Morgunblaðið - 26.03.2000, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 26. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Málverk sögð eftir Þórarin B.JÞorláksson boðin upp á vegum Gallerís Borgar
Heimild: Ólafur Ingi Jónsson
5 málverk
4
3
- Fjöldi málverka á uppboði
Verk sem þurfa skoðunar við
2 |- Fyrsta uppboð
Falsað verk
—I---1---(---1---(---1
I
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.10.11.12.13.14.15.16.17.18.19.20.21.22.23.24.25.26.27.28.29.30.31.32.33.34.35.36.37.38.39.40.41.42.43.44.45.
<
UPPBOÐ 1984-1992
■ . IIÍI. I lÍJ f lli I i
'8.29.30.31.32.33.34.35.36.37.38.39.40.41.42.43.44.45. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9
.... ~><
Málverk Þórarins B. Þorlákssonar
boðin upp hiá...
'77 '78 '79 '80 '81 '82 '83 '84 '85 '86 '87 '88 '89 '90 '91 '92 ‘93 '94 '95 '96 '97 '98
immJi
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.10.11.12.13.14.15.16.17.18.19.20.21.22.23.24.25.26.27.28.29.30.31.32.33.34.35.36.
UPPBOÐ 1993-1998
>
SÚ FULLYRÐING að mál-
verkafölsunarmál í tengsl-
um við rekstur Gallerís
Borgar sé hið stærsta sinn-
ar tegundar á öllum Norðurlöndun-
um er algjörleg óháð því að enn er
efnahagsbrotadeild lögreglunnar að
berast kærur vegna meintra fals-
ana. Gott dæmi er að einn forvörður
staðfesti grun eigenda 4 af 5 lista-
verkum um fölsun á meðan greinin
var í vinnslu. Rannsókn byggð á
uppboðsgögnum Klausturhóla og
Gallerís Borgar gefur til kynna að
um 900 falsanir hafi verið boðnar
upp á vegum Gallerís Borgar síðasta
áratug. Fjárhagslegt tjón er án efa
gífurlegt. Tilfinningalegt tjón er
ótalið enda hefur ekki aðeins verið
vegið að heiðri látinna listamanna
heldur brotið gegn lögum um höf-
undarrétt og almennum hagsmun-
um myndlistar í landinu. Upp-
boðsmarkaður með Ustaverk eftir
íslensku meistarana hrundi nánast
og er aðeins nýlega farinn að sýna
merki um að vera að rétta úr kútn-
um.
Málverkafalsanir komust fyrst í
hámæli með grein eftir Þóru Krist-
ínu Asgeirsdóttur og Kristján Þor-
valdsson í Pressunni hinn 6. desem-
ber árið 1990. Kveikjan að greininni
virðist vera fullyrðing Úlfars Þor-
móðssonar, þáverandi fram-
kvæmdastjóra, um að tvær myndir
eftir Sigurð Guðmundsson málara
hafi verið röntgen- og aldursgreind-
ar hjá danska uppboðsfyrirtækinu
Bruun Rasmussen fyrir uppboð á
vegum Gallerís Borgar. Blaðamaður
fer á stúfana og kemst að því að
myndirnar hafi í rauninni aðeins
verið skoðaðar með venjubundnum
hætti fyrir uppboðið. Úlfar svarar
því til að um misskilning hafi verið
að ræða.
í greininni er leitað álits sérfræð-
inga og vakin athygli á því að tvennt
gefi til kynna að myndimar geti ver-
ið falsaðar. Annars vegar rýr gæði
og gæti skýringin falist í því að Sig-
urður hafi málað myndimar á skóla-
árum sínum. Hins vegar gefi saman-
burður við eldri verk til kynna
ákveðið misræmi í undirskrift. Viðr-
aður er granur um að fleiri falsanir
kunni að hafa verið boðnar upp á
uppboðum Gallerís Borgar, m.a.
myndir merktar Ásgrími Jónssyni
og Jóhannesi Sveinssyni Kjarval.
