum lofttegundum, heldur væri hægt
að nota þær til að framleiða vetni. Þar
með erum við komnir með stóriðju sem
að þessu leyti er algjörlega hrein að því
er varðar skuldbindingar gagnvart
Kyoto-bókuninni.“
Þegai' kemur að stjórnar-
myndun mun Samfylkingin
frekar leita eftir samstarfi
við Vinstri-græna eða núver-
andi stjórnarflokka?
„Það er að öllum líkindum
langt til kosninga og ákaflega erfitt að
fara að dæma um stjórnarmynstur
núna. Helmingaskiptastjóm af því tagi
sem nú situr dregur fram það versta í
bæði Sjálfstæðisflokki og Framsókn.
Sjálfstæðisflokkurinn er orðinn þreytu-
legur ásýndum og forysta hans augljós-
lega þreytt á bæði flokknum og þjóð-
inni. Ég tel hins vegar að Samfylkingin
geti ekki fyrirfram útilokað einn eða
neinn í samstarfi. Ég hef sjálfur setið í
ríkisstjórn með Sjálfstæðisflokknum og
það var ekki versti tími ævi minnar.“
i berjast
iinokun
keppni
Tryggvi Harðarson er annar tveggja í formannskjöri Samfylkingarinnar
5-10 ára kvótabréfum
verði úthlutað til allra
TRYGGVI Harðarson, bæj-
arfulltrúi í Hafnarfirði og
annar tveggja frambjóð-
anda til formennsku í Sam-
fylkingunni, segh' að hann hafi ein-
faldlega metið það þannig að það
þjónaði ekki hagsmunum Samfylk-
ingarinnar að fyrsti formaður hennar
yrði sjálfkjörinn. Þess vegna hafi
hann ákveðið að gefa kost á sér þegar
ljóst hafi verið að aðrir yrðu ekki til
þess. Þannig gæfist honum einnig
tækifæri til að koma ýmsum áherslu-
þáttum á framfæri varðandi stofnun
þessa nýja stjómmálaafls. Endan-
lega hafi hann ekki tekið ákvörðun
um framboðið fyrr en sama dag og
skila hefði átt því inn, en það hafi
gengið mjög vel að safna meðmæl-
endum um allt land á þeim stutta
tíma sem hafi verið til stefnu.
„Ég held að kjör um formennsk-
una muni jafnframt lyfta hinni mál-
efnalegu umræðu talsvert hærra en
elia hefði verið og vil leggja mitt af
mörkum til þeirrar umræðu,“ sagði
Tryggvi.
Hann segist telja mikla nauðsyn
bera tii þess að lífleg og opinská mál-
efnaumræða fari fram innan Sam-
fylkingai-innar. Hættan sé sú að um-
ræðan verði of bundin við fámennan
hóp í flokknum, en með því að gefa
kost á sér sé hann að færa umræðuna
meira út á meðal hinna almennu fé-
laga og virkja þá í þeirri pólitísku
stefnumótun sem þurfi að eiga sér
stað á stofnfundi Samfylkingarinnar í
byi’jun maímánaðar.
Breiðurjafnaðarmannaflokkur
Tiyggvi segir að Samfylkingin eigi
að vera breiðm- jafnaðarmannaflokk-
ur eins og menn þekki víða frá
Evrópu, á Norðurlöndum, í Þýska-
landi, Bretlandi, Frakklandi og víðai'.
Þai' hafi meginpólarnir í stjómmálum
verið jafnaðarmannaflokkar annars
vegar og hægri flokkai- hins vegar.
Valkostirnir séu þannig yfirleitt al-
veg skýrir í þessum löndum milli
jafnaðarstefnu annars vegar og
hægri stefnu hins vegar. Kjósendur
hafi getað gengið að því sem vísu þeg-
ar þeir gangi að kjörborðinu. Því sé
ekki að heilsa hér á landi hvað varði
það flokkakerfi sem hafi verið við lýði
til þessa. Samsteypustjómarfyrir-
komulagið hafi gert það að verkum að
stjórnmálaflokkar hafi oft og iðulega
þurft að slá af stefnumálum sínum.
