Morgunblaðið - 12.10.2000, Page 41

40 FIMMTUDAGUR 12. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 12. OKTÓBER 2000 41
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
BROTTKAST Á AFLA
s
Arni M. Mathiesen sjávarút-
vegsráðherra hefur kynnt
tvö frumvörp, sem hann hef-
ur lagt fram á Alþingi, og miða að
því að draga úr brottkasti á afla og
stuðla að því að síður verði veitt um-
fram leyfilegar aflaheimildir.
í frumvarpi um breytingu á lögum
um umgengni nytjastofna felst, að
Fiskistofu verður heimilt að setja
eftirlitsmenn um borð í fiskiskip í
því skyni að fylgjast með brottkasti
á afla og koma í veg fyrir það. Fiski-
stofa getur gripið til þessa ráðs
skeri afli tiltekins skips sig úr afla
annarra skipa við sambærilegar
veiðar á sömu veiðislóð. Miðað er
við, að eftirlitsmaður verði um borð
í allt að sjö daga, en verði talin
nauðsyn á lengri dvöl um borð
greiðir útgerðin kostnaðinn þá
daga. Þá eru í undirbúningi reglur
þess efnis, að við löndun verði lögð
fram skráning á stærðardreifingu
fisks í aflanum. Nú er afli veginn
eftir tegundum við löndun.
I frumvarpi um breytingu á lögum
um stjórn fiskveiða er aftur á móti
gert ráð fyrir því að þrengja heim-
ildir til tegundatilfærslu. Hún felst í
því, að heimilt er að veiða yfir af-
lamarki í tiltekinni tegund botnfisks
gegn skerðingu aflamarks í öðrum
tegundum bolfisks. Heimildin hefur
frá upphafi numið 5% af heildar-
verðmæti botnfisksaflamarks, en
mun verða 2% að hámarki af kvótan-
um í hverri tegund verði frumvarpið
samþykkt á Alþingi. Þessi tegunda-
færsla hefur einkum verið áberandi
í karfa og grálúðu og m.a. hefur
þetta aukið karfaveiði um nær 50
þúsund tonn síðustu sex fiskveiðiár.
Sjávarútvegsráðherra _ segir, að
þessar aðgerðir séu aðeins fyrsta
skrefið í aðgerðum gegn brottkasti
afla og bendir hann m.a. á, að starf-
andi sé nefnd, sem kanna á brottk-
ast og koma með tillögur til að
sporna við því. Væntanlega muni til-
lögur nefndarinnar um frekari að-
gerðir koma fram innan tíðar.
Fyrir nokkrum árum var engin
spurning um, að brottkast afla var
mikið vandamál. Hins vegar bendir
ýmislegt til þess að það sé ekki
stundað í jafn ríkum mæli og áður.
Hins vegar er ljóst, að kanna þarf
málið til hlítar og grípa til viðeig-
andi ráðstafana.
Frumvarpi sjávarútvegsráðherra
um eftirlitsmenn hefur almennt ver-
ið vel tekið, t.d. bæði af talsmönnum
sjómanna og útvegsmanna, sem
telja að aukið eftirlit fæli frá brott-
kasti. Frumvarpinu um tegundatil-
færslu hefur ekki verið eins vel tek-
ið af útvegsmönnum, sem telja það
óþarft og tilgangslítið.
Þótt ekki sé hægt að búast við því,
að þessar aðgerðir sjávarútvegsráð-
herra komi einar og sér í veg fyrir
brottkast afla, eru þær skref í þá átt
og að því leyti fagnaðarefni.
NORRÆNT SAMSTARF ENDURSKOÐAÐ
Mikið hefur verið rætt um fram-
tíð norræns samstarfs undan-
farin ár, ekki síst eftir að tvö Norð-
urlandanna, Svíþjóð og Finnland,
gerðust aðilar að Evrópusamband-
inu. Aður átti Danmörk aðild að
ESB og óttuðust margir að þetta
myndi leiða til þess að verulega
drægi úr mikilvægi Norðurlanda-
samstarfsins og jafnvel að Norður-
löndin í ESB yrðu það upptekin á
þeim vettvangi að þau myndu ekki
hafa .tíma eða jafnvel áhuga á að
sinna hinu norræna samstarfi.
