Morgunblaðið - 23.03.2000, Blaðsíða 44

4£ FIMMTUDAGUR 23. MARS 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Lyfseðilinn milli kl. 9
og 9.15 fyrir hádegi
ÞAÐ VAR í morgunþætti svæðis-
útvarps Austurlands fyrir nokkru,
sem Ingunn Indriðadóttir rakti fyrir
hlustendum framgang og hagræð-
ingu „einhverra máttarvalda“ til nú-
tíma verslunarhátta hér
í fjórðungnum.
Ingunn lýsti því
hvernig þróunin helltist
Reyðarfjörð. Fyrir
ftn það bil 10 árum tel-
ur hún að verslanir þar
hafí verið; tvær sem
seldu matvöru, ein
blómabúð, bakarí, rit-
fangavöruverslun og
apótek. Á þeim tíma
hafí starfandi læknar
verið tveir. Ingunn seg-
ir orðrétt: „I dag stend-
ur eftir af þessari
upptalningu einn lækn-
ir og ein matvöruversl-
un ...“
Um afdrif Apóteksins
á Reyðarfirði segir Ingunn þetta:
„Hér hefur verið rekið apótek
eins lengi og elstu menn muna. En
f*ro þegar öflugt að ég hélt, lyfjafyr-
irtæki frá Reykjavík, LYFJA,
treysti sér ekki til að taka við
rekstri á þessu litla apóteki okkar,
þá þótti mér það reyndar grátbros-
legur gamanleikur því þeir voru
varla búnir að opna þegar þeir lok-
uðu aftur.
Og það er ekkert óalgengt að sjá
auglýsingu eins og þessa: „Til að fá
lyfin samdægurs þarf að koma með
lyfseðla milli kl. 9-9.15 f.h.“. Ég
spyr; er þetta þjónusta?"
-^Svona er spurt á Reyðarfirði í
dag!
En ég lít til Seyðisfjarðar og spyr
í hreinni skelfingu: „Hvenær lokar
LYFJAN apótekinu okkar?“ Apótek
Austurlands á Seyðisfirði var stofn-
að árið 1880 og vitnar um stórhug
aldamótakynslóðarinnar, eins og öll
hin gömlu húsin í bænum okkar, og
allt annað gamalt sem tekist hefur
að varðveita óskemmt frá fyrri tíð,
og heillar ferðamennina sem hingað
koma. Við getum glaðst yfir því sem
varðveist hefur, og munað að þakka
þeim sem hafa stutt að varðveislu
þessara minja fyrir land og þjóð.
Tuminn er alveg sérstaklega fal-
legt hús, eitt af þessum sem ÞARF
að varðveita. Hann var byggður
-ÍÖ07. Verslunin hans Péturs sem er
þama fellur skemmtilega inn í þann
ramma sem húsið sjálft býður upp á.
Gömlu innréttingarnar í vínbúðinni
á Seyðisfirði gefa þeirri verslun al-
veg sérstakan sjarma. Verslun F.J.
Waage var stofnuð 1907, og verslun-
areigandinn segir mér að það sé
eina verslunin á landinu þar sem
enn er afgreitt eingöngu yfir búðar-
borð. Allt eru þetta fyrirtæki sem
ferðamenn taka eftir, sérstaklega
útlendingar sem koma með ferjunni.
Og það skemmtilega er að þeir taka
víst eftir þeim þegar þeir fara,
vegna þess að svona nokkuð sáu
þeir ekki annars staðar á Islandi á
ferð sinni um landið nema hér.
Seyðfirðingar, við þurfum að
passa apótekið okkar, ekki að bíða
eftir því að einhver loki því fyrir
okkur og negli svo á hurðina til-
kynninguna: „Til að fá lyf afgreidd
o.s.frv., milli kl. 9-9.15 f.h.“
í dag göngum við inn í nýja öld,
við skulum gera það glaðbeitt og
vongóð. Ekki að láta hana ganga yf-
ir okkur, dapra, úrilla og vonsvikna,
vegna þeirra tækifæra sem bragð-
ust á þeirri gömlu.
