Morgunblaðið - 12.08.2000, Qupperneq 31

MORGUNBLAÐIÐ
tvfl
mA

Walter Wick
Snjókorn, eftir Walter Wick.
varð hins vegar jafngildi tveggja
króna sem hvor um sig skiptist að
sjálfsögðu einnig í 100 aura. Tuga-
kerfi í myntútgáfu var þannig komið
á.
A18. öld voru í Danaveldi (utan
þýsku hertogadæmanna) einkum
tvær gerðir ríkisdala. Annars vegar
var um að ræða kúrantdalinn sem
var pappírsmynt og sem konunglegi
Kúrantbankinn gaf út. Þetta var hin
venjulega greiðslumynt í Danaveldi
fram til 1815. Hins vegar var það
spesían, silfurmynt þar sem hver
ríkisdalur skyldi vega um 27 grömm
silfurs. Nokkuð virðist hafa verið í
gangi af spesíum á Islandi en kaup-
menn ásældust þær mjög enda var
opinbert gangverð þeirra á íslandi
frá 1753 þannig að einn spesíudalur
var talinn vera 12,5% verðmeiri en
einn kúrantdalur. Eftir þessu hlut-
falli skyldi dölunum skipt hér á
landi. En í Kaupmannahöfn var
markaðsverð spesíunnar 32% hærra
en kúrantdalsins árið 1760 og 42%
hærra um 1787, þannig að kaup-
menn græddu á að skipta spesíunni
þar. Kúrantdalurinn féll sem sagt
stöðugt í verði. En mest fallið varð
samt á árunum 1807-1815 þegar dal-
urinn varð aðeins brot af þvi verð-
gildi sem íyrr hafði verið.
Konungur ákvað því að skipta um
mynt árið 1816. Handhafar kúrant-
ríkisdala fengu afhentan einn ríkis-
bankadal gegn sex kúrantdölum.
Þótti mörgum kúranteigendum
þetta vera léleg skipti en aðrir voru
dauðfegnir að losna við þessa ónýtu
kúrantdali. Gamla spesían hélt hins
vegar velli í samskiptum manna á 19.
öldinni og þótti dýrmæti mikið. Ekki
hefur hún verið notuð í venjulegum
viðskiptum þannig að verðmæti
hennar miðað við ríkisbankadalinn
og síðar krónuna er engan veginn
ljóst. Sennilega hefur hún mest ver-
ið notuð til gjafa og sem nokkurs
konar minnispeningur.
Fram til 1918-1920 gilti nákvæm-
lega sama verð á mynt á Islandi og í
Danmörku, þó með þeirri undan-
tekningu á spesíuverðinu sem að
framan var getið.
Sé spyrjandi hins vegar að
grennslast fyrir um samanburð á
gömlum ríkisdal og nýrri íslenskri
krónu er spurningin varasamari.
Þau gæði sem kaupa má og selja fyr-
ir gjaldmiðilinn eru allt önnur í dag
en á 19. öld.
Kúgildi hefur stundum verið not-
að sem viðmiðun í samanburði af
þessu tagi. Sá galli er þó meðal ann-
ars á henni að talsverður munur er á
nútímakúnni sem mjólkar að meðal-
tali 4.000 lítra á ári og kú ríkis-
dalatímans sem mjólkaði um 1.200
lítra á ári. Frekar mætti miða við
ána en sá er þá hængur á að hún hef-
ur, andstætt kúnni, lækkað mjög í
verði á undanförnum áratugum.
Þannig eru nú talin 20 ærgildi í kú-
gildi í stað sexáður og mun ærgildið
þó ofreiknað með því frekar en hitt.
Réttari aðferð væri að nota út-
reiknaða verðlagsvístölu Guðmund-
ar Jónssonar í Hagskinnu (bls. 637-
641) en þar fáum við samfellt tímabil
1849-1990. Um tímabilið 1990-2000
má til dæmis styðjast við tölur
Seðlabanka íslands.
Gallinn við framfærslu- eða vöru-
vísitölu þegar til mjög langs tíma er
litið er margvíslegur, einkum að
flestar vörur í vísitölunni 1990 voru
ekki til árið 1849! Lífsnauðsynjar
hafa breyst svo mjög í tímans rás og
kröfur til lífsgæða og margbreyti-
leika þeirra aukist svo mjög að allar
gamlar tölur verða of lágar miðað
við nútímann. Einnig hafa áður
óreiknuð verðmæti vegna sjálfs-
þurftarbúskapar og lágra launa
vinnufólks horfið úr seinni útreikn-
ingum. Þetta er samt skásta aðferð-
in en við hana má bæta þeirri þum-
alputtareglu að hækka verð á
