Morgunblaðið - 29.06.2000, Blaðsíða 42

42 FIMMTUDAGUR 29. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 29. JÚNÍ 2000 43
fltasmtftliiMfr
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ERFDAMENGIÐ
KORTLAGT
• •
OÐRU hverju verða atburðir í
sögu vísinda og tækni sem allir
sjá að marka skil og eiga eftir
að hafa áhrif á líf manna um ókomna
framtíð. Fyrsta tunglferðin 1969,
beislun kjarnorkunnar 1945 og af-
stæðiskenning Einsteins 1905 eru
dæmi um slíkar viðmiðanir. Á mánu-
daginn var sagt frá kaflaskilum í
læknisfræði sem ljóst er að munu
verða ein af sögulegum stiklum nátt-
úruvísindanna og eiga eftir að um-
bylta mörgum sviðum mannlegs lífs.
Skýrt var frá því að búið væri að ljúka
við frumgerð eða uppkast að korti yfír
erfðamengi mannsins, genin. Erfða-
mengið er eins konar uppskrift að
mannslíkamanum.
Einkum binda menn vonir við að
hægt verða að nota genakortið til upp-
götvana á sviði lyfja og forvarna.
Hægt verður meðal annars að bera
saman genamengi einstaklinga og
kanna til hlítar sérkenni þess sem ætl-
unin er að veita læknishjálp hverju
sinni. Margir af hættulegustu sjúk-
dómum sem herja á fólk, hjartasjúk-
dómar og ýmsar gerðir krabbameins,
eru að einhverju og stundum öllu leyti
háðir erfðum sem merkir að hægt á að
vera að finna orsökina að hluta til í
galla í meingeni eða samverkandi
meingenum. Ytri áhrif, lífshættir og
umhverfí, eru þó oft mikilvægari
orsakir en fáir vísindamenn gera lítið
úr mikilvægi erfðanna á heilsufar
fólks.
Auðveldara verður að búa til lyf sem
hæfa sérstaklega umræddum sjúkl-
ingi og eru ef svo má segja klæðskera-
saumuð til að sigrast á því sem hrjáir
hann. Auk þess eru nú gerðar tilraunir
með lyf sem byggjast á erfðarann-
sóknum ográðast einvörðungu á sjálfa
meinsemdina en skaða ekki heilbrigða
vefi eins og óhjákvæmilegt er þegar
beitt er svonefndum breiðvirkum
sýklalyfjum. Öll vitum við að hefð-
bundin sýklalyf hafa aukaverkanir
sem stundum geta valdið verulegum
óþægindum og jafnvel komið í veg fyr-
ir að þeim sé beitt.
Síðustu áratugina hafa ekki orðið
jafn miklar framfarir í lyfjagerð og
margir gerðu sér vonir um þegar
fúkkalyfín komu fram á sjónarsviðið á
fyrri hluta aldarinnar. Sumir vísinda-
menn hafa gengið svo langt að tala um
stöðnun sem helst yrði rofín ef þekk-
ing á þætti erfðavísa gæti orðið undir-
staða nýrra lyfja og meðferðar. Gena-
mengiskortið getur orðið undirstaða
nýrra tíma í þessum efnum.
Áratugir eru síðan vísindamenn
fóru að láta sig dreyma um að hægt
yrði að búa til slíkt genakort en það
var ekki fyrr en upp úr 1980 sem tölvu-
tæknin var orðin nógu fullkomin til að
líkur væru á árangri. Fyrir tíu árum
hófust menn handa er opinberar
stofnanir í svonefndri Genamengis-
áætlun, aðallega bandarískar og
breskar, byrjuðu að safna upplýsing-
um um íiðlega þrjá milljarða eininga,
svonefndra DNA-basapara, sem
mynda gen líkamans. Sjálf genin
skipta tugum þúsunda og eru að mestu
leyti eins í öllum mannverum sem er
athyglisvert í ljósi þess að jafnframt
erum við einstök, hvert fyrir sig.
Niðurstaðan af starfi Genamengis-
áætlunarinnar og einkafyrirtækisins
Celera Genomics liggur nú fyrir. Þótt
enn sé eftir að fylla upp í myndina er
ljóst að búið er að greina nær öll genin
og staðsetja flest þeirra sem er skil-
yrði þess að hægt sé að átta sig á hlut-
verkinu sem þau gegna. Sérfræðingar
á þessu sviði segja þó að enn geti liðið
nokkur ár áður en fullkomin mynd af
genamenginu er í höfn.