Við höfum tilefni til bjartsýni nú,
sem aldrei fyrr, og við skulum láta
hana eftir okkur. Sitj-
andi ríkisstjórn hefur
sýnt okkur Austfirð-
ingum nú á síðustu
misseram að hún hef-
ur skilning á vanda
fjórðungsins í stóru
atvinnumálunum og
vilja til þess að rétta
okkar hlut í atvinnu-
þróunarferli nútím-
ans, og við eram henni
þakklát fyrir það.
Helst er ég á því að á
síðustu misseram hafi
ekki áður jafn margir
ráðherrar sótt okkur
heim og nú. Ég tek
mér það „bessaleyfi“
að þakka sérstaklega,
fyrir hönd margra, kvenráðherran-
um þremur sem heimsóttu fjórðung-
inn til Neskaupstaðar nú fyrir
skömmu. Þetta er ákaflega mikils
virði, menn hlusta á fólk og kynna
sér aðstæður. Þann stuðning sem
stjórnvöld eru að veita okkur, tel ég
Byggðaþróun
Við þurfum að fylkja
okkur um gæslu þeirra
verðmæta hér í fjórð-
ungnum sem fyrir
Karólína
Þorsteinsdóttir
eru, segir Karólína
Þorsteinsdóttir, og
við eigum að bregðast
við strax.
að við þökkum best með því að
fylkja okkur af fullum heilindum um
virkjunarframkvæmdirnar og þær
niðurstöður sem teknar verða með
tilliti til atvinnu í framhaldi af því.
En til þess að lifa það að stóra
draumarnir rætist þurfum við að
gæta þess að týna ekki því sem við
höfum. Við þurfum líka að fylkja
okkur um gæslu þeirra verðmæta
hér í fjórðungnum sem fyrir era, og
til að gera það þurfum við ekkert að
bíða, heldur bregðast við strax.
En aftur til Reyðarfjarðar með
„lyfseðilinn milli kl. 9-9.15 f.h.“:
Aðförin að apótekinu þar þótti
ekki öllum slæm, heldur tóku fleiri
til hendinni með tiltektir í öðra fyr-
irtæki. Og Ingunn segir:
„Eitthvað fannst Kaupfélagi Hér-
aðsbúa þetta sniðugt, fengu til liðs
við sig fyrirtæki af Suðurnesjum og
gáfu framkvæmdinni nafn“, og Ing-
unn segir orðrétt: „Fyrsti þáttur
heitir Samruni, já hlustandi góður, í
þeim þætti era þeir ekki alveg vissir
um hvort þeir eiga, eða era búnir að
gefa, selja eða afhenda, verslunar-
rekstur héðan úr fjórðungnum og
finnst mér bera á mikilli óákveðni og
mörgum spurningum ósvarað." Um
framhaldið segir hún þetta:
„Annar þáttur gengur út á hálf-
gerðan drama því þar kemur fram
„Hagræðing“, verðlækkun, meira
vöruúrval og góð þjónusta, allt fyrir
leysir vandann
Reflectix er 8 mm þykk enduraeislondi einonorun í rúllum.
7 lög en 2 ytri alúminíum—lög endurgeisla hitann.
Breiddir: 61 og 122 mm. Rúllulengdir: 15, 38 og 76m.
í hóaloft, bak við ofna, í fjós, hesthús, ú rör, ó veggi,
tjaldbotna, sessur, svefnpoka o.m.fl.
Skærí. heftibyssa oq límband einu mkfærin.