Reynsla undanfarinna ára sýnir að
vissulega hefur verið nauðsynlegt að
gera breytingar á Norðurlanda-
samstarfinu en jafnframt lifir það
góðu lífi þrátt fyrir áhyggjur um
annað.
Samstarfið hefur verið gert
markvissara og má færa rök fyrir
því að þær breytingar hafi að flestu
leyti verið til góðs og jafnvel nauð-
synlegar óháð Evrópusambandsað-
ild Svía og Finna.
Þróunin í heiminum er hröð, ekki
síst í Evrópu, og ef samstarf á að
þjóna tilgangi sínum verður það að
taka mið af aðstæðum hverju sinni.
Það á ekki síður við um Norður-
landasamstarfið en annáð. Því er
forvitnilegt að sjá tillögur starfs-
hóps sem ríkisstjórnir Norðurland-
anna skipuðu á síðasta ári til að setja
fram hugmyndir um framtíðarstefnu
og meginverkefni norrænnar sam-
vinnu við upphaf nýrrar aldar.
Jón Sigurðsson, bankastjóri Nor-
ræna fjárfestingarbankans, var for-
maður starfshópsins en skýrsla með
tillögum hópsins var kynnt á blaða-
mannafundi í Kaupmannahöfn á
þriðjudag.
í Morgunblaðinu í gær bendir Jón
Sigurðsson á að í heimi hnattvæð-
ingar sé mikilvægt að þau lönd sem
hafa sama gildismat starfi saman.
Hætta sé á að rödd þessara ríkja
heyrist ekki, sérstaklega ef um lítil
lönd sé að ræða. Það sé því mikil-
vægt að norrænt samstarf miði að
því að styrkja hina sameiginlegu
rödd Norðurlandanna. Þá segir
hann að ekki sé lengur í samræmi
við veruleikann að gera greinarmun
á innanríkismálum og Evrópumálum
þar sem Evrópumálin tengist nú
orðið flestum sviðum og eðlilegt að
ræða þau í samhengi við einstök mál.
Meðal þess sem starfshópurinn
leggur til er að falla frá skiptingu
Norðurlandasamstarfsins í menn-
ingarmál, grannsvæðin og Evrópu-
mál og að fulltrúar grannsvæðanna
(sem eru fyrst og fremst ríki við
Eystrasalt) verði fullgildir
þar sem við á, t.d. dæmis í samstarfi
um umhverfismál.
Hugmyndir starfshópsins eru um
margt djarfar og forvitnilegar. Til
dæmis er lagt til að norrænum ráð-
herranefndum verði fækkað veru-
lega og að Norðurlandasamstarfið
líti meira út á við en verið hefur enda
sé það nauðsynlegt til að standa vörð
um hagsmuni íbúa Norðurlandanna.
Vafalítið á skýrslan eftir að kalla á
miklar umræður og jafnvel deilur.
Þessi mál er hins vegar nauðsynlegt
að ræða eigi samstarfið ekki að
missa marks.
Á ársfundi Samtaka atvinnulífsins var meðal annars fjallað um framleiðni í atvinnulífínu
Morgunblaðið/Sverrir Vilhelmsson
Meðal þeirra sem sátu fund Samtaka atvinnulífsins voru f.v. Barði Friðriksson, Sólon Sigurðsson, Einar
Benediktsson, Sigurgeir Þorgeirsson, Birgir Isleifur Gunnarsson og Jóhannes Nordal.
Davíð Oddsson forsætisráðherra, Ari Edwald, framkvæmdastjóri
Samtaka atvinnulífsins, og Finnur Geirsson, formaður SA, við upphaf
ársfundar samtakanna.
Framleiðni
hefur ekkert
aukist í tvö ár
Davíð Oddsson sagði á ársfundi Samtaka atvinnulífsins
grundvallaratriði að auka framleiðni í atvinnulífínu því þegar til
lengri tíma væri litið réðust lífskjörin fyrst og fremst af fram-
leiðni. Finnur Geirsson, formaður SA, sagði að framleiðni hefði
aukist mikið 1996-97, en hún hefði staðið í stað síðustu tvö árin.
