Morgunblaðið - 26.03.2000, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 26. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Rússar ganga að kjörborðinu í dag og kjósa nýjan forseta landsins
Rússar þreyttir á hetjum
o g kjósa einfaldleikann
":í'- v
- BAKSVIÐ
Forsetakosningar fara fram í Rússlandi í
dag Alexander Malkóvítsj, blaðamaður í
Pétursborg, fjallar hér um kosningarnar
og afstöðu rússneskra kjósenda.
Tæplega tuttugu stuðningsmenn Vladímírs Pútíns komu fyrir helgina
saman fyrir utan listamiðstöð í Moskvu og veifuðu borðum og spjöldum
forsetaframbjóðandanum til stuðnings.
AÐ MORGNI mánudagsins
27. mars mun að öllum l£k-
indum liggja fyrir hver
gegnir embætti forseta
Rússlands næstu fjögur árin en for-
setakosningar fara fram í landinu í
dag. Fæstum mun koma á óvart, að
Vladímír Pútin, starfandi forseti,
verði kjörinn til að gegna því hlut-
verki áfram. En ást Rússa á sterkum
leiðtogum hefur löngum verið lýðum
kunn.
A sama tíma og vinsældir Pútíns
aukast hefur gengi rúblunnar hins
vegar fallið og erfitt er að ímynda sér
að Tsjetsjníustríðið hljóti glæstan
endi. Nýleg skoðanakönnun á vegum
ROMIR, sjálfstæðs skoðanakann-
anafyrirtælds, bendir eigi að síður til
þess að Pútín hafi Rússa í hendi sér,
því a.m.k. 55% aðspurðra sögðust
vilja að hann gegndi embætti forseta.
Þar af töldu 27,9% Pútín vera
„rétta“ manninn í embættið og 39,7%
sögðust telja hann ,,frekar hæfan“ til
að gegna starfinu. A meðan töldu ein-
ungis 4,5% Pútín „óhæfan“ til að
gegna embætti forseta og önnur
7,3% mátu hann „frekar óhæfan" til
starfans.
Hvaða ástæður liggja að baki vin-
sældum Pútíns? Tsjetsjníustríðið og
viðhorf Pútíns til tsjetsjneskra upp-
reisnarmanna hefur lengi verið talið
eiga stóran hlut í vinsældum hans, en
nýleg skoðanakönnun ROMIR gefur
tilefni til að draga þá skýringu í efa.
Fáir Rússar virðast nefnilega trúa
því að Tsjetsjníustríðinu Ijúki með
glæstum sigri rússneska hersins.
Samkvæmt niðurstöðum könnunar-
innar sögðust aðeins 18,9% trúa því
að stríðinu lyki fljótlega með fullnað-
arsigri Rússa, á meðan 50,2% töldu
Tsjetsjníustríðið mundu dragast á
langinn og önnur 18,9% kváðust
sannfærð um að stríðsrekstri í Tsjet-
sjníu yrði hætt, a.m.k. um stundar-
sakir, að loknum forsetakosningum.
Vekur Vladímír Pútín þá vonir
með Rússum um að hann geti breytt
aðstæðum þeirra og bætt hag þjóðar-
innar? Svo virðist ekki vera því meira
en 37% aðspurðra sögðust telja að af-
sögn Jeltsíns og innsetning Pútíns í
embætti muni litlu sem engu breyta.
Hvers vegna nær Pútín þá að hrífa
Rússa? Hann virðist hvorki búa yfir
miklum persónutöfrum né þykja sér-
lega aðlaðandi maður og þar í kann
svarið að leynast. Rússar hafa fengið
sig fullsadda á hetjum og hálfguðum
og óska nú einskis frekar en einfald-
leika og einhvers mannlegs. Rúss-
neska kjósendur í dag þyrstir nefni-
lega í leiðtoga sem hvorki lýgur að
þeim né heitir hinu ómögulega.
