Morgunblaðið - 16.07.2000, Side 12

Morgunblaðið - 16.07.2000, Side 12
12 SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 2000 MORGUNBLAÐIÐ ERLENT Lifað í skugga alnæmis Alnæmi veldur fleiri dauðsföllum en nokkur annar smitsjúkdómur og er fjórða algeng- asta dánarorsökin á heimsvísu. Hröð út- breiðsla veirunnar á undanförnum árum þykir fela í sér margvíslega hættu. Efna- hagur þjóða kann að hrynja og heil kynslóð barna að alast upp munaðarlaus á meðan heilbrigðiskerfí kikna undan fjölda sýktra einstaklinga. Reuters Hinn níu ára gamli Aaron Lee tekur hér þátt í minningarathöfn um þá sem látist hafa úr alnæmi. f Singapore tíðkast að brenna lfk þeirra sem deyja úr alnæmi innan súlahrings frá andláti og er því ættingjum boðið upp á slíkar minningarathafnir í staðinn. o LÍKT þeim sem deyja úr hjartasjúkdómum, hjartaáföllum og önd- unarerfiðleikum, þremur algengustu dánarorsökunum, er það unga fólkið sem oftast greinist með alnæmi, enda berst alnæmisveiran gjarnan milli manna við kynmök. í dag er talið að um 34,3 milljónir manna í heiminum öllum beri veiruna og hef- ur alnæmissmituðum fjölgað örar en fyrri áætlanir gerðu ráð fyrir. Milli 11 og 16 milljónir manna eru þegar taldar hafa dáið úr alnæmi. Erfitt er að áætla nákvæmlega fjölda þeirra sem veiruna bera því samkvæmt nýlegri skýrslu UNA- IDS, sem fer með alnæmismál fyrir Sameinuðu þjóðimar, virðist smit- uðum nú fjölga hraðar í dreifbýli en þéttbýli. Lakara aðgengi að heil- brigðisþjónustu og aukinn þekking- arskortur í sveitum Indlands, þar sem alnæmissmituðum fjölgar nú ört, þýðir að erfitt er að segja fyrir um hver þróunin verður. Alnæmi er þó enn í huga flestra tengt þéttbýli og eru það Afríkuríkin suður af Sa- hara-eyðimörkinni sem hvað verst hafa orðið úti. Að sögn Sameinuðu þjóðanna kom alnæmi við sögu í fimmta hverju dánartilfelli í álfunni á síðasta ári. Yfir 70% þeirra sem greinst hafa með alnæmisveiruna eru búsettir í þessum hluta Afríku 24,5 milljónir manna. í Botswana er talið að þriðji hver íbúi beri veiruna, fjórði hver í Svasílandi, Zimbabve og Lesótó og einn af hveijum fimm í Suður-Af- ríku, Zambíu og Namibíu. Fleiri hafa þó greinst með alnæmisveiruna í Suður-Afríku en nokkru öðru ríki og var áætlað við lok síðasta árs að 4,2 milljónir Suður-Afríkubúa væru sýktar af veirunni. Alls smitast um 1.500 manns af alnæmisveirunni þar í landi á hverjum degi og nýleg skýrsla, sem ING Barings fjárfest- ingabankinn framkvæmdi fyrir stofnun sem kannar samskipti kyn- þáttanna í Suður-Afríku, bendir til þess að 250.000 muni deyja úr sjúk- dóminum fyrir árslok. Og þá hafi fjöldi smitaðra náð sex milljónum. Forvarnir skilað miklu í Uganda Þegar fyrst fór að bera á út- breiðslu alnæmis fyrir um 20 árum voru það íbúar ríkjanna í miðhluta Afríku - Úganda, Tansaníu, Rúanda, Búrúndí, og Lýðveldsins Kongó sem féllu í röðum. í Úganda hefur baráttan gegn alnæmi nú skil- að góðum árangri. Forvamastarf hefur verið mikið og íbúar, sem flestir eru múslímar, verið hvattir til að nota smokka. í fyrra voru 8% fullvaxta íbúa Úg- AP Húpur mútmælenda, ActUp, krefst þess hér að Vesturveldin gefi þrúun- arríkjum eftir skuldir sínar þannig að veita megi þeim sem greinst hafa með alnæmi betri umönnun. I dag eyða mörg ríki um fjúrum sinnum hærri upphæð til greiðslu erlendra lána, en til heilbrigðismála. AP Alnæmissmitað barn tekur lyf sín á King Edward-sjúkrahúsinu í Suður- Afríku. Um helmingur sjúklinga sjúkrahússins hefur greinst með al- næmisveiruna. anda smitaðir, en við upphaf tíunda áratugarins báru 14% veiruna. Margir hafa þó látist af völdum al- næmis frá því veirunnar varð fyrst vart líkt og rúm milljón munaðar- lausra barna er til vitnis um. Paul- ina Namayanja, sjötug kona, missti sjö barna sinna úr alnæmi og baslar nú sjálf við að ala upp 13 bamabörn. Við upphaf 21. aldarinnar er al- næmisveiran algengust í suðurhluta Afríku og er fáfræði almennings, að- gerðarleysi ríkisstjórna og þjóðfé- lagsumróti gjarnan kennt um. Botswana hefur lengi verið talin var fyrirmynd annarra Afríkuríkja vegna góðs efnahags og stöðugleika í landinu. Búast má nú við að lífslík- ur íbúa fari hríðlækkandi á næstu árum og varaði Festus Mogae, for- seti Botswana, á 13. alþjóða alnæm- isráðstefnunni við því að íbúar ættu á hættu að deyja út. Talið er að 35,8% landsmanna greinist nú með alnæmisveiruna og að tveir þriðju 15 ára drengja í Botswana eigi eftir að deyja úr sjúkdóminum. Rússnesk rúlletta I Franeistown, annarri stærstu borg Botswana, bera 43-50% íbúa alnæmisveiruna. Borgin er aðalán- ingarstaður vörubflstjóra á leiðinni suður frá Zambíu og Zimbabve. Francistown á sinn þátt í útbreiðslu alnæmisveirunnar, en bflstjórar safnast gjarnan saman á börum og næturklúbbum borgarinnar í leit að skemmtun. „Maður fær sér nokkra bjóra og gleymir," sagði Pula Masi- megha, hermaður í Francistown. „Maður kemur hingað, hittir stelpu og fer með hana heim, ijósin slokkna og maður gleymir. Við verð- um bara að krossa puttana.