Morgunblaðið - 29.06.2000, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 29. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Harðir bar-
dagarí Suð-
ur-Tsjetsjníu
Moskvu, Nazran. Reuters, AP.
Liðsmenn sérsveita rússneska innanríkisráðuneytisins kveðja sína nán-
ustu við brottför þeirra frá Sankti Pétursborg til Tsjetsjníu í gær. Fé-
lagar þeirra hafa átt í hörðum bardögum við tsjetsjneska skæruliða
undanfarna daga.
RUSSNESKAR herþyrlur og
stórskotalið létu í gær rigna
sprengikúlum yfir stöðvar skæru-
liða í skógi klæddum fjallshlíðum
Suður-Tsjetsjníu, í grennd við
bæinn Serzhen-Yurt. Að sögn
stjórnvalda í Moskvu hafa tólf
rússneskir hermenn fallið í bar-
dögum á svæðinu undanfarna þrjá
daga. Talsmenn skæruliða fullyrða
að mannfall í röðum Rússa sé
miklu meira; yfir 100 Rússar lægju
í valnum eftir bardaga síðustu
daga.
Hyggjast uppræta
alla skæruliða
Bardagarnir hófust á mánudag,
er liðsmenn sérsveita rússneska
innanríkisráðuneytisins voru á eft-
irlitsferð og rákust á skæruliða í
skóglendi við Serzhen-Yurt. Tals-
menn skæruliða segja að þeir hafi
hafið nýja árásahrinu í því skyni
að grafa undan getu Rússa til að
fullyrða að þeir hafi alla Tsjetsjníu
á valdi sínu.
Rússneski hershöfðinginn Vikt-
or Kazantsev, sem Vladimír Pútín
forseti hefur skipað sérlegan um-
boðsmann sinn í Tsjetsjníu, sagði í
gær að um 200 skæruliðar hefðu
verið umkringdir. Næstæðsti yfir-
maður rússneska heraflans í Tsje-
tsjníu, Vladimír Bokovikov, tjáði
Interfax-fréttastofunni að hann
myndi ekki una sér hvíldar fyrr en
bæði Aslan Maskhadov, leiðtogi
tsjetsjneskra aðskilnaðarsinna, og
aðrir foringjar skæruliða hefðu
verið drepnir. „Um leið og við
finnum út úr því hvar Maskhadov
er niður kominn verður hafin skot-
hríð á þann stað,“ er haft eftir
Bokovikov.
Movladi Udugov, talsmaður
skæruliða, vísaði því á bug að
Rússum hefði tekizt að umkringja
skæruliða. Sagði hann Rússa vera
að reyna að breiða yfir miklar
hrakfarir sínar, sep hefðu kostað
97 hermenn lífið. Áður hafði hann
sagt mannfall Rússa vera 32. Hefð
er fyrir því að báðir stríðsaðilar
ýki tölur yfir mannfall í röðum
andstæðingsins.
Um níu mánuðir eru nú síðan
Rússar hófu innrás í Tsjetsjníu,
sem er rússneskt sjálfstjórnarlýð-
veldi en hafði verið á valdi aðskiln-
aðarsinna frá því rússneski herinn
dró sig árið 1996 í hlé eftir miklar
hrakfarir í átökum um yfirráð yfir
héraðinu.
SÞ-menn
skotnir
í Bagdad
Bagdad. Reuters.
TVEIR menn voru skotnir og sjö
særðust er vopnaður maður réðst
inn á skrifstofur FAO, Matvæla- og
landbúnaðarstofnunar Sameinuðu
þjóðanna, í Bagdad í gær. Talið er
að maðurinn hafi verið að mótmæla
refsiaðgerðum SÞ gegn Irak.
Starfsmenn FAO og íraskir lög-
reglumenn segja að maðurinn hafi
byrjað skothríðina í anddyrinu og
haldið henni áfram á efri hæðum
hússins. Var hann vopnaður tveim-
ur hríðskotabyssum og sprengjum
og hélt um 40 mönnum í gíslingu í
tvær klukkustundir. Gafst hann þá
upp fyrir íröskum lögreglumönn-
um.