Þetta væri íhugunarefni í ljósi þess að nýgerðir kjarasamningar
byggðust á meðalframleiðniaukningu.
SAMTÖK atvinnulífsins (SA)
telja að á næstu mánuðum
ráðist hvort tékst að
tryggja stöðugt rekstrar-
umhverfi og jafnvægi í efnahagslíf-
inu til næstu ára. I ályktun árs-
fundar samtakanna, sem haldinn
var í gær, segir að framundan séu
mikilvægar ákvarðanir í ríkisfjár-
málum og kjaramálum sem taka
þurfi mið af versnandi samkeppnis-
stöðu, dvínandi hagvexti og þensl-
unni í efnahagslífinu um þessar
mundir. Verði farsællega að verki
staðið hafi verið rudd braut fyrir
nýjan áratug framfara og bættra
lífskjara og sneitt hjá ógöngum á
borð við hrunið í kjölfar uppsveifl-
unnar fyrir rúmum áratug.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sagði á fundinum að þrátt fyrir að
nýlegar vísbendingar sýndu að
þenslan í þjóðarbúskapnum væri í
rénun væri enn ekki tímabært að
slaka á aðhaldinu. Til marks um
siíkar vísbendingar mætti nefna
veltubreytingar í greiðslukortavið-
skiptum, veltusköttum og innflutn-
ingi. Jafnframt hefði dregið úr
hækkun húsnæðisverðs og verð
hlutabréfa hefði verið stöðugt að
undanfömu. Þetta benti til að betra
jafnvægi væri að myndast á eigna-
mörkuðum. „Þótt þannig megi sjá
merki um minnkandi þenslu á ýms-
um sviðum er nauðsynlegt að hafa í
huga að á öðrum sviðum virðist
spennan ekki hafa minnkað. Þetta
gildir ekki síst um vinnumarkaðinn.
Þar fjölgar enn lausum störfum, at-
vinnuleysi fer minnkandi og tekju-
þróun samkvæmt staðgreiðslu-
gögnum er í sama takti og áður. Þá
er vöxtur peningastærða enn mjög
mikill, einkum virðast útlán til fyrir-
tækja aukast ört.“
Mögulegt að auka framleiðni
Davíð sagði að útlit væri fyrir
minni hagvöxt á komandi ári en
hann hefði verið, en slík breyting
væri nauðsynleg til að tryggja við-
unandi jafnvægi í þjóðarbúskapn-
um. Hins vegar þyi-fti að íhuga
gaumgæfilega hvernig mætti auka
framleiðni í atvinnulífinu. Þegar lit-
ið væri til langs tíma réðust lífskjör
fyrst og fremst af framleiðni.
„Eg vil taka undir með þeim sem
lagt hafa áherslu á nauðsyn þess að
auka framleiðni atvinnulífsins. Það
er grundvallaratriði að aukinni
vinnuaflsþörf verði mætt með auk-
inni framleiðni, þ.e. færri hendur
vinni þau störf sem unnin eru í dag
og þannig verði svigrúm myndað
fyrir ný og arðbær störf. Þetta er
undirstaða þess að lífskjör geti
áfram farið batnandi í takt við það
sem þau hafa gert undanfarin ár.
Ég tel jafnframt að góð og gild rök
megi færa fyrir því að slíkur árang-
ur geti náðst ef vel er á málum hald-
ið. Tækifærin eru til staðar. í því
sambandi læt ég nægja að nefna hér
fimm atriði:
í fyrsta lagi er hagnýting upplýs-
ingatækninnar enn skammt á veg
komin. Nýja hagkerfið gefur marg-
víslega möguleika til sóknar, bæði
fyrir hefðbundnar atvinnugreinar
ognýjar.
í öðru lagi eiga ýmsar skipulags-
breytingar, meðal annars á sviði
fjármála og fjarskipta, eftir að skila
sér í aukinni framleiðni.
