Morgunblaðið - 26.10.2000, Blaðsíða 26
26 FIMMTUDAGUR 26. OKTÓBER 2000
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
V erður góð æfing í lýðræði
Bernard Kouchner, yfirmaður stjórnar SÞ í
Kosovo, segir að fyrst muni raunverulega
reyna á Kosovo-búa eftir kosningar. Urður
Gunnarsdóttir hitti Kouchner að máli.
Reuters
Bernard Kouchner, yfirmaður stjórnar SÞ í Kosovo, og Natasa Kandic
(t.h.), mannréttindafulltrúi í Belgrad, ræða við fjölskyldu í Pristina í
vikunni. Skotið hafði verið sprengju að húsi fólksins en engan sakaði.
ÞEGAR Richard Holbrooke, sendi-
herra Bandaríkjanna hjá Sameinuðu
þjóðunum, hóf mál sitt á blaðamanna-
fundi í Pristina í fyrrakvöld, benti
hann á manninn við hlið sér og sagði
hann líklega gegna erfiðasta starfi í
heimi. Maðurinn var Frakkinn Bem-
ard Kouchner, stai-fið; yfirmaður
stjómar Sameinuðu þjóðanna í Kos-
ovo. Kouchner er þreytulegur en seg-
ist þó í ágætu skapi er hann hittir lít-
inn hóp blaðamanna á skrifstofu
sinni, sem gætt er af þungvopnuðum
vörðum. „Stundum er ég svartsýnn,
stundum bjartsýnn," segir hann og
ypptir öxlum. „Atökin hér hafa staðið
frá því á 13. öld, ekki búast við því að
ég leysi allt á einu og hálfu ári.“ Kosn-
ingamar og starfið sl. 15 mánuði hafa
tekið á, orðrómur er um að Kouchner
sé senn á fömm frá Kosovo.
„Þetta em sögulegar kosningar,
fyrstu frjálsu kosningamar sem
haldnar era í Kosovo. Við vonumst til
að þær verði ekki aðeins án ofbeldis,
heldui- lýðræðislegar. Við leggjum
alla áherslu á að þær takist vel og
Kosovo-búar skilja mikilvægi þess.
Það hefur orðið til þess að minna hef-
ur verið um ofbeldisverk en við óttuð-
umst og flokkarnir hafa verið metn-
aðarfullir í pólitísku starfi,“ segir
Kouchner.
Ekki tímabært að
ræða sjálfstæði
Hann segir mestu hættuna á því að
gripið verði til ofbeldis eftir kosning-
ar er nýir valdhafar setjast á valda-
stóla. Gríðarlegur þrýstingur hafi
verið á Kosovo-búa fyrir kosningar að
koma í veg fyrir ofbeldi og hótanir. Sá
þrýstingur hafi ekki síst komið að ut-
an og Kosovo-búar hafi skilið mikil-
vægi þess að þær fæm vel fram. „Við
höfúm staðið okkur vel og þeir em
klárir,“ segir hann og hlær.
„í alvöra talað, menn gera sér fylli-
lega grein fyrir að þeir hefðu tapað,
hefði allt farið úr böndunum. En
takmarkinu er ekki náð enn, við sjá-
um hvað gerist þegar úrslitin em ljós
og flokkamir verða að fara að vinna
saman, mynda bandalög. Við munum
fylgjast náið með, þetta verður góð
æfing í lýðræði. Þegar lengra líður
munum við fylgjast náið með því að
spilling nái ekki að skjóta rótum og
munum ekki hika við að svipta stjóm-
málamenn og embættismenn starfinu
ef þeir verða uppvísir að slíku. Það
hefur verið gert í Bosníu og við mun-
um bregðast eins við. Hvort ég telji
mikla hættu á spillingu? Ég veit það í
sannleika sagt ekki, ég held þó ekki.“
Þrátt fyrir að sveitarstjómarkosn-
ingamar hafi ekki enn farið fram em
menn þegar farnir að ræða þingkosn-
ingar af mikilli alvöra, hvort og
hvemig serbnesku þingkosningarnar
í desember fari fram í Kosovo og svo
að sjálfsögðu þjóðaratkvæðagreiðslu
um sjálfstæði. Kouchner hefur ekki
farið varhluta af spurningunum um
þetta. „Það er ekki tímabært nú, fyrst
verðum við að klára sveitarstjórnar-
kosningamar. En Holbrooke sagði
klárlega að ganga ætti til þingkosn-
inga eins fljótt og auðið væri næsta
vor. Aður en það gerist verður hins
vegar að liggja f'yrii' ákvörðun um
stjómarskrá, hvers konar þing, hvers
konar kosningar og hvort halda eigi
forsetakosningar um leið.