Haft er eftir einum starfsmanni
FAO, að maðurinn hafi sagt, að með
skothríðinni vildi hann mótmæla
refsiaðgerðunum gegn Irak, sem
samþykktar voru eftir að Irakar
réðust inn í Kúveit 1990. Skotmað-
urinn sagði hins vegar við frétta-
menn að hann hefði ekki ætlað sér
að hefja skothríð en að hann hafi
neyðst til að gera það er vopnaðir
verðir reyndu að yfirbuga hann.
Annar mannanna, sem létust í
árásinni, var sómalskur að þjóðerni
en hinn íraskur.
MorgunblaðiðAJnnur Guðjónsdóttir
Jarðskj álftamæl-
ir frá árinu 132
í LANCHÓ í Kína er að finna elsta
jarðskjálftamæli í heimi. Mælirinn
er uppfinning Zhangs Hengs, kín-
versksjarðskjálftafræðings, og var
smíðaðurárið 132.
Mælirinn er skreyttur með átta
drekum og í kjaftinum á hverjum
dreka er kúla sem fellur niður í op
á froski, sem er fyrir neðan hvern
dreka, þegar mælirinn nemur jarð-
hræringar. Einungis ein kúla fellur
í einu og þá úr kjafti drekans, sem
snýr í þá átt, sem jarðhræringarnar
eiga upptök sín. Mælirinn er enn
virkur og getur numið allt niður í
einn á Richter. Til vinstri við kúl-
una má sjá styttu af Zhang Heng
sem fann upp mælinn.
Langur aðdragandi genamengiskortsins
N óbels ver ðlauna-
hafi í lykilhlutverki
FULLYRT er að sænsku nóbels-
nefndinni verði vandi á höndum ef
hún ákveður að veita verðlaunin í
læknisfræði fyrir genamengiskort-
ið en frumgerð þess var kynnt á
mánudag. Svo margir vísindamenn
hafi komið þar við sögu að vart sé
hægt að velja nokkra úr hópnum.
En heimildarmenn benda margir á
að maðurinn sem hlaut verðlaunin
1962, Bandaríkjamaðurinn James
D. Watson, sé ef til vill sá sem hafi
átt mestan þátt í að afrekið var
unnið.
Watson, sem er 72 ára gamall,
uppgötvaði skömmu eftir 1950
ásamt Bretanum Franeis Crick
uppbyggingu DNA-efnasameind-
anna í erfðaefninu. Crick hóf störf
hjá Cavendish-rannsóknastofunni
við Cambridge-háskóla 1949 en
þangað kom Watson tveimur árum
síðar. Áður hafði Watson, sem
fæddist í Chicago, starfað við rann-
sóknir hjá Kaupmannahafnarhá-
skóla í eitt ár en þar fékk hann
mikinn áhuga á DNA-erfðaefninu
sem uppgötvað var þegar á 19. öld.
Ásamt Maurice Wilkins, sem
fæddist á Nýja-Sjálandi og starf-
aði m.a. við King’s College í Lond-
on, tókst þeim að búa til skapalón
af sameindauppbyggingu DNA,
hinn þekkta helix-stiga. Með rann-
sóknum sínum næstu árin tókst
þeim að sýna hvernig sameinda-
raðimar voru færar um að búa til
eftirmyndir af sjálfum sér og var
þá fundin skýringin á því að gen
eru endursköpuð sem gerist þegar
fruman skiptir sér.
Árið 1962 skiptu þremenning-
amir með sér nóbelsverðlaunun-
um í læknisfræði fyrir uppgötvanir
sínar á sviði DNA-rannsókna.
Watson, sem hafði eftir Bretlands-
dvölina unnið um hríð við rann-
sóknir hjá CalTech í Kaliforníu og
varð síðar prófessor við Harvard-
háskóla, varð árið 1976 forstjóri
Cold Spring Harbor-rannsókna-
stöðvarinnar í New York þar sem
nær 600 manns starfa.