Islendingar eru þegar byrjaðir að
taka þátt í því ævintýri sem erfðavís-
indin geta orðið með hjálp genakorts-
ins. Islensk erfðagreining og Urður,
Verðandi, Skuld hafa haslað sér völl
og ljóst að framlag okkar getur orðið
umtalsvert.
En þótt væntingarnar séu miklar
sáu þeir Bill Clinton Bandaríkjafor-
seti og Tony Blair, forsætisráðherra
Bretlands, báðir ástæðu á mánudag til
að minna á ýmis siðferðisleg vandamál
sem þekking af þessu tagi gæti valdið
vegna þess að hægt er að fá nákvæmar
upplýsingar um svo margt í einkalífi
einstaklinga með því að rannsaka
erfðaefni þeirra. Tryggja yrði að per-
sónuvernd yrði virt og að erfðavísind-
in yrðu ekki misnotuð af óprúttnum
aðilum. Bent hefur verið á að freist-
andi sé fyrir líftryggingafélög að nota
upplýsingarnar til að losa sig við við-
skiptavini með hættulega erfðagalla.
Einn af frumkvöðlunum á sviði
erfðafræði, James D. Watson, er á sín-
um tíma hlaut Nóbelsverðlaun fyrir að
lýsa uppbyggingu DNA-erfðaefnisins,
fagnaði ákaft tímamótunum á mánu-
dag. Hann spáði því að áhrifin yrðu
jafn afdrifarík og uppgötvun prent-
listarinnar á 15. öld. „Við munum öðl-
ast betri skilning á okkur sjálfum og
átta okkur betur á því hvert eðli
mannsins er,“ sagði hann.
En Watson er einnig þekktur fyrir
að leggja áherslu á að vísindamenn á
sviði erfðafræði hafí vísindin í fyrir-
rúmi og láti ekki annarleg sjónarmið
af neinu tagi villa sér sýn. Hann vill að
þeir þvoi af sér þann ólánsstimpil sem
greinin fékk á fyrri hluta 20. aldar er
margir höfðu áhuga á svonefndri
mannkynbótastefnu sem nasistar
tóku upp á sína arma. Var þá talið að
erfðavísindin gætu orðið lausnin,
menn gætu framleitt „betra“ fólk á
sama hátt og bændur kynbæta búfén-
aðinn. En hver á að ákveða hvaða fólk
sé gott og hvað slæmt? Vísindamenn?
Allar uppfinningar er hægt að mis-
nota og sama er að segja um genakort-
ið. Beittan hníf er hægt að nota til að
skera brauð, búa til listaverk í tré -
eða drepa. Þess vegna skiptir öllu að
vísindamenn noti þekkinguna sem
þeir nú hafa innan seilingar með hæfi-
lega auðmýkt gagnvart sköpunar-
verkinu í huga og gleymi aldrei að
upplýsingarnar í erfðavísunum eru,
þegar öllu er á botninn hvolft, helgir
dómar sem þeim er allra náðarsamleg-
ast veitt leyfi til að rannsaka. Að þeir
gleymi ekki að öll erum við einstök og
markmið læknavísindanna er að bæta
heilsu og draga úr þjáningum.
Forsvarsmenn samtaka sjúklinga gagnrýna nýja reglugerð um greiðslu fyrir lyf
Almenningur
tekur aukinn
þátt í lyfja-
kostnaði
Heilbrigðisráðuneytið stefnir að því að
spara um 700-800 milljónir í lyfja-
kostnaði á þessu ári en hlutur almenn-
ings í lyfjakostnaði hefur aukist mjög á
síðustu árum. Forsvarsmenn samtaka
sjúklinga gagnrýna nýlega reglugerð
heilbrigðisráðherra. Nefnd eru dæmi
um miklar hækkanir lyfja. Rúnar
Pálmason kannaði málið.
Heilbrigðisráðherra gaf
nýlega út reglugerð
sem á að spara ríkinu
700-800 milljónir á
þessu ári, en eykur um leið hlut-
deild almennings í lyfjakostnaði.
Um leið verður leitað fleiri leiða til
að draga úr því sem nefnt er
„sjálfvirk aukning" lyfjakostnað-
ar.