Dæmdir blaðamenn
Skemmst er frá því að segja að
Hæstiréttur staðfesti niðurstöðu
héraðsdóms og dæmdi blaðamenn-
ina tvo til greiðslu alls 803.000 kr.
vegna greinarinnar hinn 16. febrúar
árið 1995. Hæstiréttur viðurkennir
að ummæli Úlfars hafi verið Press-
unni visst tilefni til umfjöllunar um
starfshætti fyrirtækisins og tekur
fram að tjáningarfrelsi sé grandvall-
arregla í lýðfrjálsu þjóðfélagi. Fyrir-
tæki í þjónustu við almenning verði
að geta tekið gagnrýni í ríkari mæli
en aðrir. „Fjölmiðlar hafa mikil-
vægu hlutverki að gegna i nútíma
þjóðfélagi og verður að játa blaða-
mönnum frelsi til tjáningar. Það
verður hins vegar að gera þær kröf-
ur til blaðamanna, að þeir byggi um-
fjöllun sína á vandaðri könnun á
staðreyndum."
Hæstiréttur tekur fram að full-
yrðing í tilvísun í greinina á forsíðu
„Úlfar í Gallerí Borg laug til um
rannsóknir á málverkum" eigi ekki
við rök að styðjast eins og greinilega
komi fram í viðtalinu við Ulfar inni í
blaðinu. Af tilvísuninni og fyrirsögn
yfir sjálfri greininni megi skilja að
Gallerí Borg hafi gefið rangar upp-
lýsingar um rannsóknir í fleiri tilvik-
um. Um alltof víðtæka fullyrðingu
sé að ræða. Hæstiréttur lítur á til-
vísun fyrirsagnar og texta í heild og
telur gefið í skyn að stunduð séu
Málverk kæra
sig ekki sj álf
Tveir blaðamenn vöktu athygli á grun um að höndlað væri með
vafasöm listaverk á vegum Gallerís Borgar í Pressunni fyrir tæp-
um áratug. Framkvæmdastiórinn höfðaði meiðyrðamál og voru
dæmdar skaðabætur vegna ummæla í greininni fyrir fímm árum.
Anna G. Ólafsdóttir leiðir að því líkur að með því að kanna betur
sannleiksgildi greinarinnar hefði verið hægt að koma í veg fyrir
stærsta málverkafölsunarmál á Norðurlöndunum fyrr og síðar.
Halldór Björn
Runólfsson
Tryggvi
Friðriksson
Sverrir
Kristinsson
Ólafur Ingi
Jónsson
vafasöm viðskipti í Gallerí
Borg.
Umræðumar héldu áfram
og fóra ekki framhjá Ólafi
Inga Jónssyni, forverði hjá
Morkinskinnu. Ólafur segist
hafa rekist á fyrsta falsaða
málverkið sumarið 1995. Mál-
verkið var eignað Kristínu
Jónsdóttur og hafði nafn-
skriftin verið dregin upp ofar-
lega á yfirmáluðum neðri
hlutanum. Ekki þurfti annað
en að hreinsa yfirmálninguna
af litlum bletti til að leifar af
uppranalegri nafnskrift í
rauðum lit kæmi í ljós í horn-
inu. Nafnskriftin var óljós
enda hafði greinilega verið
reynt að skafa bókstafina í
burtu. Eigandinn fékk mál-
verkið endurgreitt hjá Gallerí
Borg.
I kjölfar fyrstu fölsunarinn-
ar komu fleiri falsanir inn til
viðgerðar. Fljótlega kom að
því að Ólafur gat ekki setið
við orðin tóm og ákvað að ein-
beita sér að því að stuðla að
því að upplýsa um upprana
falsananna. Fyrsta kæran
vegna þriggja málverka var
borin fram í lok mars árið
1997. „Með kæranni fylgdi
ósk um að uppboðshaldararn-
ir yrðu krafðir um eigenda-
sögu verkanna, þ.e. nafn selj-
anda og annarra eigenda
aftur í tímann. Lögreglan fer með
kröfunni ekki aðeins fram á eðlileg
sönnunargögn heldur sýnir fram á
ábyrgð uppboðshaldarans í tengsl-
um við vinnureglur. Eigendur Gall-
erís Borgar höfðu áður borið við
trúnaði við seljendur og komust upp
með að veita ekki skýr svör um eig-
endasöguna," segir Olafur. „Sú stað-
reynd hefði ekki aðeins átt að segja
sína sögu um upprana verkanna
þriggja heldur alla starfsemina.“
Fyrsta rannsóknin virðist hafa
gefið ákveðna vísbendingu um fram-
haldið því að kæram vegna falsaðra
málverka tók að rigna inn til ríkis-
lögreglustjóraembættisins. Nú era
kæramar að sögn Jóns H. Snorra-
sonar, saksóknara og yfírmanns
efnahagsbrotadeildar ríkislögreglu-
stjóraembættisins, orðnar 130 til
150 talsins hér á landi og í Dan-
mörku. Tveir til þrír lögreglumenn
starfa að jafnaði við rannsóknina
innan efnahagsbrotadeildar ríkis-
lögreglustjóraembættisins. Fyrir
utan lögregluna vinna ýmsir sér-
fræðingar að því að rannsaka og
kanna sýnishorn.
