Morgunblaðið - 26.03.2000, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 26. MARS 2000 11
almenning með jafn afdrifaríkum
hætti og raun hefur orðið. Annars er
eðlilegt ferli lögreglurannsóknar
þar sem kannaðar eru hliðar beggja
auðvitað tímafrekt. Ekki er heldur
hægt að líta fram hjá því hversu
þarft hefði verið að sérfræðingar
hefðu beitt sér betur í þágu rann-
sóknarinnar enda hafði lögreglan
ekki á öðru svipuðu kærumáli að
byggja við rannsóknina. Sjálfur hef
ég haldið augunum opnum og ekki
legið á hði mínu við að bæta inn
gögnum í þágu rannsóknarinnar.“
Olafur heldur áfram og nefnir for-
dæmisgildið. „Við verðum að hafa í
huga að jafn viðamikið prófmál
sendir ákveðin skilaboð út í þjóðfé-
lagið. Ef falsaramir sleppa með litla
eða enga refsingu er alveg á hreinu
að aðrir eiga eftir að fylgja í kjölfar-
ið. Forverðir og aðrir varðmenn Ust-
arinnar myndu eiga undir högg að
sækja. Uppboðshaldarar gætu
óhultir haldið áfram að virða að
vettugi sjálfsagða ábyrgð fyrirtækj-
anna gagnvart almenningi, t.d. með
því að grafast fyrir um hvaðan föls-
uð verk séu upprunnin. Mínar rann-
sóknir gefa ákveðið til kynna að
galleríið hafi óstutt skipulagt falsan-
imar. Falsarinn sjálfur er aðeins lít-
ill þráður í stóram blekkingarvef,"
segir hann og tekur fram að ekki
megi gleyma kaupendum fölsuðu
verkanna. „Kaupendumir em að
sjálfsögðu aðeins fórnarlömb og fá
tjónið því miður aldrei að fúllu bætt,
hvorki fjárhagslega né tilfinninga-
lega. Við getum aðeins stuðlað að
því að varpa Ijósi á sannleikann um
blekkinguna í starfsemi fyrirtækis-
ins.“
Markaður rís
úr rústum
Gífurlegt tímabundið framboð á
fölsuðum málverkum eftir ákveðinn
hóp íslenskra málara hafði og hefur
enn áhrif á markað með listaverk
eftir eldri málara. Ólafur Ingi segir
að málverkin hafi verið keypt í byij-
un ákveðins uppgangstíma í þjóðfé-
laginu. Fjármagn hafi verið í umferð
og áhugi á fjárfestingum í listaverk-
um eftir meistara íslenskrar mynd-
hstar. „Blekkingin gekk út á að véla
ákveðinn hóp hugsanlegra kaup-
enda til að kaupa svikna vöm. Af-
leiðingin af ótrúlegu tímabundnu
framboði á ómerkilegum myndum
eftir ákveðinn hóp hstamanna var að
myndimar féllu í verði. Ekki aðeins
falsanimar því að verð á ekta mynd-
um hækkaði ekki með eðlilegum
hætti.“
Tryggvi telur að markaðurinn
hafi enn ekki náð sér á strik. „Færri
hstaverk eldri málaranna hafa farið
í sölu, verið lengur að seljast og ekki
hækkað eðlilega í verði síðustu árin.
Orðum mínum til stuðnings get ég
sagt frá því að nýlega seldist Kjar-
valsmálverk fyrir 800.000 kr. eftir
að hafa verið metið á 1,2 milljónir
kr. iyrir árið 1990,“ sagði hann og
tekur fram að hafa verði í huga að
kjaminn á uppboðunum hafi ekki
verið nema 200 til 400 manns. Ef
900 falsanir hefðu farið á markað
væri ekki nema von að botninn hefði
dottið í sölunni. Ekki væri heldur
nema von að ýmsir í hópnum væra
viðkvæmir fyrir því að hafa keypt
eitt eða fleiri fölsuð listaverk eins og
dæmi væri um. „Smám saman hafði
verið að þróast áhugi á því að kaupa
listaverk eftir íslensku meistarana í
fjárfestingarskyni fyrir 1990.
Ahuginn minnkaði í kjölfar aukinna
viðskipta með verðbréf og aftur í
tengslum við málverkafölsunarmál-
ið. Nú er eins og áhuginn sé aftur að
aukast. Eini munurinn er að núna
em kaupendurnir varkárari, vilja
sjá eigendasögu, fá listaverkin lánuð
og bera undir fagmenn. Annars höf-
um við haft að ákveðinni vinnureglu
að leiki minnsti granur á uppmna
verkanna séu þau skoðuð af sér-
fræðingi."