Um áramótin var hlutdeild al-
mennings í lyfjakostnaði aukin en
með nýju reglugerðinni eykst
kostnaðarhlutdeild almennings
enn frekar. Af þeim 700-800 millj-
óna sparnaði sem heilbrigðisráð-
herra hyggst ná á þessu ári á að
spara um 200-250 milljónir með
auknu eftirliti og fræðslu, m.a.
með því að fá lækna til að ávísa
ódýrari lyfjum ef þau eru fyrir
hendi. BSRB hefur mótmælt
reglugerð heilbrigðisráðuneytis-
ins og segir ljóst að hækkanir á
endurgreiðsluhlutfalli muni bitna
á sjúklingum.
Lyfjanotkun og Iyfja-
kostnaður hafa stóraukist
Heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytið tók nýlega saman upp-
lýsingar um lyfjanotkun og lyfja-
kostnað síðustu 10 ára. Þar kemur
fram að á þessu tímabili hafi lyfja-
notkun og lyfjakostnaður stórauk-
ist jafnt hjá ríkinu sem og hjá al-
menningi. Vísitala Hagstofunnar
sem mælir kostnað einstaklinga
vegna lyfja er hinsvegar lægri nú
en á árinu 1997, sem sýnir að
kostnaður sjúklinga hefur lækk-
að. Á sama tíma hafi orðið ör þró-
un í lyfjaiðnaði sem hafi leitt til
mikilla framfara við meðhöndlun
sjúkdóma. Ingibjörg Pálmadóttir
heilbrigðis- og tryggingamálaráð-
herra segir nauðsynlegt að bregð-
ast við hækkandi
lyfjakostnaði. Ný og
betri lyf sem hafa
komið fram á undan-
fömum árum séu dýr
og ef ekkert verði að
gert megi búast við að lyfjakostn-
aður ríkisins muni aukast um 12-
16% á ári. Ef íslendingar ætli sér
að njóta þeirra framfara sem orð-
ið hafa í lyfjaiðnaði á undanföm-
um árum verði þeir að Ieita allra
leiða til að draga úr lyfjakostnaði.
Ráðherra segir að þeir sem
sjaldan þurfi á lyfjum að halda
greiði nú aukinn hlut í lyfjakostn-
aði en sérstakt tillit sé tekið til elli-
og örorkulífeyrisþega þannig að
kostnaður þeirra aukist ekki um
meira en 150 kr. á hverja lyfjaávís-
un. Með reglugerðinni sé einnig
verið að bæta eftirlit með lyfjaávís-
unum og auka fræðslu, jafnt til al-
mennings og lækna til þess að
draga úr heildarlyfjakostnaði sam-
félagsins. Nú sé unnið að lækkun
álagningar bæði í heildsölu og smá-
sölu og muni þær aðgerðir koma til
framkvæmda á næstu mánuðum.
Þá er í undirbúningi gjörbreytt
greiðsluíyrirkomulag að fyrir-
mynd Dana og Svía sem bæði sé
réttlátara gagnvart sjúklingum,
verði skilvirkara og einfaldara fyr-
ir almenning. Upphaflega var
stefnt að því að spara milljarð í
lyfjakostnað, það takmark næst
ekki, en á ársgrundvelli nemur
sparnaðurinn um milljarði.
Ingibjörg minnir á að 1. júlí nk.
muni ganga í gildi reglugerð sem
sé ætlað að koma til móts við
barnafjölskyldur og þá sem hafa
litlar tekjur. Endurgreiðslur vegna
lyfjakostnaðar taki nú mið af börn-
um upp að 18 ára aldri en hafi áður
takmarkast við 6 ára böm og sér-
stakt tillit sé tekið til bamafjölda.
Erfítt að fylgjast með
lyfjakostnaði
í skýrslu ráðuneytisins segir að
lyfjakostnaður íslendinga á síðasta
ári hafi numið um 9,2 milljörðum.
Lyfjakostnaðurinn er miðaður við
hámarksverð lyfja en lyfsalar eru
gjaman með sértilboð á ýmsum
lyfjum. Raunverulegt verð út úr
lyfjabúð getur því verið talsvert
lægra en sem nemur hámarks-
verði. Af þessum sökum getur ver-
ið erfitt að fylgjast með þróun
lyfjaverðs og raun-
verulegum lyfjakostn-
aði, en það má gera
ráð fyrir að heildarút-
gjöld samfélagsins
vegna lyfjakaupa séu
talsvert minni en 9,2 milljarðar.