I þriðja lagi eru góðar horfur á
því að fjárfest verði frekar í stóriðju
á næstu árum, þótt endanlegar
ákvarðanir liggi ekki nú fyrir í þeim
efnum. Það er líklega hvergi í
Evrópu jafnhagstætt að byggja
nýtt álver og á Austurlandi.
í fjórða lagi er talið að mikilvægir
fiskistofnar séu í góðum vexti og
hlýtt sé í hafi og mun það skila sér á
næstu árum.
Síðast en ekki síst blasir það
verkefni við starfandi fyrirtækjum
almennt að gera betur og nýta sér
hagfelldar aðstæður til að bæta ár-
angur sinn,“ sagði forsætisráð-
herra.
Davíð taldi að þessi atriði gætu
lagt grunninn að 2-3% árlegri fram-
leiðniaukningu á næstu tíu árum.
Þetta gæti tryggt hagvöxt á
ári að jafnaði sem væri meiri hag-
MARKAÐSVIRÐI skráðra fyrir-
tækja á íslandi er um 71% af
landsframleiðslu. Þetta hlutfall
er hærra hér á landi en t.d. í
Danmörku, Noregi og Irlandi.
Þórður Friðjónsson þjóðhags-
stofustjóri segir þetta athyglis-
vert, ekki síst í Ijósi þess hvað
hlutafjármarkaðurinn sé ungur
hér á landi.
Þórður fjallaði um hið svokall-
aða nýja hagkerfi á ársfundi
Samtaka atvinnulífsins í gær.
Inni í þeim tölum sem hann
nefndi um íslenska hlutabréfa-
markaðinn er deCode, en verð-
mæti fyrirtækisins er áætlað um
90 milljarðar. Þórður sagði þetta
vöxtur en í aðildamkjum OECD.
Telur kjarasamninga
sjómanna hamla fram-
þróun í sjávarútvegi
Fram kom í ræðu Finns Geirs-
sonar, formanns Samtaka atvinnu-
lífsins, að samtökin ættu enn eftir
að ljúka gerð 23 kjarasamninga.
Stærstu hóparnir sem enn væri
ósamið við væru sjómenn og starfs-
menn í stóriðjuverum. „Stærsti
hópurinn sem enn er ósamið við eru
sjómenn á fiskiskipaflotanum. Blas-
ir þar við stórt verkefni að taka til
gagngerrar umfjöllunar það launa-
kerfi sem nú er við lýði og er farið að
standa framþróun íslensks sjávar-
útvegs fyrir þrifum," sagði Finnur.
Finnur sagði að með gerð kjara-
samninga í vor hefðu Samtök at-
vinnulífsins lagt sitt af mörkum til
að viðhalda hluta þeirra staiísskil-
eðlilegt þar sem stóru fjar-
skiptafyrirtækin í Finnlandi og
Svíþjóð væru inni í samanburðar-
tölunum.
Þórður sagði að þriðjungur af
verðmæti skráðra fyrirtækja hér
á landi væri í hátæknigeiranum,
en þar með væru talin t.d.
deCode, Össur og Marel.
Tekjur af útflutningi
hugbúnaðar 2,2 milljarðar
Þórður sagði að tekjur af út-
flutningi hugbúnaðarfyrirtækja
hefðu vaxið hratt á síðustu árum
og hefðu numið 2,2 milljörðum á
siðasta ári.
Þórður sagði að það sem skipti
yrða sem íslensku atvinnulífi væru
nauðsynleg. Það eitt og sér dygði
hins vegar ekki til að tryggja efna-
hagslegt jafnvægi. Seðlabankinn
hefði á undanförnum misserum
haldið uppi aðhaldssamri stefnu í
peningamálum til að hamla á móti
verðbólgu. Þessi stefna hefði leitt til
afar hárra vaxta og hefði að vissu
leyti verið til marks um að aðhald á
öðrum sviðum hefði ekki verið
nægilega mikið.
Rekstrarútgjöld ríkisins
aukastum 10%
„Þótt ekki sé gert ráð fyrir sam-
drætti í opinberum útgjöldum frá
þessu ári í fjárlagafrumvarpinu er
engu að síður gert ráð fyrir umtals-
verðum tekjuafgangi, sem ætti að
öðru óbreyttu að geta leitt til minni
þenslu. Hér verður þó að hafa í huga
að rekstrargjöld eru um 10 af
máli fyrir fynrtækin í framtíð-
inni væri að vera fljót að aðlag-
ast nýjum aðstæðum.