Hér hafi vantað öflugan og samhent-
an jafnaðarmannaflokk. „Tveggja
flokka kerfi skapar þannig kjósend-
um skýrari valkosti. Annaðhvort era
þeir að kjósa yfir sig jafnaðarmenn til
þess að stýra landinu eða þeir era að
færa hægri mönnum völdin. Ég held
það sé af hinu góða að hafa skýrari
valkosti hvað það varðar,“ sagði
Tryggvi.
Hann segii' að mikill munur sé á
stefnu jafnaðarmannaflokks og
hægri flokks þrátt fyrir fullyrðingar
um hið gagnstæða og að þessar
blokkir til hægri og vinstri hafi verið
að nálgast hvor aðra á undanförnum
áram. Þvert á móti hafi línurnar verið
að skerpast í íslenskum stjórnmálum.
Lýsandi fyrir það sé, að þrátt fyrir
góðæri undanfarinna ára hafi
ákveðnir hópar setið eftir í fátæktar-
gildra, eins og öryrkjar til
að mynda, og bilið milli
ríki-a og fátækra fari dag-
vaxandi. Gegn því hljóti
jafnaðarmenn að berjast.
Nauðsynlegt sé að marka
skýra stefnu og horfa til framtíðar í
þeim efnum. Akveðnir málaflokkar
hafi verið vanræktir og því þurfi að
breyta. Sem dæmi um það megi
nefna málaflokk eins og skólamálin,
en við Islendingar séum að leggja
hlufallslega miklu minna fjármagn til
menntunar þjóðarinnar heldur en
flest okkar nágrannalönd. Þar sé um
mjög alvarlegan hlut að ræða og gera
þurfi bragarbót í þeim efnum. Auk
þess sé einsýnt að í skólamálunum
verði ýmsar breytingar með nýrri
Tryggvi Harðarson segíst eiga von á mál-
efnalegri og drengilegri kosningabaráttu.
Það komi síðan í hlut samfylkingarfélaga að
velja þann sem þeir telji að henti til forystu
og það sé eðlilegt 1 lýðræðislegum flokki.
tækni og viðhorfum. „Ég tel að
menntamálin sé einn af þeim mála-
flokkum sem þarf að stokka upp al-
veg frá granni nánast, styrkja hann
og auka menntun þjóðarinnar sem
heildar, því á þeim granni mun þjóðin
byggja um langa framtíð,“ sagði
Tryggvi.
Hann bendir jafnframt á að tals-
verður áherslumunur sé á milli
vinstri og hægri flokka varðandi svo-
nefnd velferðarmál og í afstöðunni til
þeirra sem minnst megi sín. Það sé til
dæmis fráleitt að greiddur sé skattur
af launum sem viðurkennt sé að séu
fyrir neðan framfærslumörk. Annar
hlutur sem snúi einnig að skattakerf-
inu séu svonefndir jaðarskattar.
Hann sé algerlega andvígur þeim, en
reyndin sé sú að á ákveðnum tekju-
bilum séu jaðarskattarnir 80-90% og
það sjái hver maður að það þjóni ekki
þeim tilgangi sem lagt var upp með.
Sjálfstæðisflokkurinn,
flokkur sérhagsmuna
Hann bætir við að þróun undan-
farinna ára í stjórnmálum hér á landi
kristallist í átökum milli almanna-
hagsmuna og sérhagsmuna. „Mér
finnst að Sjálfstæðisflokkurinn hafi í
meira mæli en oft áður markað sér
bás sem flokkur sérhagsmuna, sem
er andvígur almanna-
hagsmunum. Það kemur
fram í hverju málinu á
fætur öðru. Annars má
segja yfir höfuð að það
ríki ákveðin hugmynda-
fræðileg stöðnun í Sjálfstæðisflokkn-
um. Þeiira áherslur á umliðnum ár-
um hafa verið að viðhalda óbreyttu
ástandi og það þykir ekki framsækin
stefna í íslenskum stjórnmálum,"
sagði Tryggvi.