Það era einkum neytendur sem
hafa hagnast á samkeppni á lyíja-
markaði því Tryggingastofnun rík-
isins (TR), sem greiðir stærstan
hluta af lyfjakostnaði sjúklinga,
miðar hlutfallsgreiðslur sínar við
hæsta leyfilegt verð en ekki raun-
veralegt verð út úr lyfjabúð.
Lyfjaverð lækkar en al-
menningur greiðir meira
Samkeppni á lyfjamarkaði hefur
aukist mjög frá því hún var gefin
frjáls árið 1996. Mest er samkeppn-
in á höfuðborgarsvæðinu, þar sem
markaðurinn er stærstur, en sam-
keppnin nær síður til smærri
byggðarlaga á landsbyggðinni.
Lyfjakostnaður þeirra sem búa á
landsbyggðinni er því víða hærri en
íbúa höfuðborgarsvæðisins. Lægra
lyfjaverð er meðal þess sem heil-
brigðisráðherra hefur notað í
rökstuðningi sínum fyrir því að
auka hlutdeild almennings í lyfja-
kostnaði en samkvæmt upplýsing-
um frá Hagstofu Islands er lyfja-
verð tæpum 7% lægra en árið 1997
ef tekið er mið af neysluverðsvísi-
tölu.
Lyfjakostnaður TR nam í fyrra
um 4,5 milljörðum. Greiðsluhlutfall
TR er mismunandi eftir lyfjum,
sum lyf greiðir TR að fullu en í öðr-
um lyfjaflokkum er hlutfallið lægra
og önnur lyf era alls ekki niður-
greidd. Hlutur TR í lyfjakostnaði
sjúklinga er ennfremur mismun-
andi, t.d. greiða elli- og örorkuþeg-
ar lægra hlutfall af verði sinna lyfja
og vissir hópar, t.d. langveikt fólk,
fær mikilvægustu lyfin ókeypis.
Með þeim reglugerðarbreytingum
sem hafa tekið gildi á þessu ári hef-
ur hlutfall sjúklinga í heildarlyfja-
kostnaði TR hækkað úr 30% í 35%.
Hætt að niður-
greiða sveppalyf
Með reglugerðinni hættir TR að
taka þátt í kostnaði við sveppalyf
nema sjúklingur þurfi lengri
meðferð sem nemur tveimur mán-
uðum en það mun algengt að
lyfjameðferð t.d. við fótsvepp taki
a.m.k. 3 mánuði. Fyrstu tvo mánuð-
ina greiðir sjúklingurinn lyfin að
fullu úr eigin vasa en við langtíma-
notkun eða síendurteknar sýkingar
tekur TR þátt í kostnaðinum. Þá
falla sveppalyf í E-flokk, en TR
greiðir mun minna með þeim
lyfjum en með lyfjum í B-flokki.
Fótsveppasýking getur því reynst
nokkuð dýr, en mánaðarskammtur
af algengum lyfjum kostar um
10.000 kr.
Undarlegt að einblína
á lyíjakostnað
Karl Wemersson, framkvæmda-
stjóri lyfjabúðakeðjunnar Lyfja og
heilsu, segir undarlegt hve mikla
áherslu ríkisstjórnin leggi á að
draga úr lyfjakostnaði. „Kostnaður
við heilbrigðiskérfið er sífellt að
verða meiri en hlutfall lyfjakostn-
aðar af heildarútgjöldum til heil-
brigðismála hefur minnkað. Samt
einblína stjómvöld á að halda lyfja-
kostnaði niðri en gera um leið bein-
línis ráð fyrir auknum kostnaði
annars staðar í heilbrigðiskerfinu,"
segir Karl. Vissulega hafi lyfjaverð
hækkað en um leið hafi lyfin batn-
að. Ríkið spari sér nú stórar fjár-
hæðir því betri lyf hafi í mörgum
tilfellum orðið til þess að draga úr
uppskurðum, t.d. þurfi þeir sem
þjást af magasári nær aldrei á upp-
Unniöað
lækkun álagn-
ingar á lyf
45.000 milljónir króna á verðlagi hvers árs
40.000
35.000
30.000
Útqjöld rikisins til heilbrigðismála
árin 1989-1998
við hærra verð þeirra. Landlæknis-
embættið hefur að undanförnu beitt
sér fyrir því að læknar ávísi ódýrari
lyfjum, svo lengi sem vitað sé að þau
geri svipað eða sama gagn og nýrri
og dýrari lyf.