í kæranum kemur fram að flest
séu listaverkin keypt í gegnum Gall-
erí Borg allan síðasta áratug. Eftir
að hafa unnið við reksturinn með
Úlfari Þormóðssyni tók Pétur Þór
Gunnarsson við rekstrinum árið
1993. Um 100 listaverk urðu eldi að
bráð í stórbruna í Gallerí Borg í
febrúar árið 1999. Granur leikur á
að um íkveikju hafi verið að ræða.
Samkvæmt upplýsingum frá lög-
reglu fundust á staðnum efni sem
styrktu þann gran. Rannsókn er
ekki lokið.
Héraðsdómur dæmdi Pétur Þór
til hálfs árs fangelsisvistar og
greiðslu tveggja milljóna kr. sakar-
kostnaðar vegna þriggja falsaðra
málverka aðeins nokkram vikum
eftir branann. Hæstiréttur staðfesti
fangelsisdóminn og þyngdi fjársekt-
ina um 500.000 kr. þann 4. nóvem-
ber sama ár. Ekki er Ijóst hvenær
næsta ákæra í málverkafölsunar-
málinu verður lögð fram.
Ólafur hefur gert viðamikla úttekt
á umfangi hugsanlegra falsana.
Rannsóknin fólst í því að safna sam-
an upplýsingum úr uppboðsskrám
frá Klausturhólum og Gallerí
Borg frá upphafi. Ekki var
aðeins um upphaflegar upp-
lýsingar í skránum að ræða.
Með því að leita til safnara á
borð við Braga Guðlaugsson,
sem skráði af nákvæmni öll
uppboðsverk beggja upp-
boðshúsanna, tókst Ólafi að
nálgast upplýsingar um t.d.
hvaða verkum hefði verið
bætt við skrána eftir prent-
un. Upplýsingamar vora
flokkaðar niður og bætt við
upplýsingum um hvort að um
fölsun gæti verið að ræða eða
ekki.
900 listaverk og 135-180
milljóna tjón
„í framhaldi af því studd-
ist ég við upplýsingarnar til
að setja upp graf eða reynd-
ar gröf um hvað hafði verið
að gerast í viðskiptum með
verk ákveðins hóps íslenskra
listamanna á tímabilinu. Með
hliðsjón af niðurstöðunum
áætla ég að um 900 falsanir
hafi verið boðnar upp í gegn-
um uppboð Gallerí Borgar á
tímabilinu. Varnagli minn er
fjöldi listaverka seldur á
uppboðum á Akureyri og í
allri Danmörku. í Danmörku
er enn ekki hægt að útiloka
að fölsuð verk séu á markað-
inum. Ef gert er ráð fyrir að
meðaltalsverð hverrar myndar sé
um 150.000 til 200.000 kr. nemur
heildartjónið samtals á bilinu 135 til
180 milljónum króna. Sú upphæð
gæti jafngilt framlögum Listasafns
Islands til listaverkakaupa í 12 til 15
ár. Ótalin era fölsuð verk seld beinni
sölu á vegum gallerísins.“
Umtalað framboð
„Ég hélt í upphafi að fjöldi ætl-
aðra falsana samkvæmt rannsókn-
um Ólafs Inga væri orðum aukinn,"
segir Halldór Björn Runólfsson list-
fræðingur. „Eftir að hafa sannreynt
að allar myndir eftir Svavar Guðna-
son á litprentaðri boðsskrá frá virtu
dönsku listhúsi væra falsaðar fór ég
að trúa því að umfangið gæti verið
jafn mikið og rannsóknirnar gefa til
kynna. Uppboðshaldararnir virðast
hafa verið hikandi í byrjun. Eftir að
ljóst varð hversu blekkingin var
auðveld hefur starfseminni vaxið
fiskur um hrygg. Annars virðist
mismunandi hvað lagt er í falsanirn-
ar og meira lagt í falsanir eftir yngri
listamennina eins og Svavar Guðna-
son og Gunnlaug Scheving. Nafn
hinna eldri virðist fremur hafa verið
misnotað með því að merkja myndir
minna þekktra listamanna."