„Ég tel að styrkur íslenska
hagkerfisins sé m.a. sá að það er
sveigjanlegt. Það hefur mikla að-
lögunarhæfni. Islendingar eru
nýjungagjarnir, metnaðarfullir
og tilbúnir til að leggja sig fram
á þcim tíma sem það skiptir
máli,“ sagði Þórður.
Þórður sagði að frá 1996 hefðu
orðið til 15.000 ný störf hér á
landi. Flest hefðu orðið til í versl-
un, iðnaði, byggingarstarfsemi og
þjónustu. Hins vegar hefði störf-
um í sjávarútvcgi fækkað um
1.000 og í landbúnaði um 500.
hundraði hærri samkvæmt þessu
frumvarpi, en þau voru samkvæmt
fjárlagafrumvarpi sem lagt var
fram fyrir ári. Mikil hætta er á að
útgjöld eigi eftir að hækka í meðför-
um Alþingis áður en frumvarpið
verður að lögum, og svo í fram-
kvæmdinni eins og dæmin sýna. Er
nauðsyniegt að fast verði staðið
gegn slíkri þróun enda eru nú mun
minni líkur á því en áður að tekjur
umfram áætlanir komi til bjargar í
þessu efni.“
Finnur gerði að umtalsefni ný-
lega skýrslu Alþjóðlegu efnahags-
stofnunarinnar um samkeppnis-
hæfni 59 ríkja. Samkvæmt
skýrslunni lækkaði ísland á listan-
um um sex sæti og er nú í 24. sæti.
Finnur sagði að eðlilegt væri að
setja vissa fyrirvara við samanburði
af þessu tagi, en ætla mætti að nið-
urstaðan gæfi vísbendingar um að
við mættum bæta okkur á ýmsum
sviðum.
Finnur sagði að meðal þess sem
skipti máli í alþjóðlegum saman-
burði væri skattaumhverfið á ís-
landi. Virðisaukaskattur væri hár
hér á landi og sama gilti um skatta á
meðaltekjur. Við værum einnig með
eignarskatta og stimpilgjöld sem
væiu óvíða annars staðar.
Sjálfstæð mynt kostar
hærri vexti
Finnur sagði að vexth- á Islandi
væiu u.þ.b. helmingi hærri en í við-
skiptalöndum okkar. „Óhætt er að
segja að menn hafi haft skilning á
því að miðað við ríkjandi kringum-
stæður þyrftu vextir að vera háir til
þess að vinna gegn þenslu. Hins
vegar er það vissulega umhugsun-
arefni til lengri tíma litið, að á með-
an við íslendingar höfum sjálfstæða
mynt þá má ganga út frá því að
vexth’ hér á landi verði ávallt hærri
en vextir erlendis.
Sjálfstæð mynt er keypt ákveðnu
verði í formi hærri vaxta og svo við-
skiptakostnaðar, þ.e. óhagræðis
sem fylgir því að skipta um mynt
þegar um erlend viðskipti er að
ræða. Einnig má ætla að það skipti
stöðugt meira máli fyrir neytendur
og það aðhald sem þeir veita fyrh--
tækjum, að verðsamanburður á
milli íslenskra og erlendra vai’a og
þjónustu sé eins skýr og kostur er.
Þarna hafa viðskiptaþjóðir okkar
forskot," sagði Finnur.
Undh’ lok ræðu sinnar vék Finn-
ur að nýja hagkerfinu og framleiðni
á íslandi. ,Athuganir Samtaka at-
vinnulífsins á framleiðni vinnuafls
benda til þess að úr henni hafi dreg-
ið á allra síðustu árum. Á fyrri hluta
hagvaxtarskeiðsins frá 1996 jókst
framleiðni á vinnustund allveru-
lega, eða um 3% 1996 og tæp 6%
1997, en í meðalári er aukningin lík-
lega á bilinu 1-2%. Síðan dregur
mjög úr aukningunni árið 1998 og
síðustu tvö árin stendur hún í besta
falli í stað. Svo virðist sem fram-
leiðni vinnuafls hafi aukist mjög
meðan slaki í hagkerfinu var unninn
upp, en síðari árin hefur hagvöxtur-
inn verið borinn uppi af mikilli
vinnu.“
Finnur sagði þetta íhugunarefni,
ekki síst í ljósi fyrirliggjandi kjara-
samninga sem gengju út frá meðal-
framleiðniaukningu.