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
1 oqq DDD/1000 ibúar/á daq_______________
900 Notkun lyfja í dagskömmtum (DDD)
árin 1989-1999
milljónir króna
10.000
9.000
8.000
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
Lvfiasala og útgjöld heimila v/ lyfjakaupa ,
■!
I~~I Lyfjasala
Útgjöld heimilanna
mU\
1 I 1
í 1 1 1 i 1 1
[ 11 fl 1 1 1
III 1 i 1 i
1 1 1 1 1 I I
I I
I
i i i
I I I
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
Hlutur sjúklings og TR við lyfjakaup
Ársfekjur fjölskyldu Grunnkostn. (3. mán) Þáttaka TR umfram grunnkostn. Ef lyfjakostnaður fer fram yfir 0,7 % af tekjum fjölskyldu, tekur TR þátt í lyfjakostnaði umfram grunnkostnað.
undir 1.399 þús. kr. 1.400-2.199 þús. kr. 2.200-3.199 þús. kr. 3.200 þús. kr. og yfir 0,7% af tekjum 0,7% af tekjum 0,7% af tekjum 90% 75% 60% 0
Hlutur aimennings í lyfjakostnaði
hefur aukist frá 1997
Jan. Almennir siúkl. 1997 Jan. 1998 Jan. 1999 Jan. 2000 Jún. 2000
B-merkt lyf Fyrsta greiðsla:
Fvrsta qr. (kr.) 800 900 1.000 1.200 1.550 qreiðsla siúklinqs við
Hlutfallsqr. 24% 30% 40% 60% 65% afhendinqu Ivfsins.
Hámarksgr. (kr.) 1.500 1.700 1.800 2.400 3.100
E-merkt lyf Hlutfallsgreiðsla:
Fvrsta qr. (kr.) 800 900 1.000 1.200 1.550 munurinn á milli
Hlutfallsqr. 40% 60% 80% 80% 80% fvrstu qreiðslu oq
Hámarksgr. (kr.) 3.000 3.500 3.500 3.800 4.500 hámarskgreiðslu sem
Ellilífevrisb. oa örvrkiar sklptist á milli
B-merkt Ivf sjúklings og TR
Fvrsta qr. (kr.) 250 300 350 400 550
Hlutfallsar. 12% 15% 20% 30% 50% Hámarksgreiðsla:
Hámarksqr. (kr.) 400 500 600 800 950 hámarksverð á lyfi
E-merkt Ivf sem sjúklingur
Fvrsta ar. (kr.) 250 300 350 400 550 greiðir, efverðer
Hlutfallsqr. 20% 30% 40% 50% 50% hærra greiðir TR
Hámarksqr. (kr.) 800 900 1.000 1.100 1.250 mismuninn aö fullu.
Dæmi: Almennur sjúklingur greiðir fyrstu 1.550 kr. fyrir B-merkt lyf. Af verði lyfsins
umfram 1.550 kr. greiðir hann 65% enþó aldrei meira en 3.100 kr.
B-merkt lyf Lyf við langvarandi sjúkdómum, s.s. astmalyf, hjartaiyf og psoriasislyf.
E-merkt lyf öll algengustu lyfin, s.s. hormónalyf, gigtariyf og magalyf.
O-merkt lyf T.d. verkjalyf, sýklalyf, svefnlyfog róandi lyf. TR tekur engan þátt íkostnaði.
*-merkt lyf T.d. Krabbameinsiyf, lyf við sykursýki og glákulyf. TR greiöir lyfin að fullu.
Heimild: Heilbrigðisráðuneytið, Tryggingastofnun og Þjóðhagsstofnun
Vandamáli ríkissljórnarinnar
velt yfír á sjúklinga
Pétri Haukssyni, formanni Geð-
hjálpar, líst illa á nýja reglugerð
heilbrigðisráðherra. Hann segir að
algeng geðlyf hækki um allt að 30%
við þessar reglugerðabreytingar og
það hljóti að koma illa við þá sem á
lyfjunum þurfa að halda. Algeng
geðlyf, s.s. lyf við þunglyndi, séu dýr
og því þurfi sjúklingar að reiða fram
hámarksgreiðslu sem nú verður
3.100 kr. Geðsjúkir taki iðulega
fleiri en eitt lyf og því sé um tölu-
verðar fjárhæðir að ræða.