Hann bætir því við að athyglisvert
sé að Framsóknarflokkurinn og for-
ysta hans, sem stundum hafi verið
talin íhaldssamasta aflið í íslenskum
stjómmálum, hafi miklu framsækn-
ari stefnu en bæði Sjálfstæðisflokk-
urinn og Vinstri grænir bæði hvað
Algerlega
andvígur jað-
arsköttum
varðar afstöðuna til Evrópusam-
bandsins og einnig hvað snerti hugs-
anlegar breytingar á fiskveiðistjóm-
unai'kerfinu.
Aðspurður um fiskveiðistjómunar-
kerfið og hvemig hann telji að það
eigi að vera segist hann fyrir allmörg-
um áram hafa skrifað grein í Alþýðu-
blaðið undir fyrirsögninni Kvótabréf
á hvert mannsbam. Þar hafi hann
boðað, og ekki breytt um skoðun síð-
an, að ástæðulaust væri að ríkisvaldið
færi með umboð þjóðarinnar varð-
andi kvótann. Eðlilegast væri að ein-
staklingarnir sjálfir ráðstöfuðu hon-
um. Kvótabréfum yrði úthlutað á
hvert mannsbarn, sem gæti gilt í 5-10
ár eftir atvikum. „Með þessu móti
yrði það tryggt að veiðiheimildimar,
fiskurinn í sjónum umhverfis ísland,
yrði í ævarandi eign íslensku þjóðar-
innar,“ sagði Tryggvi.
Hann segist einnig telja að gera
þurfi skýrari greinarmun á veiðum
og vinnslu og að allur afli af íslands-
miðum fari í gegnum uppboðsmark-
að. Þannig að þar myndist rétt og
sanngjamt verð fyrir fiskinn og kom-
ið verði í veg fyrir innherjaviðskipti.
Þá þurfi að skoða hvort útfærslur í
fiskveiðistjórnunarkerfinu, eins og
hvað varðar krókaleyfi, séu ekki væn-
legasti kosturinn til að efla byggðir út
um landið. „Við höfum
horft upp á hvemig stór-
útgerðirnar og togararnir
hafa lagt heilu byggðarlög-
in í rúst þegar þær era
seldar í burtu og menn ..............
eiga nánast enga valkosti eftir. Með
því að veita ákveðnar ívilnanir varð-
andi smábátaútgerð era a.m.k. skap-
aðir möguleikar fyrir fólk að búa
áfram á hinum fjölmörgu smáu út-
gerðarstöðum um allt land, ef það kýs
svo,“ sagði Tryggvi.
Hann segir að það sé orðið mjög
brýnt að menn láti á það reyna hvort
íslendingar eigi að ganga í Evrópu-
sambandið. Innganga sé hins vegar
ekki sjálfgefin að hans mati, en það
eigi að kanna í þaula kosti þess og
galla. Hann óttist að þegar fari að
halla undan fæti í íslensku atvinnulífi,
sem einhvern tímann hljóti að gerast,
muni ýmsir atvinnuvegir vera í verri
stöðu en ella vegna þess að við eigum
ekki fullan aðgang að mörkuðum í
Evrópu eða möguleika til að hafa
áhrif á ákvarðanatöku varðandi þá
hluti sem snerti hagsmuni okkar. Is*
lendingar þurfi að setja sér samn-
ingsmarkmið og náist viðunandi nið-
urstaða í viðræðum um aðild eigi að
bera inngöngu undir þjóðina.