Ólafur telur að markaðurinn eigi
að fullu eftir að taka við sér eftir að
allur sannleikurinn um málverka-
folsunarmálið hafi verið leiddur
fram í dagsljósið. „Við skulum gera
okkm- grein fyrir því að þrátt fyrir
fjöldann eru fölsuðu verkin ekki
mörg í samanburði við öll verk lista-
mannanna. Aðeins fá verk íslensku
meistaranna berast á markað á
hverjum tíma. Smám saman koma
önnur og eiga eftir að hækka í verði
með eðlilegum hætti. Annars meg-
um við heldur ekki gleyma því að
nafnið er ekki allt. Sum verk
þekktra listamanna em aðeins miðl-
ungs góð og og ættu því aldrei að
seljast á mjög háu verði,“ segir
hann.
Sverrir tók fram að ekki væri
nema sjálfsagt að tryggja að ávallt
fylgdi eigendasaga listaverkum. „Eg
tel að kaupandi eigi rétt á því að fá
eigendasögu með listaverki. Eig-
endasaga er ekki aðeins trygging
fyrir því að listaverkið sé ófalsað.
Listi yfir eigendur er hluti af mynd-
listarsögu þjóðarinnar því í henni
felast upplýsingar um hveijir hafa
átt og safnað listaverkum á ákveðn-
um tíma. Eigendasagan getur einnig
sagt ýmislegt um feril listamanns-
ins, t.d. fyrsta sala verksins. Ekki
væri verra ef verðið fylgdi sögunni.“
Nútímalist fái athygli
Framboðið hafði að mati Ólafs
áhrif með öðmm hætti. „Reksturinn
í Gallerí Borg studdi afturhald og
metnaðarleysi við sölu á verkum eft-
ir nútímalistamenn. Ýmsir góðir
listamenn af yngri kynslóðinni hafa
því ekki notið verðskuldaðrar at-
hygli á síðustu ámm. Listamennirn-
ir selja færri verk fyrir lægra verð
en efni standa til miðað við aðra og
léttvægari list. Afturhaldsiiflin
blómstmðu og komu í veg fyrir eðli-
lega gerjun og átök viðfangsefna
góðra lista,“ segir hann og tekur
fram að ýmsir listamenn, sem notið
hafa athygli og góðrar sölu, séu ekki
endilega þeir sem ættu að fara fyrir
framvarðasveit samtímalistamanna.
Almenningur hafi setið eftir í aftur-
haldinu og þyrsti ekki nægilega í
nýjar hugmyndir og verk frjórra
einstaklinga."
Sverrir og Tryggvi telja hvomgir
að málverkafalsanamálið hafi haft
áhrif á viðskipti með nútímalist.
Halldór segir farið að örla á ákveð-
inni uppsveiflu í viðskiptum með nú-
tímalist. „Ég vona a.m.k. að svo sé
enda held ég að samtímalistamenn
hafi staðið alltof lengi í skugganum
af frumherjunum án þess að kastað
sé rýrð á þeirra framlag. Enginn er
heldur kominn til með að segja að
þeir verði endilega alltaf besta fjár-
festingin. Þama kemur líka alþjóð-
legt gildi inn í og er í því sambandi
ljóst að gildi fjárfestinga í listaverk-
um eftir Erró og aðra slíka á eftir að
standa fyrir sínu í framtíðinni.“
I hita leiksins
„Við spyrjum okkur auðvitað að
því af hverju falsanirnar vora jafn
lengi á markaðinum og raun ber
vitni,“ segir Halldór og tekin- fram
að svarið sé ekki einfalt. „Að hluta
til gæti svarið falist í því hversu
sönnunarbyrðin er erfið og nánast
hægt að líkja við erfiðleika í sönnun
kynferðisafbrotamála. Eina leiðin
virðist oft vera að standa glæpa-
manninn að verki. Ýmislegt veldur
því að erfitt verður að komast að
hinu sanna eins og sannast best á
því að þekkt dæmi era um að lista-
verk líkist ekki seinni listaverkum
ákveðinna listamanna. Langoftast
þarf viðamiklar rannsóknir til að
leiða sannleikann í ljós. Djörfung
þarf til að fara út í þann feril með
dómarahamarinn yfir höfðinu eins
og gerðist eftir að dómur féll í
Pressumálinu. Dómurinn hafði auð-
vitað áhrif á framgang málsins. Ein
skýringin á því af hverju ekki var
hugað að því að kanna sannleiksgildi
greinarinnar var að Pressan var illa
þokkaður miðill og ákærandinn
óneitanlega með nokkuð traust
bakland úti í þjóðfélaginu. Af hverju
almenningur lét blekkjast gæti að
einhverju leyti stafað af því hversu
opinbert stöðutákn felst í því að hafa
fest kaup á listaverkum eftir frum-
kvöðla í íslenskri málaralist. Annars
finnst mér mun eðhlegra að kyn-
slóðir festi kaup á list eftir samtíma-
menn sína. Með því þróaðist heil-
brigðari markaður og svipuð
djörfung og er að koma upp á verð-
bréfamarkaðnum.