„Með þessu er verið að velta
vandamáli ríkisstjórnarinnar yfir á
sjúklinga," segir Pétur. Hann hefur
enga trú á að hækkun lyfja muni
draga úr lyfjaneyslu. „Það era þeir
verst settu sem munu helst fresta
lyfjatöku og bíða til mánaðamóta.
Þeir sem virkilega þurfa á lyfjunum
að halda munu varla sleppa því að
taka þau.“ Pétur segir að nýjar end-
urgreiðslureglur komi eingöngu
þeim allra tekjulægstu til góða auk
þess sem endurgreiðslur séu lágar
og reglumar mjög flóknar. „Fólk
sem er alvarlega veikt hefur sig
ekki í að setja sig inn í reglurnar og
sækir ekki um endurgreiðslu,“ segir
Pétur en hann telur að fólk með
mikil lyfjaútgjöld fái oft enga end-
urgreiðslu sökum þess að það lendi
rétt fyrir ofan viðmiðunarmörkin.
Kemur illa við aldraða
Ólafur Ólafsson, fyrrverandi
landlæknir og formaður Félags
eldri borgara í Reykjavík og ná-
grenni, segir að hækkanir á
greiðsluhlutfalli lyfja leggist þungt í
sína félagsmenn og hann beinir
eindregnum tilmælum til heilbrigð-
isráðherra að dregið verði veralega
úr hækkunum. „Þessar hækkanir
þrengja hag elli- og örorkuþega
meira en annara vegna þess að í
okkar hópi era hlutfallslega stærst-
ur hluti sjúklinga. Algeng lyf sem
eldra fólk notar og fylgja aldurs-
bundnum sjúkdómum, t.d. há-
þrýstilyf sem margir aldraðir nota,
hækka um allt að 36%,“ segir Ólaf-
ur.
Hann bendir á að með þessari
reglugerð þá hækki fyrsta greiðsla
fyrir smásölulyf til elli- og örorku-
þega um 38% sem sé meira en hjá
öðrum sjúkratryggðum. Á sama
tíma hafa hinar svokölluðu hlutfalls-
greiðslur hækkað mun meira en hjá
öðrum hópum. „Þessar hækkanir
stafa eingöngu af því að dregið hef-
ur úr niðurgreiðslum TR,“ segir
Ólafur. Á móti komi að hámarks-
greiðsluhlutur elli- og örorkuþega
hækki minna en annara og verð
mjög dýrra lyfja hækki ekki mikið.
skurði að halda. Einnig hafi stór-
stígar framfarir átt sér stað í lyfja-
meðferð hjarta- og æðasjúklinga
og þeirra sem eigi við geðræn
vandamál að stríða. „Ríkinu finnst
líklega auðveldara að skera niður
lyfjakostnað en að koma í veg fyrir
hækkun annara kostnaðarliða í
heilbrigðiskerfinu," segir Karl.
Hann bendir á að samkvæmt fjár-
lögum frá árinu 1998 til 2002 sé
gert ráð fyrir auknum útgjöldum
ríkissjóðs til sjúkrahúsa um nærri
30% og enn meiri hækkunum til
annara sjúkrastofnana en á sama
tíma eigi útgjöld ríkisins til lyfja-
kaupa einungis að aukast um 0,8%.
Hann segir þetta undarlegt, sér-
staklega í ljósi þess að hlutur lyfja í
útgjöldum ríkisins til heilbrigðis-
þjónustu nemi aðeins um 5-6,5%.
„Það væri árangursríkara að
huga að sparnaði annars staðar í
kerfinu þar sem meginkostnaður-
inn liggur," segir Karl. Hann segir
Ijóst að neytendur hafi hagnast á
aukinni samkeppni á lyfjavöru-
markaði á undanförnum áram.
Stefna ríkisstjómarinnar leiði hins-
vegar til þess að ávinningur af sam-
keppninni renni í vaxandi mæli til
ríkissjóðs. Þess vegna leiði aðgerð-
ir heilbrigðisráðherra til hærra
lyfjaverðs," segir Karl.
