Morgunblaðið - 26.03.2000, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 26. MARS 2000
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Heilsu-
gæslu-
verslun
„Segbu mérþá heldurum lækninn í
hinum strangasta skilningi... hvort er
hann madursem erað afla sérfjáreba
lækna sjúka? Svarabu um þann sem er
ab sönnu lœknir. “
ER unnt að líta á
heilsugæslu sem
verslunarvöru? Ef
markaðslögmálin
eiga að fá að ráða
þegar kemur að heilbrigðismálum
kemur eiginlega af sjálfu sér að líta
verðrn- svo á, að heilsugæsla sé
vara sem læknar og hjúkrunarfólk
hefur til sölu og sjúklingar kaupa
eftir því sem þeir hafa þörf (og
efni) á.
Undanfarið hefur bólað á þeirri
hugmynd, til dæmis í Albertafylki í
Kanada, að leysa megi fjárhags-
vanda heil-
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
brigðiskerfis-
ins með því að
leyfa einka-
fyrirtækjum,
sem rekin eru í

hagnaðarskyni, að sjá um hluta
heilbrigðisþjónustunnar. Þetta hef-
ur mætt töluverðri andstöðu, ekki
einungis vegna þess að sumum sé í
nöp við að aðrir græði, heldur ekki
síður vegna þess að mönnum sýnist
að heilsugæsla og markaðslögmál
séu á einhvem hátt ósamrýmanleg.
Eitt af því sem menn hnjóta um
er sú hugmynd að heilsugæsla geti
verið söluvara. Hugtakið „heilsu-
gæsluverslun“ virðist vera þver-
sögn. Geta læknar verið kaupsýslu-
menn? Það virðist ekki alveg passa.
Rétt er að taka fram, að þetta felur
alls ekki í sér að það sé eitthvað at-
hugavert við kaupsýslu - bara að
hún sé í grundvallaratriðum frá-
brugðin læknislistinni.
Aðalpersónan í Ríkinu, fom-
gríski heimspekingurinn Sókrates,
lagði spuringuna, sem tilfærð er
hér að ofan, fyrir landa sinn Þras-
ímakkos, sem lagði upp úr því að
vera kaldranalega raunsær. En
jafnvel Þrasímakkos (sem hélt því
meðal annars fram að réttlæti væri
í rauninni bara það sem hentaði
valdhafanum) gat ekki annað en
viðurkennt að læknirinn hlyti að
hugsa fyrst um heilbrigði sjúkl-
ingsins.
Bandaríski siðfræðingurinn Ed-
mund D. Pellegrino benti á það í
ritgerð í fyrra, að ef spuming
Sókratesar yrði lögð fram nú á
dögum mætti búast við öðru svari
en því sem Þrasímakkos veitti.
„Okkur yrði tjáð, að með fjárhags-
legri örvun ætti að hvetja lækna -
jafnvel knýja þá - til að hagnast
sjálfir fjárhagslega og spara fé fyr-
ir hönd fyrirtækisins sem þeir
vinna hjá, eða fyrir fjárfestana. Það
er að segja, farið er fram á við
læknana að þeir taki að sér heild-
verslun með vörur í stað þess að
einbeita sér að heilbrigði, eins og
Platon sagði þá verða að gera til
þess að vera raunverulegir lækn-
ar.“
Pellegrino heldur því fram, að ef
selja eigi heilbrigðismál undir lög-
mál markaðarins verði að skera úr
um hvort lækningar og heilsugæsla
séu í raun og vera verslunarvörur.
Ef svo reynist vera, sé ekkert at-
hugavert við að treysta því, að
framboð og eftirspum á frjálsum
markaði sjái um að „gæðavara"
verði á boðstólum fyrir sjúklinga,
Platon: Ríkiö (341c)
þar eð „seljendur“muni keppast
um að ná markaðshlutdeild með
því að bjóða sem besta vöra á sem
hagstæðustu verði. Viðskiptavinir
og kaupendur aftur á móti geti val-
ið bestu þjónustuna.