Markaðsvirði skráðra
fyrirtækja 490 milljarðar
Fjárfesting í tækni-
geira orsök hagvaxtar
Nicholas Vanston, forstöðumaður rannsóknasviðs hagfræði-
deildar OECD, telur hæpið að tala um að nýtt hagkerfí hafí orðið
til. Sú framleiðsluaukning sem hafí orðið á síðustu árum sé
til komin vegna mikilla fjárfestinga í tæknigeiranum. Orsökin
sé því sú sama og í gamla hagkerfínu. Haraldur Johannessen
ræddi við hann um nýja hagkerfíð.
i-
ÚMU ári eftir að ég hóf
störf hjá Efnahags- og
framfarastofnuninni
(OECD) fór ég að sinna
íslenska hagkerfinu auk nokkurra
annarra. Ég starfaði við íslenska
hagkerfið í nokkur ár seint á átt-
unda áratugnum. Þá var við margs
konar vanda að etja í efnahagsmál-
um á íslandi, en nú er gleðilegt að
sjá að hann virðist hafa verið leyst-
ur,“ segir Nicholas Vanston, for-
stöðumaður rannsóknasviðs hag-
fræðideildar OECD, sem flutti í
gær fyrirlestur undir heitinu Áhrif
upplýsinga- og fjarskiptatækni á
hagvöxt á ársfundi Samtaka at-
vinnulífsins.
„Það má glöggt sjá,“ segir Vanst-
on, „að landið er orðið mun ííkara
en það var þegar ég kom hingað síð-
ast fyrir um tuttugu árum þótt hag-
sæld hafi verið með ágætum þá.
Það er greinilega mikil velmegun
hér.
í nýjustu skýrslu OECD um ís-
land, sem gefin var út í desember
síðastliðnum, segjum við að það líti
út fyrir að hagkerfið hafi vaxið of
hratt, að verðbólga kunni að verða
vandamál, að þessum mikla vexti
hafi fylgt ójafnvægi í viðskiptum við
útlönd og að hagkerfið geti að öllum
líkindum ekki vaxið jafnhratt
áfram. Ég hygg að þetta hafi í meg-
inatriðum gengið eftir.“ Mikill hag-
vöxtur hefur einmitt verið tengdur
umræðunni um nýja hagkerfið. I
því sambandi hefur raunar verið
talað um mikinn vöxt með lági’i
verðbólgu og þá sér í lagi í Banda-
ríkjunum. Er þetta nýja hagkerfi
raunverulegt að þínu mati?
„Það eru tvö sjónarmið uppi
varðandi nýja hagkerfið. Hið fyrra
og vinsælla gerir ráð fyrir því að
nýja hagkerfinu fylgi mikill vöxtur,
lág verðbólga, lítið atvinnuleysi og
góð staða á fjármálum hins opin-
bera. Þessi einkenni má vissulega
sjá í Bandaríkjunum og reyndar
einnig á Islandi. Að nokkru leyti
líka á hinum Norðurlöndunum, Ir-
landi og Ástraliu. En þetta er alls
ekki orðið að almennri reglu. Japan
til að mynda, sem er næststærsta
landið innan OECD, hefur búið við
afar lítinn vöxt í fjölda ára. Þetta
vinsæla sjónarmið tengist einnig
tölvunum, Netinu og farsímunum
og gengur út á að það sé hin nýja
tækni sem gerir hagkerfinu kleift
að vaxa mun hraðar en áður og við
minni verðbólgu. Það er margt til í
vinsæla sjónarmiðinu, sérstaklega
hvað varðar Bandaríkin.