gömlum verðmætum, það er að
segja á öllu sem er til dæmis eldra
en frá 1935-1939, um helming að
loknum útreikningi.
Árið 1875 varð einn ríkis-
bankadalur tvær krónur og árið
1914 jafngilti þetta 2,2 krónum. Frá
miðju ári 1914 til 1939 margfaldaðist
verðlag um 2,19. Frá janúar 1939 til
desember 1980 margfaldaðist það
um 504. Þá urðu 100 gamlar krónur
ein ný. Frá desember 1980 til des-
ember 1990 var margfóldunin um
15,6. Frá miðju ári 1991 til miðs árs
1999 var margföldunin 1,22. Út úr
þessu fæst í heild margföldun með
2,2 * 2,19 * 504 *0,01 * 15,6 * 1,22 =
462.
Miðað við þessar forsendur var
einn ríkisbankadalur 1875 alls 462
nýjar krónur. En eins og fyrr er vik-
ið að er þessi tala eitthvað of lág.
Ekki er reiknað með verðbólgu íyrri
hluta ársins 1991 eða 1999-2000 en
væri slíkt gert næmi talan um 500
krónum. Enn fremur skal ítrekað að
500 nýkrónur á verðlagi ársins 2000
hefðu verið meira virði í fátæku sam-
félagi árið 1875 en í ríka samfélaginu
okkar árið 2000. Ef til vill er þumal-
fingursreglan um tvöföldunina ekki
svo vitlaus og því segjum við að lok-
um með hæfilegum fyrirvara eða
óvissu: Einn ríkisbankadalur 1875 =
1.000 nýkrónur árið 2000.
Gísli Gunnarsson
prófessor í sagnfræði við
Háskóla fsiands.
Raddir draumsins vakna við svefnsins þungu brá.
góðan smekk, en hún spyr hvað við
ætlum að gera við ermarnar. Ég
fór að hagræða blússunni og lagði
ermarnar niður með hliðunum og
aftur fyrir flíkina og gekk svo til
hliðar til að virða þetta íyrir mér.
Um leið og ég spurði hvemig þeim
litist á, sá ég að nú var ekki bara
konuandlit á verkinu heldur voru
komnar tvær eða þrjár stúlkur
(vangasvipir) og ég spyr þær hinar
hvort þær sjái þetta ekki líka. Eftir
smá tíma sáu þær þetta líka en ég
var alveg undrandi og tók blússuna
upp, þá voru komnar þrjár stúlkur
til viðbótar nánast eins og dúkkur
og við undruðumst mjög að sjá
þetta gerast og listaverkið taka
stórum breytingum og við töldum
þær og sögðum: „Þær eru fimm,
nei, sex til viðbótar.“
Ráðning
Draumar hafa mismunandi svið
og geta meðal annars spunnið
framvindu sem hefur tvær hliðar
þótt myndin sé söm. Draumar þínir
eru af þessum toga og af þeim má
ráða að þú sért óvenju næm á innri
og ytri veruleika, skynjir vel þitt
innra (hug, sál og tilfinningar) og
tíðarandann eða það sem liggur í
loftinu, það sem verður. Draumana
má því túlka á tvo vegu: Fyrri, að
þú sért nú um þessar mundir að
fara andlegum hamförum, að í þér
séu að losna kraftar sem þú hélst
niðri og þessir kraftar geri þig að
öflugum móttakanda á það hulda í
lífinu. Seinni draumurinn gefur í
skyn að sinni þú þessu afli þínu
verði það mörgum til heilla og and-
legs þroska.
Vegna næmi þinnar spegla
draumamir einnig ákveðið raunsæi
þar sem fyrri draumurinn gefur í
skyn miklar breytingar á náttúru-
fari en kjölfarið fylgir ekki þótt
renna megi grun í stóra skjálfta.
Seinni drauminn má svo sjá í
bókstaflegri merkingu þess að
Rúna hljóti tign og virðingu fýrir
list sína.
Þeir lesendur sem vilja fá drauma
sína birta ográðna sendi þá með
fullu nafni, fæðingardegi ogári
ásamt heimilisfangi og dulnefni til
birtingar til:
Draumstafir,
Morgunblaðið,
Kringlunni 1,
103 Iteykjavði,eða á heimasíðu
Draumalandsins http://
www.dreamland.is
LAUGARDAGUR 12. ÁGÚST 2000 31

eííiömff •
frá föstudegi ti! sunnudags.
Götumarkaásstemmning
Allar verslanir opnar
á sunnudag frá 13:00-17:00.
Þ H R S E MH J H R T H fl SLffR
UPPLÝ5IHBH5ÍMI 5 B B 7 7 B B SKRIF5TOFD5ÍMI SGB 92DD