EiturlyQaneysla forseta
bærilegri en dheiðarleiki
Önnur skoðanakönnun ROMIR
veitir nokkuð skýra mynd af þeim
eiginleikum sem Rússar vilja gjam-
an að nýr forseti búi yfir, sem og
þeim göllum sem þykja hvað óæski-
legastir. Forsetaframbjóðendur líkt
og aðrir búa yfir neikvæðum eigin-
leikum og teljast sumir gallar bæri-
legri en aðrir.
Könnun ROMIR, sem byggðist á
handahófskenndu úrtaki, leitaðist við
að veita upplýsingar um hvaða neik-
væða þætti í fari væntanlegs forseta
Rússar væru reiðubúnir að sætta sig
við. Minnstum áhyggjum olli útlitið
og sögðu 40,2% það skipta litlu máli.
Önnur 31% töldu hann vel geta verið
án persónutöfra og 17,1% voru reiðu-
búin að sætta sig við drykkju, reyk-
ingar og eiturlyfjanotkun.
Aðeins 11,4% aðspurðra voru hins
vegar reiðubúin að sætta sig við aldr-
aðan forseta og 9,4% að hann ætti við
alvarleg veikindi að stríða.
Enn óæskilegri þættir í fari for-
setans þóttu hins vegar vera athygl-
issýki sem einungis 3,7% töldu þol-
andi, óákveðni sem 2,6% voru
reiðubúin að umbera og vangeta til
að mynda góða vinnuhópa að mati
1,7%. Sami fjöldi var reiðubúinn að
sætta sig við aðgerðarlausan forseta
og 1,3% við mann sem væri óhæfur til
starfans. Aðeins 1% aðspurðra taldi
hins vegar viðunandi að forsetinn
sýndi af sér óheiðarleika.
Sé litið á Borís Jeltsín, íyrrverandi
forseta Rússlands, starfandi forseta,
Vladímír Pútín, og forsetaframbjóð-
enduma Gennadí Zjúganov og Alex-
ander Lebed, sem allir hafa notið vin-
sælda meðal almennings í gegnum
tíðina, er óhætt að segja að hrifning
Rússa á þeim hafi ekki byggst á ytri
fegurð.
Það er þess virði að líta betur á þá
galla sem Rússar virðast ekki reiðu-
búnir að sætta sig við í fari væntan-
legs forseta. Óheiðarleiki, hæfileika-
skortur, aðgerðarleysi, skortur á
getu til að mynda góða vinnuhópa,
óákveðni og athyglissýki móta ákveð-
inn hóp persónueinkenna og verður
að teljast eftirtektarvert að Rússar
skuli enn trúa á ævintýri og leita
„heiðarlegs" forsetaframbjóðanda.
Það hversu erfitt kjósendur eiga
með að sætta sig við athyglissýki í
fari frambjóðanda er einnig þáttm- í
goðsögnum rússneskra stjómmála,
en samvinnuhugtakið og hagur fjöld-
ans liggja enn mjög djúpt í rússnesku
þjóðarsálinni. Þess vegna er litið á
það sem galla í fari væntanlegs for-
seta reynist hann óhæfur til að safna
um sig hópi ráðgjafa og samstarfs-
manna. Rót vandans er þá ekki hvað
síst sú að fólk trúir því að forseta-
frambjóðanda beri að setja hag þjóð-
arinnar framar sínum eigin hags-
munum. Sé síðan litið á þá galla sem
Rússar eru reiðubúnir að sætta sig
við undir vissum kiingumstæðum
teljast þeir hár aldur og alvarleg
veikindi. En þetta má að mörgu leyti
rekja til Sovéttímans þegar ríkinu
var gjaman stjómað af gömlum og
heilsutæpum mönnum, sem og
mannúðarstefnu Rússa.
Við könnun ROMIR vakti athygli
að fjöldi aðspurðra átti erfitt með að
svara. Sú venja að hylla leiðtoga er
ein ástæða þess að margir áttu erfitt
með að ímynda sér að forsetafram-
bjóðanda væri hreinlega leyfilegt að
búa yfir nokkmm göllum.