ÞÞ
&CO
Þ.ÞORGRÍMSSON & CO
ÁRMÚLA 29 S: 553 8640 t 568 6100
okkur, áheyrendur góðir. Þar reyna
þeir af sinni alkunnu snilld að sann-
færa áheyrendur um mikilvægi þess
að verslað sé við eina heildsölu, og
auðvitað er hún sunnanlands, hvað
annað? Það er, að öll innkaup eru
ákveðin á einum stað, einn inn-
kaupastjóri, sem er líka fyrir sunn-
an, sér um og ákveður hvaða vörar
eru seldar hér í fjórðungnum ...“
Hér á Seyðisfirði er Kaupfélag
Héraðsbúa nýbúið að byggja sér
mjög gott verslunarhús. Það hefur á
undanförnum árum, í krafti einok-
unar, verið að koma allri verslun á
Austurlandi undir einn hatt. Kaup-
maðurinn á hominu er ekki lengur
til staðar, gömlu kaupfélögin ekki
heldur. Sambandið og Mikligarður
sáu fyrir þeim. Meira að segja
Kaupfélag Þingeyinga dó nú á dög-
unum, og veit ekki sjálft hvers
vegna það gerðist. En við eram hér
fyrir austan og eins og Ingunn seg-
ir: I óvissu um það hvort Kaupfélag
Héraðsbúa er búið að „afhenda"
okkur, „selja" eða „gefa“ til Sam-
kaupa-Sparkaupa.
En hvaða tímar fara nú í hönd í
verslunarmálum okkar Sparkaup-
Samkaup? Auglýsingar í sjónvarpi
lofa betri þjónustu og ótakmörkuðu
vöraúrvali. En ótrúlegt en satt, þeg-
ar við komum inn í þessa fínu versl-
un verðum við nánast fyrir sjokki.
Allt sem blasir þarna við eru nánast
hálftómar hillur. Hvar er öll góða
matvaran sem við áttum von á, og
sáum auglýsta í sjónvarpinu? Jú, við
sjáum nokkrar dósir af ófrosnum
kótelettum, og kjötfars, sem hlýtur
að fara að verða þjóðarréttur hér.
Og þarna era nokkrir pylsupakkar,
og þegar betur er að gáð, fáein
bjúgu. Hvílík frekja að kvarta yfir
því að ekki sé alltaf til sýrður rjómi
og annað smálegt. Hvað þá heldur
að láta sér detta í hug gimilega fisk-
og kjötrétti.
„Það er alveg ótrúlegt hvað þessu
landsbyggðarfólki getur dottið í hug
að eigi að gera fyrir það.“ Kæra les-
endur, ef ykkur skyldi detta eitt-
hvað í hug þegar þið horfið á mat-
arauglýsingar í sjónvarpi frá
Samkaup-Sparkaup, þá skuluð þið
bara gleyma því.
Aðeins ein spurning í lokin: Verð-
ur langt í það að við sjáum nokkrar
bækur í grind fyrir jólin, og nokkra
blómvendi í fötu, nægilega mikið til
þess að blóma- og bókabúðirnai- gef-
ist upp? En það má reyna, því þótt
þetta sé ekki arðbær rekstrareining
þá er ýmislegt leggjandi á sig fyrir
málstaðinn.
En ég vil taka fram, að ég hef
mikla samúð með afgreiðslufólkinu í
þessu nýja og fallega húsi.
Það gerast oft atburðir í lífi lítilla
barna sem verka svo sterkt á þau að
þeir sitja í undirmeðvitundinni alla
ævi. Foreldrar mínir vora fátækt
bændafólk, sem átti erfitt með að
sjá fjölskyldunni farborða. Móðir
mín var feikna myndarleg húsmóðir,
sem lagði sig fram um að laga góðan
og girnilegan mat. Það má segja að
henni hafi tekist ótrúlega vel. Einu
sinni fyrir jólin sendist einhver fyrir
hana með innkaupamiða með beiðni
um úttekt. Ég var bara lítið barn, en
ég gleymi aldrei sárindunum í svip
mömmu þegar hún, sem ætlaði að
gleðja fjölskylduna fyrir þessa hátíð
barnanna, las bréfíð sem fylgdi
þeirri úttekt sem hún fékk. Það var
svona:
„Fátækt fólk þarf ekki lyftiduft,
það getur notað natron."