Hvað listfræðingana varðar verð-
ur að hafa í huga að listfræðingar
em sérmenntaðir á ákveðnum svið-
um, eins og læknar, og hafa því ekki
allir jafn góðar forsendur til að meta
ákveðin listaverk. Því breytir hins
vegar ekki að ef listfræðingurinn
treystir sér ekki til að meta lista-
verírið ber honum skylda til að kalla
til annan sérfræðing. Falsanir eiga
auðvitað ekki að fara í gegn og inn á
söfn. Viðskiptin verða í hita leiksins,
kaupandinn hrífst og finnur fyrir
ákveðinni kaupþörf. Listfræðingar
virðast ekki vera yfir þann þrýsting
hafnir og gætu hafa talið upphefð í
því að redda ákveðnu nafni. Annars
er almennt alveg ótrúlegt að ekki
skuli hafa verið gengið harðar fram í
að krefjast eigendasögu í viðskipt-
um með fokdýr málverk.“
Fölsun - viðkvæmt orð
á uppboðum
„Óneitanlega vakti óvænt fram-
boð á listaverkum eftir ýmsa ís-
lenska málara, t.d. eftir Þórarin B.
Þorlákssson, athygli," segir Sverrir.
„Aftur á móti er orðið „fölsun" auð-
vitað afar viðkvæmt orð á listmuna-
uppboðum og nauðsynlegt að hafa í
huga að talsvert magn er til af lista-
verkum eftir íslenska listamenn í
Danmörku. Þekkt vora dæmi um að
fjöldi listaverka eftir íslenska lista-
menn úr sama danska dánarbúinu
væra seld hér á landi. Ekki eru
heldur allir á uppboðum með jafn
góða yfirsýn yfir feril listamann-
anna. Ekki er einu sinni víst að allir
listfræðingar geti áttað sig á hlutun-
um. Sumir listfræðingar hafa ef til
vill ekki kynnt sér alla gömlu
meistarana þar sem þeir hafa frem-
ur menntað sig og sérhæft á öðram
sviðum.“
Sverrir var spurður að þvi hvort
hann hefði sjálfar orðið fyrir því að
kaupa falsað listaverk. „Eftir ára-
tuga reynslu af listaverkaskoðun
tókst mér að sneiða framhjá fólsun-
um og oft af því að mér fannst vanta
ákveðin höfundareinkenni í lista-
verkin. Falsanirnar era heldur ekk-
ert sérstaklega vel unnar. Hvorki
hvað handbragð eða tækni varðar."
Heilagur smekkur
,gAf málverkafölsunarmálinu
verður að draga ákveðinn lærdóm
og stuðla að því að almenningur öðl-
ist vissan skilning á gildi íslenskrar
þjóðmenningar," segir Ólafur. „Aft-
ur á móti verður að hafa í huga að
smekkur manna er einkamál þeirra
og þannig heilagur og ekki eðlilegt
að dæma kaupendur fyrir að hafa
látið gabbast enda alveg víst að þeir
hafa treyst seljendunum. Ekki er
heldur hægt að líta framhjá því að
við höfum yfir að ráða mun ítarlegri
upplýsingum miðað við í upphafi.
Við höfum hvatt hugsanlega kaup-
endur falsaðra verka til að hafa
samband við sérfræðinga og láta at-
huga hvort að granurinn sé á rökum
reistur. Eftir athugun mína hafa
eigendur verkanna verið jafn sann-
færðir og ég um að verkin séu í
besta falli vafasöm. Kærendumir
gera sér grein fyrir því að tjónið fá-
ist varla nokkurn tíma bætt. Eini
tilgangurinn með kæranni hefur því
verið að stuðla að því að hægt verði
að upplýsa sakamálið."
Pressumálið
endurvakið?
„Málverk kæra sig ekki sjálf,“
segir Ólafur og unir sér ekki hvíldar
fyrr en málverkafölsunarmálið verð-
ur að fullu upplýst. Ólafur telur fulla
ástæðu til að Pressublaðamennimir
tveir krefjist endurapptöku vegna
niðurstöðu Hæstaréttar í Pressu-
málinu á sínum tíma. „Myndirnar í
Pressugreininni era klárlega vafa-
samar eins og kemur fram í grein-
inni. Mér finnst full ástæða og full-
komlega tímabært að taka málið
upp að nýju. Þrátt fyrir að vera að-
eins smábrot af blekkingarvefnum
segir Pressumálið allt. í mínum
huga er ljóst að einhver eða ein-
hverjir hafa blekkt, logið og svikið.