„Næsti forseti Rússlands
mun heita Vladímír"
Það era ekki bara skoðanakannan-
ir sem benda til þess að Vladímír Pú-
tín verði næsti forseti Rússlands.
Jafnvel keppinautar Pútíns gera sér
fullvel grein fyrir hver er líklegastur
til að verða kjörinn.
Vladímír Zhírínovskí, formaður
hins Frjálslynda lýðræðisflokks
Rússlands, sem hæstiréttur úrskurð-
aði nýlega að ætti rétt á að bjóða sig
fram í forsetakosningum, lét hafa eft-
ir sér að nafn væntanlegs forseta
væri Vladímír og upphafsstafir hans
annaðhvort VP eða VZ. Aðeins tveir
frambjóðendur séu í raun að berjast
um embættið - hann sjálfur og Pútín.
„Forseti Rússlands mun aldrei heita
Ghena, Grisha eða Ellotska,“ sagði
Zhírínovskí á framboðsfundi í borg-
inni Kazan og átti þar við þá Zjúgan-
ov, Javlinskí og Pamfílova, sem einn-
ig era í framboði.
Þá lofaði Zhírínovskí kjósendum
nýjum tímum „her- og lögregluríkis",
nokkuð sem væri óumflýjanlegt „þar
sem tímabili kommúnisma og lýð-
ræðis í landinu væri nú lokið fyrir
fullt og allt.“ Her- og lögregluríki
væri það sem almenningur vildi og
hann myndi fylgja eftir óskum kjós-
enda. Almenningur vilji „ekki endi-
lega blóðbað," en æski þó smá blóðs-
úthellinga. „Ef blóðsúthellingar era
nauðsynlegar þá mun ég úthella blóði
og ef þetta hræðir ykkur, sleppið því
að kjósa,“ sagði Zhírínovsld og hét
því að stofna útibú leyniþjónustunn-
ar um land allt. „Blóð mun renna og
tíu til tólf milljónir manna munu far-
ast. Þær 135 sem eftir standa munu
hins vegar eiga þess kost að lifa eðli-
legu lífi.“
Að sögn Zhírínovskís yrði forseti
sá eini sem kjörinn yrði í embætti
undir stjóm hans og hvert kjörtíma-
bil yrði lengt í átta ár. En sextán ár í
embætti myndu veita Zhírínovskí
tækifæri til að hrinda breytingartil-
lögum sínum í framkvæmd. Sjálf-
stjóm ríkja yrði afnumin og 15 ríkis-
stjóram þess í stað falið að hafa
umsjón hverjum með sínu héraði.
Zhírínovskí leikur hlutverk sitt til
hins ýtrasta. En hvers vegna var
honum leyft að bjóða sig fram? Til að
auka kjörsókn. Öfgasinnaðir Rússar
munu nefnilega ekki mæta á kjörstað
nema Barkashov, leiðtogi Rússneska
þjóðarsambandsins, eða Zhírínovskí
séu í framboði og auðveldara er að
hafa stjórn á Zhírínovskí en Barka-
shov. Eldræður hans era hins vegar
líklegar til að draga um 5-7% kjós-
enda á kjörstað, fólk sem að öðram
kosti hefði ekki kosið og sá fjöldi
kann að reynast nægjanlegur til að
fyrri umferð kosninganna verði ekki
ógild. En a.m.k. 50% kjósenda þurfa
að greiða atkvæði til að úrslit kosn-
inganna teljist gild.
Verði fyrri umferð forsetakosning-
anna hins vegar ógOd, kann svo að
fara að núverandi frambjóðendum
verði bönnuð þátttaka í næstu kosn-
ingum og hvorki Pútín né Zhírín-
ovskí geta látið slíkt viðgangast.
Áróður ríkisfjölmiðla
hefur tilætluð áhrif
Eldræður Zhírínovskís og áróður
rfldsfjölmiðla virðist þó gera sitt
gagn. Nýlegar skoðanakannanir
benda til þess að 53-55% kjósenda
muni greiða Vladímír Pútín atkvæði
sitt í dag og þeir sem era ánægðir
með Pútín í hlutverki starfandi for-
seta era enn fleiri, yfir 60%.