Betri verkan lyfja ekki alltaf
í samræmi við hærra verð
Matthías Halldórsson aðstoðar-
landlæknir segir að legutími sjúkl-
inga á sjúkrahúsum hafi styst tals-
vert síðustu ár en það hafi sparað
heilbrigðiskerfinu miklar fjárhæð-
ir. Stytting legutíma eigi sér ýmsar
skýringar, m.a. tilkoma betri lyfja.
Tækni hafi einnig fleygt fram á
öðram sviðum auk þess sem við-
horf lækna til sjúkrahússlegu hafi
breyst. Matthías segir öra þróun í
lyfjaframleiðslu hafa orðið til þess
að við vissum sjúk-
dómum, t.d. magasári,
þurfi ekki lengur að
skera uppheldur sé nú
mögulegt að lækna þá
með lyfjagjöf. Ný lyf,
m.a. í meðferð geðsjúkdóma, hafi
einnig orðið til þess að auðvelda
meðferð og bæta líðan sjúklinga.
Matthías telur hinsvegar að það sé
of algengt að læknar ávísi nýjustu
og dýrustu lyfjunum, jafnvel þótt
vitað sé að eldri og ódýrari lyf geri
svipað gagn. Betri verkan nýju
lyfjanna sé ekki alltaf í samræmi
Lyfjaskammturinn hefur
hækkað um 73%
Gísli J. Eyland, formaður Lands-
samtaka hjartasjúklinga, segir að
hækkanir á greiðsluhlutdeild lyfja-
kostnaðar komi eins og þrama úr
heiðskíru lofti. „Lyfjaskammtur
sem ég keypti í vikunni hefur hækk-
að um 73% frá því fyrir breyting-
una,“ segir Gísli. Margir hjarta-
sjúklingar séu ellilífeyrisþegar og
hann bendir á að lífeyrir þeirra auk-
ist ekki í takt viðhækkanir á lyfjum
eða öðram nauðsynjum. Hjarta-
sjúklingar séu mjög háðir sínum
lyfjum og því komi hækkanir TR sér
afar illa. Sigríður Jóhannsdóttir,
sem situr í stjórn félags sykur-
sjúkra, segir að lyfja-
kostnaður sykur-
sjúkra hafi hækkað að
undanförnu. Insúlín,
sem er mikilvægasta
lyfið sem sykursjúkir
þurfa að nota, sé að vísu að fullu
greitt af ríkinu, en Sigríður segir að
sykursjúkir þjáist af ýmsum fylgi-
kvillum sjúkdómsins, t.d. háum
blóðþrýstingi auk þess sem þeir
verða frekar fyrir sýkingum. Þau lyf
þurfi þeir að greiða og því sé lyfja-
kostnaður þeirra talsvert hærri en
þeirra sem teljast heilbrigðir.
Algeng geðlyf
sögð hækka
um allt að 30%
✓
Islenskur stjarneðlisfræðingur
kannar tengsl gammageislunar
og stjörnusprenginga
Niðurstöður
nýrra rann-
sokna vekja
athygli
Dr. Gunnlaugur Bjarnason stjarneðlis-
fræðingur kannar ásamt hópi
evrópskra vísindamanna tilgátuna
hvort rétt sé að gammablossar séu
upprunnir á svæðum þar sem
stjörnumyndun er virk.
HÓPI evrópskra vís-
indamanna hefur
tekist að sýna með
skýrari hætti en áð-
ur fram á tengsl orkumikilla
hrina gammageislunar sem
menn hafa mælt
undanfarin þijátíu
ár og eiga upptök
sín úti í geimnum
og gífurlegra
stjömusprenginga.
Einn vísindamann-
anna sem að rann-
sókninni kemur er
íslenskur og segir
hann hér á ferðinni
afar athyglisverðar
niðurstöður.
Gunnlaugur
Bjömsson stjam-
eðlisfræðingur og
dósent við Háskóla
íslands segir að
niðurstöðurnar sem
kynntar vora í gær
séu aðeins forsmekkurinn að því
sem koma skuli. Vísindamenn-
irnir séu aðeins rétt byrjaðir að
vinna úr þeim gögnum sem bor-
ist hafi frá Hubble-sjónaukanum
en þegar sé Ijóst að þau muni
gefa mun ítarlegri upplýsingar
en fyrirliggjandi eru. Segir hann
að hér séu sennilega komnar
sterkustu vísbendingarnar sem
fengist hafi um tengsl gamma-
blossa við stjörnusprengingar.