Hitt viðhorfið, sem kalla má sjón-
armið hagfræðingsins, gengur út
frá því að nýja hagkerfið, sé það yf-
irleitt til, byggist á aukningu í því
sem við köllum margþátta fram-
leiðni.“
Okeypis ávinningur
Hvað áttu við með þvf hugtaki?
„Allt sem er framleitt er framleitt
annars vegar með vinnu manna og
hins vegar með vélum. Það er
mögulegt að reikna út hversu stór
hluti framleiðslunnar kemur frá
vinnunni og hversu stór kemur frá
vélunum. Þannig að þegar þetta er
lagt saman mundi maður gera ráð
fyrir að fá heildarframleiðsluna. Sú
er hins vegar ekki raunin því að það
verður alltaf eitthvað eftir og þetta
eitthvað er kallað margþátta fram-
leiðni. Hún stafar af því að fólk finn-
ur betri leiðir til þess að gera sömu
hluti með jafnmikilli vinnu og sömu
vélum. Þetta þýðir að um ávinning
er að ræða jafnvel þótt ekkert hafi
verið fjárfest.
Morgunblaðið/Ásdís
Nicholas Vanston
Á sjötta og sjöunda áratugnum
og að nokkru leyti á hinum áttunda
var margþátta framleiðni afar mik-
ilvæg. Hún skýrði meira en helming
vaxtarins í flestum OECD-löndun-
um, sérstaklega í Evrópu. Þarna
fengu menn því meira en þeir gátu
búist við - nánast fyrir ekkert - og
það var vegna margþátta fram-
íeiðninnar.“
Er þetta ekki það sem stundum
hefur verið flokkað undir
tækniframfarir í hagfræðilíkönum?
„Jú, þetta hefur stundum verið kall-
að það. Þetta eru í raun margir
hlutir, til dæmis betri stjórnun eða
betri aðferð við að nýta þær vélar
sem eru fyrir hendi.
Þetta var mjög mikilvægt á
sjötta og sjöunda áratugnum og
stafaði mest af því að önnur lönd
græddu á því hvað Bandaríkin
stóðu framarlega á tæknisviðinu.
Önnur lönd gátu líkt eftir því sem
gert var í Bandaríkjunum en þurftu
ekki að leggja sjálf út í fjárfestingar
til að búa tæknina til. Ör mikilvægi
þessa dró seint á sjöunda áratugn-
um og snemma á þeim áttunda, sem
er ein af ástæðum þess að hagvöxt-
ur hefur verið mun minni síðan.
Þegar tölvurnar og nýja upplýs-
ingatæknin kom til sögunnar héldu
margir hagfræðingar að það mundi
auka margþátta framleiðni að nýju.
Þetta mundi þýða að í öllum grein-
um sem nota tölvur yrði mikil fram-
leiðsluaukning án þess að mikil
aukning yrði í því sem notað er við
framleiðsluna. Þegar hagfræðingar
sáu að hagvöxtur jókst án þess að
verðbólgan hefði aukist voru fyrstu
viðbrögð þeirra að draga þá álykt-
un að þetta væri aukning í marg-
þátta framleiðni og hún næði til
allra geira þjóðfélagsins sem nýttu
hina nýju tækni. Fyrir um hálfu
öðru ári þegar nákvæmari tölur
tóku að berast varð Ijóst að þetta
var ekki svo einfalt. Það reyndist
vera framleiðniaukning vinnuafls í
þeim greinum sem notuðu mikið
tölvur, en það var aðeins vegna þess
að þeir notuðu tölvutæknina meira.
Tölvum fjölgaði því hlutfallslega
miðað við fólk. Éramleiðsluaukn-
ingin varð sem sagt ekki vegna nýja
hagkerfisins heldur var skýringin
aukin fjárfesting í tölvubúnaði.
Þetta var því bara eins og í gamla
hagkerfinu, aukin framleiðsla
vegna aukinnar fjárfestingar.
Þegar farið var að kanna hvaðan
aukningin í margþátta framleiðn-
inni kom reyndist hún nær ein-
göngu koma frá þeim geira atvinnu-
lífsins sem framleiðir hina nýju
tækni, bæði hug- og vélbúnað.