En hvemig er hægt að komast
að því hvort heilsugæsla og lækn-
ingar séu verslunarvörur? (Það er
varla nóg að benda á að orðið
„heilsugæsluverslun" hljómar eitt-
hvað undarlega, og draga af því þá
ályktun að heilsugæsla sé ekki
verslunarvara.)
Til að svara þessari spumingu,
segir Pellegrino, þarf meðal ann-
ars að beina athyglinni að mark-
miðum og tilgangi læknavísind-
anna; „að lækningum sem sér-
stakri tegund mannlegra athafna
er stjómast af siðgildum sem
þjóna þessum markmiðum, en ekki
eiginhagsmunum lækna, trygg-
ingasala eða fjárfesta."
Pellegrino tekur einnig fram, að
ekki sé með þessu verið að draga í
efa ágæti markaðarins, frjálsrar
samkeppni oglýðræðis. Spuming-
in sé bara sú, hvort markaðurinn
henti sem grundvöllur heilbrigðis-
þjónustu. Þá ítrekar hann að þetta
snúist einungis um heilsugæslu, en
ekki um til dæmis húsnæðið þar
sem hún er veitt, lyf, lækningatæki
og aðra hluti sem þarf til að heilsu-
gæsla sé möguleg. Þessir hlutir
verði að miklu leyti að lúta lögmál-
um markaðarins.
Niðurstaða Pellegrinos er, að
heilsugæsla sé ekki eins og þverjar
aðrar mannlegar athafnir. Ástæð-
an sé meðal annars sú, að heilsa sé
grandvallargæði sem allt annað í
lífi manns byggist á, og alvarleg
veikindi beinlínis breyti sjálfs-
mynd manns. Fáist lækning verði
það bæði fyrir tilverknað þess sem
læknirinn geri og lækningamátt
líkama sjúklingsins sjálfs. Með
lækningu komist ekki bara á lík-
amlegt jafiivægi, heldur sé það öll
tilvera og heimur sjúklingsins sem
nái jafnvægi á ný.
I Ijósi þessa sérstaka eðlis sjúk-
dóma og lækninga geti heilsu-
gæsla ekki verið verslunarvara
sem sjúklingurinn neyti og læknir-
inn framleiði með einum eða öðr-
um hætti. Sjúklingurinn „neyti“, ef
svo má segja, lyfja og lækningatóla
„en hann neytir ekki heilsu„gæslu“
með sama hætti og hann getur
neytt blands í poka eða kippu af
bjór.
En auðvitað kann að vera, að
þrátt fyrir að sterk rök hnígi með
þessum hætti að því, að heilsu-
gæsla geti ekki verið verslunar-
vara í venjulegum skilningi, vilji
einhverjir samt halda því fram, að
engu að síður beri að líta á heUsu-
gæslu sem verslunarvöra. Fólk
eigi einfaldlega bara eftir að venj-
ast því, og öðlast skilning á því. A
endanum muni fólk koma auga á
þetta og þá um leið átta sig á því,
að í þessum efnum sem öðram sé
frjáls samkeppni á opnum markaði
það eina rétta.
Grein Pellegrinos birtist í 3.
hefti Joumal of Medicine and
PhUosophy, 1999.
ÁSA
BJÖRNSDÓTTIR
+ Ása Björnsdóttir
fæddist á Þor-
bergsstöðum í Lax-
árdal í Dalasýslu 29.
aprfl 1913. Hún lést á
Landakoti 17. mars
siðastliðinn. Foreldr-
ar hennar voru Björn
Magnússon, f. 18.
desember 1884, d. 25.
júní 1938, og Hólm-
fríður Benedikts-
dóttir, f. 3. ágúst
1891, d. 16. febrúar
1970. Systkini Ásu
eru: Margrét, f. 2.
júní 1912, d. 30. mars
1992, Magnús, f. 24. júlí 1914, d. 9.
maí 1990, Ragnheiður, f. 26. sept-
ember 1916, d. 24. desember
1997, Benedikt, f. 20. febrúar
1918, Kristján, f. 26. apríl 1919, d.