Gleymum því aldrei að málið snýst
um höfundamerkt listaverk þjóð-
kunnra íslendinga og því treystu
kaupendur."
Stjórn Blaðamannafélags Islands
hefur ákveðið að fela Atla Gíslasyni
lögmanni að kanna hvort tilefni sé
til endurapptöku Pressumálsins.
Ekki náðist í Atla vegna greinarinn-
ar enda er hann staddur erlendis.
Lögum samkvæmt þarf umsókn um
endurapptöku að uppfylla þrjú skil-
yrði til að vera samþykkt. Hið fyrsta
er að sterkar líkur séu leiddar að því
að málsatvik hafi ekki verið leidd
réttilega í ljós í Hæstarétti þegar
málið var þar til meðferðar. Annað
er að sterkar líkur séu leiddar að því
að ný gögn muni verða til breyttrar
niðurstöðu í mikilvægum atriðum.
Að lokum að önnur atvik mæli með
því að leyfið verði veitt, þ.ám. að
stórfelldir hagsmunir aðilans séu í
húfi. Fram kemur í lögunum að að-
eins megi gera eina tilraun til að fá
dómsmál tekið upp að nýju. Þess
vegna er Ijóst að rækilegrar athug-
unar er þörf áður en farið er fram á
endurapptöku málsins.
Þóra Kristín Ásgeirsdóttir, annar
höfundur Pressugreinarinnar, sagði
að höfundarnir hefðu hugleitt að
fara fram á endurapptöku. ,fyð
Blaðamannafélagið hafi frumkvæðið
er auðvitað ágætt. Sanngjörn máls-
meðferð ætti ekki aðeins að vera
hagsmunamál tveggja blaðamanna
heldur allra blaða- og fréttamanna.
Við höfum undrast þögn blaða-
manna á sínum tíma en sjálfsagt er
þar að einhverju leyti um að kenna
skorti á faglegri umræðu í stéttinni.
Blaðamannafélagið ætti auðvitað að
leiða slíka umræðu með ákveðnum
hætti.“
Kristján Þorvaldsson, hinn höf-
undur greinarinnar og fyrrverandi
ritstjóri Pressunnar, sagði jákvætt
að hugað væri að því hvort að
ástæða væri til endurapptöku
Pressumálsins. „Annars hefur
Blaðamannafélagið engar sérstakar
skyldur gagnvart mér enda hætti ég
að greiða félagsgjöld þegar Pressu-
málið kom upp og enginn áhugi virt-
ist vera á því að sinna þessu mikil-
væga máli og fleiram sem upp komu
á þessum tíma. Vonandi er um
stefnubreytingu að ræða í þeim efn-
um því um stórt hagsmunamál fyrir
alla blaðamenn er að ræða: að hægt
sé að segja sannleikann í fjölmiðlum
á íslandi."
Ólafur Ingi telur að þessar „Innimyndir", merktar Þðrarni B. Þorlákssyni, séu eftir annan málara.
Þórarinn B.
Þorláksson
Ólafur Ingi segir að fljótlega hafi
farið að bera á fölsunum merktum
Þórarni B. Þorlákssyni. Falsararnir
hafi upphaflega notast við lands-
Iagsmyndir. Skil hafi orðið á fölsun-
unum eftir að ófölsuð mynd eftir
listamanninn „Við gluggann" hafi
verið slegin metverði á uppboði
Gallerís Borgar 29. nóvember árið
1990. Eftir uppboðið hafi farið að
bera á svipuðum uppstillingum
merktum Þórarni á uppboðum og
hafi algengt nafn verið „Innimynd".
Ólafur Ingi segir að myndin að
neðan sýni augljósa fölsun á fanga-
marki listamannsins. Ljósmyndin
er tekin undir útfjólubláu Ijósi og
sýnir hvernig fangamarkið hefúr
verið málað ofan á hluta af yfir-
máluðum neðri hluta myndarinnar.
Yfirmálningin flúrljómar ekki eins
og efri hlutinn og hlýtur því sam-
kvæmt viðmiði forvarða að vera
nýleg viðgerð. Fangamarkið liggur
ofan á og er því talið enn nýlegra.
Morgunblaðið/RAX
„Við gluggann" eftir Þórarin B. Þorláksson var seld
á metverði á uppboði árið 1990.
Fangamark Þórarins B. liggur
ofan á nýlegri viðgerð.