Höfundur er húsmóðir á Seyðisfírði.
Islenski „Don
Kíkótinn“
svarar fyrir si g
ÞAÐ fór sem mig
grunaði að hinn „nátt-
úrulega" sinnaði
Ragnar Þjóðólfsson sá
sig knúinn til að koma
með athugasemdir
varðandi ummæli mín
sem ég viðhafði í
Morgunblaðsgrein
þann 13. febrúar síð-
astliðinn sem bar yfir-
skriftina „Framskóg-
ur fæðubótarefna".
Þar finnst Ragnari að
ég vegi of þungt að af-
urðum sem hann hefur
tröllatrú á og telur Ólafur Gunnar
allra meina bót. Ragn- Sæmundsson
ar hefur áður látið í
það skína að honum líki ekki sjón-
armið mitt gagnvart efnum sem
hann hefur átt þátt í að markaðs-
setja og selja. I reynd er ekkert við
því að gera enda ríkir hér á landi
sem betur fer málfrelsi. Aftur á
Næringarfræði
N æringarfræðin
er byggð á traustum
grunni, segir Olafur
Gunnar Sæmundsson,
þar sem vísindaleg
_____þekking er í___
hávegum höfð.
móti þykir mér verra þegar reynt
er að gera lítið úr málflutningi mín-
um og menntun og látið líta svo út
að ég berjist af alefli gegn bættri
heilsu þjóðarinnar með því að vara
við neyslu afurða sem auglýstar
hafa verið sem allra meina bót.
Afurðir býflugunnar geta
reynst varhugaverðar
Ragnar (sem eflaust vill vel) hef-
ur um langt árabil verið ötull sölu-
maður afurða sem kenndar era við
býfluguna og hann fullyrðir að af-
urð eins og blómafrjókorn séu „ein-
faldlega næringarríkasta fæða sem
til er“. Upp á síðkastið hefur borið
hátt auglýsing þar sem fæðubótar-
efnið Naten er auglýst. Umboðs-
maður Natens er enginn annar en
Ragnar Þjóðólfsson. Uppistaðan í
Naten eru þrjú efni sem kennd eru
við afurðir býflugunnar. Efnin heita
blómafijókorn, própólis og drottn-
ingarhunang. Naten hefur verið
auglýst sem kraftaverkaefni hið
mesta og í auglýsingum sem birst
hafa í dagblöðum má sjá myndir af
fólki sem dásamar efnið í hástert og
í texta sem fylgir má meðal annars
lesa að með neyslu þess hafi þrekið
og einbeitingin batnað; neyslan hafi
leitt til andlegs jafnvægis og vellíð-
an og brennsla ljkamans aukist um
tugi prósenta. Ég viðurkenni fús-
lega að auglýsingar sem þessar, þar
sem alið er á trúgirni fólks, virka
leiðinlega á mig, ekki síst ef það er
vitað að þau innihalda engin virk
efni. Sem dæmi má nefna að marg-
ar vel gerðar rannsóknir hafa verið
framkvæmdar á áhrifum blómafrjó-
korna á líkamsgetu og niðurstöður
benda ótvírætt til að neysla þessar-
ar sykurríku afurðar gefur ekki
neinn undrakraft og getur í reynd
verið hættuleg fólki sem þjáist af
frjóofnæmi. Drottningarhunang er
Sushí borðbúnaður
Bakkar kr. 1.500. Dískar frá kr. 525.
Hnífar frá kr. 2.900.
Japansprjónar kr. 395 paríð.