Þetta var smár geiri en vegna þess
hversu hratt hann óx var hægt að
sjá þessa aukningu á þjóðhagsleg-
um mælikvörðum." Hver er skýr-
ingin á því að engin margþátta
framleiðniaukning hefur orðið í
þeim geirum sem nota nýju tækn-
ina en aðeins þeim geira sem fram-
leiðir hana? „Svarið er að það er
ekki nægur tími liðinn. Það þarf að
læra að nota nýja tækni og með því
á ég ekki aðeins við að læra á takka-
borðið á tölvu heldur að endur-
skipuleggja allt framleiðsluferlið til
að nota nýju tæknina á sem hag-
kvæmastan hátt. Slíkt getur tekið
langan tíma en næst líklega um síð-
ir og búast má við að það verði fyrst
í Bandaríkjunum. Þetta þýðir líka
að Bandaríkin geta að öllum líkind-
um haldið áfram lengi enn að vaxa
hraðar en áður.
Ef þessi ávinningur tækninnar
verður að veruleika ættu flest eða
öll lönd að geta til frambúðar vaxið
hraðar en áður án þess að lenda í
erfiðleikum á borð við verðbólgu.“
Varla hægt að tala
um nýtt hagkerfi
Hefur OECD breytt líkönum sín-
um með þessar breyttu aðstæður í
huga?
„Já, það er búið að setja þetta inn
í líkönin fyrir hvert land efth’ því
sem við gerum ráð fyrir að þessar
breytingar hafi náð þangað. Við
teljum til að mynda nú að Banda-
ríkin geti vandræðalítið vaxið um
4% á ái’i, en álitum fyrir ekki meira
en rúmu ári að efri mörkin væru
2‘/2-3%. Þetta er óljósara hvað önn-
ur lönd varðar. I Evrópu, til dæmis
Frakklandi og Þýskalandi, kvarta
fyrirtæki undan því að fá ekki
starfsfólk, jafnvel þótt atvinnuleysi
sé enn um 9%. Þetta hefur þær af-
leiðingar að þar er löng bið eftir
nýjum bílum svo dæmi sé tekið og'
þetta passar ekki við lýsinguna á
nýja hagkerfinu heldur hinu gamla,
enda má almennt segja að nýja hag-
kerfið finnist ekki í Evrópu. Þar eru
Norðurlöndin að vísu nokkur und-
antekning, Finnland með fyrirtæki
á borð við Nokia, Svíþjóð með Er-
icsson og ísland með fyrirtæki eins
og deCODE.
En þegar nánar er gáð er varla
hægt að tala um nýtt hagkerfi í
Bandaríkjunum. Það er komin fram
ný atvinnugrein sem sýnir mikla
framleiðniaukningu en gamla hag-
kerfið gengur líka mjög vel. Hluti
skýringarinnar á því að það gengur
vel er að fólk hefur meira af nýjum
tækjabúnaði til að aðstoða það við1"
vinnuna, en skýringin er líka sú að
bandaríska hagkerfið gengur yfir-
leitt mjög vel. Þar er sveigjanlegur
vinnumarkaður, mikil samkeppni á
smá- og heildsölumarkaði og fjár-
málamarkaðurinn virkar mjög vel.
Ef við lítum til Japans þá er þar
land sem lengi hefur verið framar-
lega á tæknisviðinu, en samt er
hagkerfí Japans sannarlega ekki
það sem kalla má nýtt hagkerfi.
Þótt atvinnuleysi sé ekki mikið er
hagvöxtur lágur og það eru engin
merki um að það muni ná sér hratt-
Það er því ekki endilega nóg að
ráða yfir nýju tækninni, það þarf
líka að hafa rétta efnahagsstefnu og
hagstætt umhverfi að öðru leyti. Ef
þetta er á hinn bóginn fyrir hendi
þá er hægt að njóta ávinningsins af
framförunum í tölvu- og upplýs-
ingatækni án þess að vera framleið-
andi slíkrar tækni sjálfur, sem er
líldega skýringin á velgengn?
Ástralíu um þessar mundir.“