1. júh' 1990, Sigurður, f. 14. júní
1921, og Árni f. 16. janúar 1932.
Eiginmaður Ásu var Páll Hall-
dór Rögnvaldsson frá Þverdal í
Saurbæ, f. 2. september 1903, d. 8.
ágúst 1976. Börn þeirra eru: 1)
Guðrún Ragna, f. 29. janúar 1937,
maki hennar Guðbjörn Jensson og
eiga þau fjögur börn. 2) Björn, f.
8. aprfl 1939, maki
hans Kristjana
Karlsdóttir og eiga
þau tvö börn. 3)
Stella, f. 15. október
1942, maki hennar
Sigmundur Her-
mundsson og eiga
þau þijú böm. 4)
Alda, f. 27. mars
1944, maki hennar
Ólafur Atlason og
eiga þau þijú börn.
5) Hólmar, f. 18. des-
ember 1947, maki
hans Gunnhildur
Ágústsdóttir og eiga
þau þijú börn. Barnabörnin eru
því 15 talsins, bamabarnabörnin
eru 11 og eitt barnabarnabarna-
bara.
Ása og Páll hófu búskap á Stað-
arhóli í Saurbæ, en fluttu 1937 að
Þorbergsstöðum í Laxárdal, þar
sem þau bjuggu í 13 ár. Árið 1950
létu þau af búskap og fluttu bú-
ferlum til höfuðborgarinnar.
Útför Ásu fer fram frá Bústaða-
kirkju á morgun, mánudagin 27.
mars, og hefst athöfnin klukkan
13.30.
Mig langar að minnast tengda-
móður minnar, Ásu Björnsdóttur,
sem gengin er á vit feðra sinna, með
örfáum orðum.
Elskulegri manneskju hef ég
aldrei kynnst á minni lífsleið. Út-
geislunin og kærleikurinn sem frá
henni stafaði var alveg einstakur.
Hægt er að segja með sanni að hún
hafi gengið á guðs vegum, því ekkert
aumt mátti hún sjá; þá var reynt að
hjúkra og lina þrautir. Allir, já ég
segi og skrifa allir, áttu vísa hennar
umhyggju og skilning, jafnt full-
orðnir og börn, sem löðuðust jafnt
að henni.
Ég kynntist Ásu árið 1960 er ég
og Stella, dóttir hennar, felldum
hugi saman, og bar aldrei skugga á
þau kynni í 40 ár, og fyrir það þakka
ég af hjartans einlægni.
Fyrir nokkrum árum síðan, þegar
hún varð fyrir því óhappi að ökkla-
brotna illa í einni af sínum mörgu
gönguferðum, átti hún erfiða daga,
þar sem hún komst ekki út að ganga
og hreyfa sig. Þá voram við að
spjalla saman sem oftar, og þá sýndi
hún mér alveg nýja hlið á sér. Hún
dró upp úr pússi sínu tvær vísur, og
ég læt þær hér fylgja með, til þess
að aðrir megi sjá og lesa hve trú
hennar var sterk:
Guð minn Jesú græddir sár,
gefðu að róist sinni,
mín ólifuðu ævi ár
eru í hendi þinni.
Heimsins þegar hjaðnar rós
og hjartað litla klökknar,
Jesús, gef mér eilíft ljós
sem að aldrei slökknar.
Og eitt er mér sérstaklega minn-
isstætt, frá þeim stundum sem við
gáfum okkur til að spjalla saman.
Það var eitthvað sem þjátaði á hjá
fjölskyldunni og þá segir Ása við
mig: „Simmi minn, það er ætíð ljós í
myrkrinu, því annars gætum við
ekki séð það.“ Þessi orð eru að mínu
viti mikill sannleikur og lífsspeki
sem bera fagurt vitni góðri og yndis-
legri manneskju sem kvatt hefur
þetta líf, og sldlað svo miklu til af-
komenda sinna sem raun ber vitni.
Guð geymi þig, elsku Ása mín, og
styrki ykkur afkomendur í sorginni.
Sigmundur Hermundsson.