Sverrir Kristinsson fasteignasali
hefur gefið út allmargar bækur um
íslenska myndlist, sótt uppboð og
fylgst með viðskiptum með listaverk
eftir íslenska málara um 35 ára
skeið. Hann segist aðeins hafa séð
nokkrar falsananna og geti ekki
metið hvort staðhæfing Ólafs um að
900 listaverk séu fölsuð sé rétt. „Ég
veit bara að Ólafur Ingi gerir sitt
allra besta til þess að leiða sannleik-
ann í ljós. Hann þykir fær sérfræð-
ingur á sínu sviði. Kaupendur föls-
uðu listaverkanna eiga heimtingu á
því að fá að vita hvemig í pottinn er
búið.“
Tryggvi Friðriksson rekur ásamt
eiginkonu sinni Gallerí Fold og
stendur fyrir uppboðum á íslenskri
myndlist. Tryggvi segist eiga afar
erfitt með að trúa því að 900 falsanir
hafi komist á markað.„Oft liggja
ekki nema nokkur hundrað listaverk
eftir hvem listamann. Hátt í 900
listaverk er því óhemju fjöldi og sér-
staklega á mælikvarða sérfræðinga
á sviði myndlistar. Annars er erfitt
að útiloka að kenningin sé röng.
Umtalað var að framboðið væri
ótrúlegt og gæti tæplega verið eðli-
legt.“
Vanvirða við
látna listamenn
„Falsanir era vanvirða við látna
listamenn og hafa valdið því að nöfn
mikilsverðra listamanna hafa fallið
út úr Iistasögunni," segir Halldór.
„Franski málarinn Monticelli er
ágætt dæmi um áhrif falsana á 19.
öld. Hann var ekki aðeins virtur
málari heldur hafði talsverð áhrif á
hinn þekkta málara Cézanne á sín-
um tíma. Ef ekki hefði verið fyrir
umfangsmiklar falsanir væri Mont-
icelli vafalaust jafn þekkt nafn og
Cézanne í myndlistarsögunni. Sú
staðreynd að allir reyna að forðast
falsanir gæti því hæglega haft nei-
kvæð áhrif á afstöðu komandi kyn-
slóða til ferils listamanna eins og
Jóns Stefánssonar."
„Burtséð frá augljósum hagsmun-
um listamannanna og höfundarrétt-
arhafa þarf klárlega að koma í veg
fyrir að verkin haldi áfram að ganga
kaupum og sölum í þjóðfélaginu,"
segir Ólafur Ingi. „Fyrst er hægt að
nefna einfalt dæmi um augljóst tap
af því að falsað málverk sé keypt
dýram dómum af falsara. Annað og
erfiðara dæmi gæti falist í því að
kaupandi út í bæ keypti óafvitandi
falsað málverk á uppboði fyrir
200.000 kr. og seldi verkið áfram
fyrir 700.000 kr. nokkram árum síð-
ar. Tap kaupandans er því ekki að-
eins upphaflega kaupverðið eins og í
fyrra dæminu heldur heildarapp-
hæðin eða 900.000 kr. samtals.
Þriðja dæmið gæti falist í því að
þrjú böm skiptu með sér munum úr
dánarbúi foreldra sinna. Eitt barn
fengi bílinn, annað sumarbústaðinn
og þriðja listaverk eftir þekktan ís-
lenskan málara. Sá hinn sami ætlaði
eftir nokkur ár að selja verkið og
kæmist að því að um fölsun væri að
ræða. Tjónið yrði algjört því að gall-
eríið er hætt starfsemi og aðrir erf-
ingjar ekki bótaskyldir gagnvart
tjóni listunnandans."
Fordæmisgefandi
Ólafur segist frá upphafi hafa ver-
ið viss í sinni sök og álitið að komast
þyrfti að hinu sanna eins fljótt og
auðið væri til að koma í veg fyrir
frekara tjón. Hann varð fyrir von-
brigðum með hvað rannsóknin gekk
hægt fyrir sig í upphafi. „Ein af
ástæðunum fyrir seinaganginum
felst væntanlega í því hversu erfitt
var að trúa því að galleríið stæði að
því eitt og hjálparlaust að blekkja