Nýta á kosti markaðs-
hagkerfisins
Aðspurður um afstöðuna til einka-
væðingar segir hann að jafnaðar-
menn um allan heim séu meira og
minna á þeirri skoðun að það eigi að
nýta kosti markaðshagkerfisins eins
og framast sé kostur. Hins vegar sé
það löngu ljóst að markaðskerfið sé
ekki vel fallið til að leysa viðfangsefni
á mörgum sviðum mannlífsins. „Við
jafnaðarmenn viljum til dæmis ekki
að skólakerfið og heilbrigðiskerfiA
verði ofurselt markaðslögmálunum.
Menn era nú að tala um ýmsa nýja
möguleika í þessum efnum, til dæmis
hvað varðar einkaframkvæmdir. Þær
eiga fyllilega rétt á sér, en þá og því
aðeins að þær séu hagkvæmari fyrir
hinn almenna skattgreiðanda heldur
en ef farnar era hefðbundnar leiðir.
Það sem ég hef orðið var við, bæði
hér í Hafnarfirði og reyndar hjá ríkis-
valdinu líka, er að menn era ekki að
horfa tO hagkvæmninnar heldur era
það frekar trúarbrögð sem stjóma
því að keyrð er í gegn ákveðin þróun í
einkaframkvæmdum. Ég hef komist
að sömu niðurstöðu og þingmaður
Reyknesinga og leiðtogi sjálfstæðis-
manna í Kópavogi, Gunnar Birgisson,
að það er hreinlega dýrara fyrir sveit-
arfélagið að fara einkaíramkvæmda-
leiðina varðandi skólamál og leik-
skóla til dæmis heldur en að byggja
sitt húsnæði sjálft,“ sagði Tryggvi.
Tryggvi segist fylgjandi stóriðju á
Austurlandi og það eigi ekki að koma
niður á Austfirðingum að fyrirhugað-
ar virkjanir norðan Vatnajökuls hafi
ekki verið settar í umhverfismat eins
og tvímælalaust hafi átt að gera. Á
hverjum tíma verði að vega og meta
náttúruvemd annars vegar og hags-
muni atvinnulífs og uppbyggingar,
hins vegar. I þeim efnum sé ekki til
neinn heUagur sannleikur og afstaða
hljóti að ráðast í hverju tilviki fyrir
sig af fyrirliggjandi upplýsingum og
hvað talið sé farsælast fyrir þjóðina
til lengri tíma litið.
Samvinnan verið góð
Tryggvi segir að það hafi háð Sam-
fylkingunni til þessa að ekki hafi ver-
ið til skipulegur flokkur með forystu
sem sæld umboð sitt beint til félags-
manna sinna. Hins vegar hafi sam-
vinna flokkanna sem að henni standi
gengið mjög vel. Þetta muni breytast
nú í vor þegar Samfylkingin verði að
formlegu stjómmálaafli og hann hafi
mikla trú á möguleikum hennar í
framtíðinni. Hugsjónir jafnaðarstefn-
unnar hafi liðið fyrir sundrungu á
vinstri væng stjómmálanna, en með
Samfylkingunni sé tíl orðið það
stjórnmálaafl sem muni breyta þeirri
stöðu, því hún hafi alla
burði tíl þess að hafa 30-
40% kjörfylgi og verða af
svipaðri stærð og Sjálf-
stæðisflokkurinn.
“““““““ Hann segist aðspurður
ekki eiga von á harðri og óvæginni
kosningabaráttu. „Ég þekki Óssur
prýðUega og við höfum átt gott sam-
starf. Óssur er náttúrlega eins og >kl-
þjóð veit öflugur stjórnmálamaður og
fylginn sér. Ég á von á málefnalegri
og drengilegri kosningabaráttu. Það
kemur síðan í hlut samfylkingarfé-
laga að velja þann sem þeir telja að
henti betur til forystu í Samfylking-
unni og það er eðlUegur framgangur í
lýðræðislegum flokki,“ sagði Tryggvi
að lokum.
Brýnt að láta
reyna á inn-
göngu i ESB