Ég vil með örfáum orðum minnast
elskulegrar tengdamóður minnar,
Ásu Bjömsdóttur. Okkar kynni hóf-
ust fyrir um það bil 47 árum og voru
þau alla tíð mjög náin og elskuleg í
alla staði, því betri manneskja er
vart til. Því bera vitni allir þeir sem
til hennar hafa leitað og þegið holl
ráð frá henni, hvort sem menn áttu
við sorg eða veikindi að stríða, því
öllum gat hún líknað á sinn hátt.
Ég get með sanni sagt að það var
mikil lífsgæfa að hafa eignast fyrir
eiginkonu Guðrúnu, dóttur Ásu og
Páls, og eignast með henni fjögur
börn sem öll dáðu og dýrkuðu Asu
ömmu. Sem var mjög eðlilegt því
kærleiksríkari ömmu eiga fáir, ef
nokkrir. Alltaf var hún tilbúin til
þess að kenna og miðla ef svo bar
undir. Hvemig sem stóð á hjá henni,
og slíkt finna börn fljótt á sér, þá
gátu þau alltaf þangað leitað.
Margs er að minnast, en þó lang-
ar mig að geta þess að ef um ferða-
lög eða aðra slíka skemmtun var að
ræða hjá fjölskyldunni þá átti Ása
mín auðvelt með að koma hugmynd-
um sínum í bundið mál öðram til
mikillar ánægju.
Æviskeið góðrar og frábærrar
manneskju er liðið, orð mega sín lít-
ils í samanburði við það sem hún gaf
öðram meðan hún lifði.
Farðu í friði, elsku Ása mín, hafðu
hjartans þökk fyrir allt.
Guðbjörn Jensson.
Söknuður, sorg og huggun. Sökn-
uður og eftirsjá eftir þessari ein-
stöku hjartahlýju konu sem amma
mín var. Sorg yfir því að hún hefur
kvatt okkur en jafnframt huggun og
gleði yfir að hún hafi fengið hvíldina
eftir erfið veikindi um nokkra hríð.
En upp úr stendur svo innilegt
þakklæti yfir að hafa þekkt hana og
tilheyrt henni.
Amma var ekki há í loftinu og
verður seint talin til hávaxnari
kvenna en aftur á móti hafði hún svo
stórt og hlýtt hjarta að allir sáu og
tóku eftir. Til hennar leituðu margir
með sín mál og amma reyndi alltaf
að leysa úr þeim. „Skoðaðu nú
hjarta þitt, Ása mín, þá kemstu að
því hvað þér finnst og vilt,“ sagði
hún við mig þegar eitthvað lá við og
gera þurfti upp hug sinn.
Amma gekk ákaflega vel um og
það var alltaf svo snyrtilegt hjá
henni. Hún tók vel á móti fólki með
einstakri hlýju sinni og góðum veit-
ingum og var sífellt að troða í mann,
því ekki mátti leifa eða henda matn-
um. Langömmubörnunum gaf hún
að drekka úr litlum bolla og gaf
þeim „dansikex" með.
Hún hafði líka gaman af tónlist og
fór ekki hefðbundnar leiðir á þeim
vettvangi. Vinum mínum fannst það
t.d. mjög sérstakt að ég ætlaði að
gefa ömmu minni plötu með Bubba
Morthens í jólagjöf, en hann var eitt
aðaluppáhaldið.
Fyrir mér varstu alltaf klettur
sem sífellt var að styðja aðra, þótt
þú yrðir fyrir ýmsum áföllum sjálf
og lífíð ekki eilífur dans á rósum, þá
hresstist þú alltaf aftur, krafta-
verkakonan.
Ég man þegar þú komst til mín á
fæðingardeildina þegar Halldór
Logi fæddist og útlitið ekki of gott.
Þá komstu með handskrifaða vísu á
litlum bréfmiða og réttir mér:
Vonin styrkir veikan þrótt,
vonin kvíða hrindir,
vonin hverja vðkunótt
vonarljósið kyndir.
(Steingr. Thorst.)
Hugsaðu fallega og haltu í vonina
sagðir þú og þessi orð þín og litla
vísan vora mikil huggun og hug-
hreysting. Svo líkt þér og þinni and-
ans gæsku.