“ Að krossa puttana í Francistown virðist hins vegar álíka hættulegt og rússnesk rúlletta. Að sögn Abedni- ko Chinoi, eins vörubílstjórnanna, er mörgum bflstjóranna kunnugt um að þeir beri veiruna, en þeir líti svo á að þeir séu þegar dauðir. „Þeim er því alveg sama og halda bara áfram eins og áður,“ sagði Chinoi. í Zimbabwe, nágrannaríki Botswana, er fjórði hver íbúi smit- aður og útlit fyrir að alnæmi kunni að hafa alvarleg áhrif á efnahag landsins vegna skorts á vinnufæru fólki. Lítið fór fyrir hins vegar fyrir umræðu um alnæmisvandann fyrir síðustu þingkosningar þó þjóðin sé að verða samsett af eldra fólki og börnum. Heil kynslóð virðist hafa horfið þar á milli, en um 12-14% barna í landinu eru nú munaðarlaus og er búist við að sú tala nái 30% á næstu 20 árum. Æ algengara er nú að eldri börnin berjist við að halda saman fjölskyld- unni eftir lát foreldranna og svipað ástand ríkir í Zambíu. Þar hefur hins vegar verið hafist handa við auka skilning þeirra sem búa í dreif- býli á þeim mikla vágesti sem al- næmi er. Hjálpræðisherinn í Chikinkata, í suðurhluta Zambíu, hefur til að mynda tekið upp á því að fá þorps- og ættflokkahöfðingja til að sitja í forvarnarnefnd þar sem vonlítið er talið að sannfæra megi íbúa án að- stoðar þeirra. Rótgrónar hefðir hafa þurft að víkja fyrir forvamarstarf- inu, en áður tíðkaðist t.d. að kona skyldi gefin bróður manns síns við lát hans. Sú hefð hefur nú verið lögð niður vegna smithættu. Miklar væntingar í Suður-Afríku Við upphaf tíunda áratugarins var aðskilnaðarstefnan enn í fullu gildi í Suður-Afríku og var landið meðal þeirra ríkja heimsálfunnar þar sem tiltölulega lítið bar á alnæmi. Þús- undir suður-afrískra útlaga bjuggu í Zambíu, Tansaníu og Úganda og sú einangrun sem aðskilnaðarstefn- unni fylgdi veitti sína vernd gegn sjúkdóminum. 1993, ári áður en fyrstu lýðræðislegu kosningarnar fóru fram í Suður-Afríku, gerðu for- svarsmenn Afríska þjóðaráðsins sér þó fulla grein fyrir þeirri vá sem al- næmi fylgdi. Boðað var því til fundar og áætl- un mótuð um hvernig best mætti hindra útbreiðslu veirunnar. Vænt- ingar flokksfélaga voru miklar þrátt fyrir bágan fjárhag og litið var svo á að gæti eitthvert þróunarríkjanna reynst öðrum fyrirmynd í því hvern- ig verjast mætti alnæmi þá væri það sannarlega Suður-Afríka. í árslok 1999 var talið að 4,2 mil- ljónir Suður-Afríkubúa, eða einn fimmti landsmanna, væri smitaður alnæmisveirunni. Talan er hærri en fyrir nokkurt annað ríki og alnæm- isveiran útbreiddari en á Indlandi, mun fjölmennara ríki, þar sem 3,7 milljónir bera veiruna. Ljóst má því vera að áætlanir Afríska þjóðaráðs- ins gengu ekki eftir og má án efa að nokkru rekja hraða útbreiðslu al- næmis í Suður-Afríku til þeirra sára sem aðskilnaðarstefnan skildi eftir sig. Sex árum eftir að Afríska þjóðar- ráðið tók við stjórn er þjakandi kostnaður við umönnun alnæmis- sjúkra, deyjandi og munaðarleys- ingja að reynast ríkinu ofviða. „Eg held ekki að það sé til nein ein ein- föld skýring á því afhverju áætlanir okkar gegn alnæmi brugðust,“ sagði Morna Cornell, framkvæmdastjóri alnæmisfélagsins í Suður-Afríku. „En kjmþáttamálefnið hafði sitt að segja.“ A níunda áratugnum voru flestir þeir sem greindust með veiruna samkynhneigðir, hvítir karlmenn. Við upphaf tíunda áratugarins, á sama tíma og kosningasigur Afríska þjóðarráðsins var í sjónmáli, greind- ist veiran orðið oftar hjá gagnkyn- hneigðum blökkumönnum. „Þetta var tvöfaldur smánarblettur," sagði Mark Gevisser, suður-afrískur blaðamaður. „Sjúkdómurinn breytt- ist úr „plágu samkynhneigðra“ í „svarta dauða,“ og það ýtti undir staðnaða ímynd af hinum kynferðis-

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.