Gennadí Zjúganov, formaður rúss-
neska kommúnistaflokksins, er tal-
inn líklegur til að fylgja á hæla Pútíns
og spá skoðanakannanir því að hann
hljóti 21,8% greiddra atkvæða. Þeir
Grígorí Javlinskí, leiðtogi Jabloko-
flokksins, sem spáð er 5,1% atkvæða,
og Zhírínovskí, sem spáð er 4,9% at-
kvæða, era síðan taldir líklegir til að
beijast um þriðja sætið. Hinum for-
setaframbjóðendunum átta er spáð á
bilinu 1-1,5% atkvæða og reyna þeir
hver í kapp við annan að koma á sam-
starfi við aðra frambjóðendur.
Til dæmis má nefna að Júrí Skúra-
tov, fyrrverandi ríkissaksóknari
Rússlands, mun hvetja kjósendur
sína til að veita Gennadí Zjúganov at-
kvæði sitt nái hann ekki að taka þátt í
annarri umferð kosninganna. Þá hef-
ur Skúratov sakað starfandi forseta,
Vladímír Pútín, um „blygðunarlausa
misnotkun á opinbera fé“ í forseta-
framboði sínu.
Víða um Rússland sé það nefnilega
annaðhvort aðstoðarmaður hérað-
sstjóra, sveitarstjóri eða fulltrúar
forsetaembættisins í viðkomandi
héraði sem hafi yfiramsjón með
kosningabaráttu Pútíns og nýti þeir
til starfans stjómsýslubyggingar,
bifreiðar og aðra samgöngukosti.
Þess utan megi sjá Pútín á
sjónvarpsskjánum 3-4 tíma á dag á
kostnað skattborgaranna í stað þess
að kostnaður vegna kosningabaráttu
hans sé fjármagnaður úr kosninga-
sjóðum líkt og lög geri ráð fyrir. Að
mati Skúratovs er frambjóðendum
með þessu mismunað og „haldi fram
sem horfir þá er full ástæða til að
leggja fram kæra vegna úrslita kosn-
inganna.“
Stjórnin í Kreml situr þó ekki
þegjandi undir ásökunum Skúratovs
og hefur tekist vel að draga upp
mynd af trúðinum Skúratov. Rússum
er vel kunnugt um að Skúratov varð
að segja upp stöðu sinni vegna
tengsla við gleðikonur og beið ímynd
hans hnekki nú nýlega þegar tveir
mótmælafundir, sem haldnir vora í
Moskvu til stuðnings honum, voru
báðir fjölsóttir af gleðikonum með
skilti á borð við „Stjórnmálamenn
era líka viðskiptavinir." Á síðari
fundinum greindu gleðikonur síðan
fjölmiðlum frá því að Skúratov ætti
vísan stuðning allra stúlkna sem
starfi í hinum ýmsu „nuddstofum“
Moskvu. Imynd Skúratovs var þar
með í rúst.
Um 60% kjósenda hugleiða nú að
taka þátt í kosningunum, þar af fjöldi
stuðningsmanna Pútíns, og kann ótt-
inn um að minna en helmingur kjós-
enda mæti á kjörstað því að reynast
ástæðulaus.
Almenningur virðist enn hafa um-
talsverðan áhuga á kosningunum og
vinsældir Pútíns eru miklar. Tsjet-
sjníustríðið og sá fjöldi hermanna,
sem þar hafa særst eða látið lífið,
virðist engu breyta þar um.
Um 5% kjósenda munu að sjálf-
sögðu kjósa gegn öllu því sem í boði
er, en sá hópur mun engu breyta.
Rússar hafa þegar gert upp hug sinn.
Pútín er þeim að skapi og sá sem
stjórna skal landinu. Það eina sem er
eftir er að breyta starfsheiti Pútíns
úr „starfandi forseti" í „forseti Rúss-
lands“.