Árið 1988 var Watson boðið að
taka að sér yfirstjórn deildar á
vegum bandarísku heilbrigðis-
málastofnunarinnar,
NIH, er skyldi leggja
drög að gerð korts yfir
allt genamengi manns-
ins. Var nú hrundið af
stað svonefndri Gena-
mengisáætlun, The
Human Genome Proj-
ect(GHP).
Mjög var deilt um
það meðal vísinda-
manna á sviði líffræði
og erfðafræði hvort
skynsamlegt væri að
verja miklu fé og tíma í
kortið. Margir há-
skólamenn töldu að
með hugmyndinni gæti
svo farið að fjárveit-
ingar til annaixa og þarfari verk-
efna myndu minnka. En Watson,
minnugur tilrauna sinna á sjötta
áratugnum, hreifst af hugmynd-
inni.
Hann hafði myndugleika og naut
svo mikils álits að honum tókst að
berja niður efasemdimar. Hann
benti á að þeir sem þjáðust af arf-
gengum sjúkdómum myndu ekki
geta fyrirgefið að vísindamenn létu
hjá líða að kanna leiðir til að sigr-
ast á meinsemdunum með því að
efla rannsóknir á erfðaefninu.
Miklu þykir nú skipta að hann
ákvað að dreifa starfinu milli
margra stofnana, alls urðu þær 16,
og í nokkrum þjóðlöndum. „Það
væri ekki gott ef Bandaríkjamenn
ættu genamengiskortið einir,“
sagði hann. Einnig fannst honum
heppilegt að samkeppni yrði milli
stofnananna, hún væri spori fram-
fara. Loks ber að geta þess að ein
af fyrstu ráðstöfunum hans var að
veija fyrst 3% og síðar 5% af fjár-
magninu til að kanna ýmsar laga-
legar og siðferðislegar hliðar á
starfinu og væntanlegri niður-
stöðu, genamengiskortinu. Watson
hætti störfum hjá HGP 1992 og tók
þá Francis Collins við.
Samkeppnin milli einkafyrir-
tækisins Celera Genomics, sem hét
fyrir tveimur árum að ljúka við
kortið árið 2000, og HGP hefur
verið hörð og hvor hefur brigslað
öðrum um lítt vís-
indaleg vinnubrögð.
Einnig fór mjög fyrir
brjóstið á liðsmönn-
um HGP að Celera
skyldi fjármagna
kortagerðina með
gjaldtöku af hálfu
lyfjafyrirtækja auk
þess sem hann hefur
sótt um fjölda einka-
leyfa á mannagenum.
Watson var frá upp-
hafi sannfærður um
að upplýsingamar
sem opinberu stofn-
anirnar myndu afla
ættu að verða öllum
aðgengilegar og hef-
ur þeim verið varpað jafnóðum á
Netið.
Sverðin slíðruð
Að sögn bandaríska blaðsins
The New York Times náðust sætt-
ir í síðastamánuði. Ljóst er að
þrýstingur af hálfu ráðamanna í
Washington og London átti sinn
þátt í því að menn slíðruðu sverðin
og ákváðu að sameinast um yfir-
lýsingu þar sem sagt var frá því að
frumdrögin væru í höfn. Þótt deilt
hafi verið hart um mismunandi að-
ferðir við að búa til kortið segir
blaðið að sennilega verði talið
heppilegast að nota aðferðir úr
vopnabúri beggja til að greina síð-
asta og erfiðasta hluta mengisins.
Talsmenn HGP óttuðust margú'
að innreið Celera myndi torvelda
fjárveitingar til starfsins, ekki síst
ef aðferðir keppinautarins reynd-
ust fljótvirkari eins og raunin virð-
ist vera. Watson ritaði grein í
breska blaðið The Guardian á
þriðjudag og segir þar að þetta
hefði ekki gerst. „Þeir sem styðja
okkur vilja tryggja að öll meginat-
riði genamengis mannsins séu öll-
um þjóðum heims aðgengileg þeim
að kostnaðarlausu. Atburðir síð-
ustu vikna hafa sýnt að þeir sem
vinna fyrir almenningsheill þurfa
ekki óhjákvæmilega að haltra á
eftir þeim sem láta persónulega
hagnaðarvon ráða ferðinni.“
James D.
Watson