Nálæg vetrarbraut og því
heppileg til rannsókna
Gunnlaugur segir rannsóknir
vísindamannanna, sem flestir
koma frá Danmörku, ganga út á
að útskýra upptök hinnar orku-
miklu gammageislunar sem vís-
indamenn hafa undanfarna ára-
tugi orðið varir við að eiga sér
stað úti í geimnum nánast á
hverjum degi en svo virðist sem
geislamir myndist þegar massa-
miklar stjörnur springa.
Eitt af því fyrsta sem menn
hafi séð frá þessum sprenging-
um hafi verið hrina af gamma-
geislum sem stóð jafnan í eina til
tvær mínútur. Undanfarin tvö ár
eða svo hafi mönnum hins vegar
tekist að greina einnig sýnilega
glampa frá sprengingunum og
þá hafi komið í ljós að þessir
glampar eru staðsettir í gríðar-
legri fjarlægð frá okkar vetrar-
braut. Frá því að þessi uppgötv-
un var gerð hafa menn
kerfisbundið verið að leita sýni-
legra glampa frá slíkum spreng-
ingum, að sögn Gunnlaugs, og
hafa nú fundist tæplega tuttugu
slíkir sýnilegir glampar.
Tóku Gunnlaugur og hópur
nokkurra annarra vísindamanna
sig til í vetur sem leið og sóttu
um tíma á Hubblessjón-
aukanum, sem er á braut um
jörðu, til að skoða uppranastað
þessara sýnilegu glampa betur.
Gunnlaugur segir að vetrar-
brautin sem vísindamennirnir
hafa nú verið að skoða sé merkileg
fyrir þá sök að hún sé miklum mun
nær en aðrar sem kannaðar hafa
verið og því sé hægt
að skoða smáatriðin í
henni mun betur.
Þannig geta þeir
m.a. betur séð hvort
sú tilgáta er rétt að
gammablossar séu
upprannir á svæðum
þar sem stjörnu-
myndun er virk. Seg-
ir Gunnlaugur stað-
festingu fást á þessu
með myndunum frá
Hubble því það sé al-
veg greinilegt að
blossinn sem hér um
ræðir hafi átt upptök
sín í stjörnuþyrpingu
í þessari tilteknu
vetrarbraut og sjá
megi af lit stjarnanna að þær hafi
allar tiltölulega nýlega orðið til.
Tæki til að skoða
sljörnumyndanir
Gunnlaugur segir samvinnu vís-
indamannanna hafa staðið undan-
farin tvö ár eða svo. Dönsku vís-
indamennirnir era flestir sér-
fræðingar í mælingum og úr-
vinnslu en bakgrannur Gunnlaugs
er fræðilegur og kveðst hann eink-
um hafa lagt af mörkum til sam-
starfsins túlkun mælinganna og
myndanna sem teknar hafa verið
með Hubblessjónaukanum.
Gunnlaugur segir að þeir hafi
ákveðið að hefja ekki mælingarn-
ar fyrr en að minnsta kosti ár var
liðið frá gammablossanum og
sýnilega glampanum frá honum.
Vildu vísindamennirnir þannig
vera vissir um að glampinn frá
sprengingunni væri orðinn nógu
daufur til þess að hann yfirgnæfði
ekki Ijósið frá vetrarbrautinni
sjálfri sem hann er uppranninn í
enda beinist áhuginn nú að eigin-
leikum vetrarbrautanna sjálfra.
Er sú athugun liður í því að átta
sig á því við hvers konar aðstæður
slíkir atburðir verða.
Hefur komið í ljós, að sögn
Gunnlaugs, að þær vetrarbrautir,
þar sem þessar gríðarlegu
sprengingar verða, eru flestar af-
ar fjarlægar og því í raun verið að
horfa mjög langt aftur í tímann
allt aftur til þess tíma þegar
stjörnumyndun var mjög virk.
Þessi fyrirbæri virðist því tengj-
ast sögu stjörnumyndunar í þess-
um tilteknu vetrarbrautum beint.
Segir Gunnlaugur að það sé
öragglega framtíðarrannsóknar-
efni í þessum fræðum að reyna að
nota gammablossana og sýnilegu
glampana frá þeim sem tæki til að
kortleggja sögu stjörnumyndunar
í alheiminum.
Dr. Gunnlaugur
Björnsson