Þér var annt um skólagöngu mína
og annarra barnabarna þinna og
fylgdist ávallt vel með. Ef til vill
vegna þess að þig langaði sjálfa að
fara menntaveginn á sínum tíma og
læra til læknis en aðstæður leyfðu
það því miður ekki.
Það era svo margar minningar
sem koma upp í hugann þegar kem-
ur að þeirri stundu að kveðja þig,
amma mín, um þig í Hólmgarðinum
og Krummahólum, samtöl okkar og
allar stundirnar saman. Ég vil
þakka þér fyrir umhyggjuna, stuðn-
inginn og elsku þína gagnvart mér
og fjölskyldu minni í gegnum öll mín
ár. Þakka þér fyrir að hafa verið
amma mín og ég er ánægð og stolt
yfir að bera nafnið þitt.
Hvíldu í friði og Guð geymi þig.
Lækkarlífdagasól
löng er orðin mín ferð.
Faukífarandaskjól,
feginhvíldinniverð.
Guð minn, gefðu þinn frið,
gleddu’ og blessaður þá
semaðmérlögðulið.
Ljósið kveiktu mér hjá.
(H. Andrésd.)
Ása Hólmarsdóttir.
Mig langar að minnast hér með
nokkrum orðum hennar Ásu ömmu
minnar. Það verður ekki af henni
skafið að hún var einstök kona og
bjó yfir ótrúlegri visku og hjarta-
hlýju. Hún hafði gert það að lífs-
mottói sínu að lífið væri til þess að
hafa gaman af því, og henni fannst
fátt eins skemmtilegt eins og þegar
það var gaman hjá okkur ungdómn-
um. Bæði sem barn og unglingur
eyddi ég töluverðum tíma með
ömmu. Hún var trúuð kona og
kenndi mér margt og mikið um hina
órannsakanlegu vegi Guðs. Hún var
líka með ólíkindum jákvæð og ef
eitthvað bjátaði á hjá henni og mað-
ur spurði hvernig hún hefði það, leit
hún á mann og sagði: „Ég er betri í
dag en í gær,“ og svo brosti hún.
Hún hafði einstaklega gaman af
tónlist og stundum þegar ég kom í
heimsókn sat hún úti á svölum með
tónlistina í botni, eins og versti ungl-
ingur.
Tónlistarsmekkurinn var líka af
ýmsum toga, en hún hélt auðvitað
mikið upp á Vilhjálm sinn og Hauk
Morthens, ásamt Mannakorni og að
ógleymdum Bubba Morthens, sem
var sko hennar maður.
Við ræddum oft saman í síma, við
amma. Hún hringdi í mig og þegar
ég svaraði spurði hún hvort þetta
væri hún sjálf. Ég sagði auðvitað
alltaf já, það er ég sjálf. Hún lagði
mikið upp úr því að fólk væri það
sjálft, eins og hún kallaði það, og að
það væri sjálfstætt í sínu lífi.
í dag bý ég í gömlu íbúðinni henn-
ar ömmu í Hólmgarðinum. Hún var
himinlifandi þegar ég keypti íbúðina
og stormaði eins og herforingi í
heimsókn um leið og hún treysti sér
til. Það er ekki annað hægt að segja
en að ömmu verði sárt saknað, enda
var alltaf gott og gaman að tala við
hana. Ég treysti þó á það að hún kiki
í heimsókn af og til með afa heitnum
sem hún er nú loksins búin að hitta
aftur eftir 24 ára aðskilnað.
Ása Rún Bjömsdóttir.
Hún Ása amma hefur fengið frið-
inn.
Það hýtur alltaf að vera erfitt að
missa þann sem hefur verið til stað-
ar frá því að maður fæddist, en ég
veit að nú er amma aftur frísk og
ánægð.
Hún amma var einstök kona, ró-
leg, staðföst og virtist geta gefið svo
mikið af sjálfri sér.
Alltaf var hlýlegt að koma til
ömmu í Hólmgarðinn, og seinni ár í