If0) PIPAR OG SALT
V%CE5#'
Klapparstíg 44 * Sími 562 3614 I
aftur á móti að megin-
uppistöðu sykurlögur
en þar er einnig að
finna prótein og eitt-
hvað af steinefnum og
vítamínum. Afurðin er
því sannarlega orku-
gefandi en býr ekki yf-
ir neinum undraverð-
um eiginleikum. Þess
skal jafnframt getið að
hópur manna þolir
drottningarhunang illa
og sumir sem neytt
hafa hunangsins í
þeirri trú að það sé
allra meina bót, hafa
uppskorið slæm asma-
og ofnæmisköst.
Ástæða orða minna í téðri blaða-
grein var einmitt að vara fólk við
þessum mögulegu aukaáhrifum.
Rotturnar og Cheeriosið
í grein sinni bendir Ragnar á að
ég efist um að menn þurfi almennt
á fæðubótarefnum að halda. Hér
ratast Ragnari rétt orð í munn, en
að sama skapi geta þær aðstæður
að sjálfsögðu komið upp að neysla
fæðubótarefna sé nauðsynleg.
Ragnar nefnir Olaf Olafsson, fyrr-
verandi landlækni, til sögunnar og
bendir á að sá mæti maður, sem
jafnframt er formaður Beinvernd-
ar, hvetji konur til að taka inn kalk
og járn og þannig koma í veg fyrir
beinþynningu. Olaf þekki ég ágæt-
lega og sem dæmi má nefna þá
starfa ég með Olafi í stjórn Bein-
verndar. Það er rétt hjá Ragnari að
Olafur hefur ráðlagt kalkneyslu en
þá fyrst og fremst úr fæðu eins og
mjólk og mjólkurafurðum. Aftur á
móti skil ég ekki hvað Ragnar er að
blanda járni inn í þessa umræðu.
En eflaust er hér um að ræða þekk-
ingarleysi á næringarfræðinni og
þekkingarleysi hans opinberast til
fulls þegar hann fullyrðir að það
hafi verið sýnt fram á að rottur telji
Cheerios-hafrana næringarsnauð-
ari en umbúðirnar utan um þá. En
eins og Ragnar segir í grein sinni
21. mars síðastliðinn: „Hann [Olaf-
ur] mælir t.d. með því að menn
leggi sér til munns Cheerios á
morgnana þótt sýnt hafi verið fram
á að rottur töldu pakkann næring-
arríkari en innihaldið." Cheerios er
auðvitað dæmi um hollan mat og
þess vegna morgunmat en ég gæti
nefnt fjölmörg önnur dæmi um góð-
an morgunmat: Hafragraut með
rúsínum, brauð með osti, skyr, jóg-
úrt, ostaslaufu, ávexti o.s.frv.
Hófsemi og fjölbreytni
Næringarfræðin byggir á traust-
um granni þar sem vísindaleg
þekking er í hávegum höfð. Nær-
ingarfræðingar og næringarráð-
gjafar hafa lokið að lágmarki fjög-
urra ára háskólanámi í viður-
kenndum háskólum. Starfsheiti
þeirra er lögverndað. Menntaðir
næringarfræðingar og næringar-
ráðgjafar hér á landi eru einhvers
staðar á bilinu 30-40 og skoðanir
þeirra á öllum meginatriðum nær-
ingarfræðinnar samhljóma. Þetta
er sagt vegna þess að það hefur
komið fyrir að fólk sé opinberlega
að titla sig næringarráðgjafa og
haldið á lofti kenningum sem tengj-
ast á engan hátt hinni vísindalegu
næringarfræði. Ragnar er reyndar
ekki sekur um það athæfi, enda titl-
ar hann sig verslunarmann og
áhugamann um náttúruefni og
sjálfslækningar. Þeir sem kynna
sér af opnum hug undraheim nær-
ingarfræðinnar skilja fljótt að það
sem virkar til langframa er hófsemi
og fjölbreytni þar sem hömlulaus
neysla ákveðinna fæðutegunda og
útskúfun annarra á ekki upp á pall-
borðið.
Höfundur er næringarfræðingur.