Hvað serbnesku þingkosningarnar
varðar, þá hef ég ákveðið að hugsa
ekki einu sinni um það fyrr en að af-
loknum þessum kosningum. En ég
viðurkenni í hreinskilni að þar er
vandamál á ferð, þetta er afar við-
kvæmt mál.“
Verðum að gefa
Kostunica tækifæri
Breytt staða mála í Júgóslavíu hef-
ur haft geysileg áhrif á stöðuna í
Kosovo, bæði hvað varðar kosning-
arnar, þátttöku Serba í bæjar- og
sveitarstjórnum og samvinnu yfir-
valda í Serbíu og Kosovo. Þetta hefur
valdið Kosovo-Albönum miklum
áhyggjum, einkum hvað varðar
mögulegt sjálfstæði en Kouchner
leggur áherslu á allt það jákvæða sem
fylgi breytingunum í Belgrad.
Hann nefnir sem dæmi um hina
gjörbreyttu stöðu að SÞ muni senda
tvo fulltrúa, Henrik Amneus, sérleg-
an fúlltrúa SÞ, fyrir þá sem hafa verið
sviptir frelsi og efnahagsráðgjafa til
Serbíu í næstu viku. Munu þeir ræða
nokkur af erfiðustu málunum sem SÞ
hafa glímt við í Kosovo, um 850 alb-
anska fanga í serbneskum fangelsum,
hvarf um 600 Serba í Kosovo eftir að
stríðinu lauk en einnig samstarf um
raforku. Líklega hefur ekkert eitt at-
riði staðið jafn kirfilega í vegi fyrir
sáttavilja af hálfu Albana og fangam-
ir í Serbíu og sala á raforku er einnig
gríðarlega mikilvæg í héraði þar sem
rafmagn er í besta falli ótryggt, í
versta falli ekkert.
Er Kouchner er spurður hvort
hann muni sjálfur fara til Belgrad,
kemur hann sér undan að svara beint,
segist ekki á leiðinni nú sem stendur.
Spurningunni um hvort rétt sé að
Kostunica hafi boðið honum og tekið
boðið aftur svarar hann með því að
segja að réttast sé að láta Kostunica
njóta vafans.
Þátttaka Serba í kosningunum nú
verður afar takmörkuð, aðeins um
1.000 Serbar óskuðu að komast á
lqörskrá, en talið er að upp undir
100.000 Serbar séu í Kosovo, þar af
um 50-60.000 á kosningaaldri.
Ástæða þess hversu fáir era á kjör-
skrá er þrýstingur serbneskra
stjómvalda snemmsumars er skrán-
ingin fór fram. Nú era aðstæður
breyttar og Kouchner segir til um-
ræðu að opna skráningu að nýju og
efna í kjölfarið til aukakosninga
snemma næsta vor til að koma til
móts við óskir Serba um að eiga sína
fulltrúa. „Aðstæður era breyttar, það
er meiri samstarfsvilji á milli Serba
og Albana, ég finn það nú þegar.“
KOSOVOBÚAR ganga til fyrstu
frjálsu kosninganna sem haldnar eru
í héraðinu nú á laugardag. Að baki er
gríðarlegur undirbúningur, ekki að-
eins við framkvæmdina sjálfa heldur
einnig atriði á borð við óhindraðan að-
gang að kjörstað og óháða kosiúngu.
Því fer fjarri að það sé sjálfsagt mál,
eins og Páll Asgeir Davíðsson hefur
komist að raun um. Páll er lögfræð-
ingur og starfar hjá Öryggis- og
samvinnustofnun Evrópu, þar sem
hann hefur m.a. þann starfa með
höndum að skipuleggja störf mann-
réttindadeildar ÖSE varðandi kosn-
ingar.
„Þetta hefur verið ótrúlega lær-
dómsríkt, ekki síst vegna þess að ég
geri mér fyrst nú fyllilega grein fyrir
því hve rétturinn til að kjósa er mikil-
vægur, og að hann er hreint ekki
sjálfsagður,“ segir Páll.
Frá því í júní sl. hefur hann verið
ráðgefandi varðandi mannréttindi og
kosningar, bent á vandamál sem upp
kunna að koma og gefið ráð um
hvemig megi leysa þau. Páll er önn-
um kafinn, því auk þessa starfa er
hann fulltrúi ÖSE í nefnd sem vinnur
að endurskoðun refsilöggjafarinnar.
Þar hefur hann m.a. haft íslensku
refsilöggjöfina að leiðarljósi, sem seg-
h’ meira en mörg orð um mikilvægi
þess starfs sem verið er að vinna á
stað á borð við Kosovo og það hlut-
verk sem starfsmenn gegna í upp-
byggingarstarfinu.
Dregið úr
ofbeldisöldunni
Dæmi um mannréttindi tengd
kosningum eru fjölmörg og varða
einkum aðgang minnihlutahópa.
Tryggja verður að þeir eigi sæti í
nefndum og ráðum í tengslum við
kosningar, skilgreina hvaða hópar
kjósenda séu einangraðir og komist
ekki á kjörstað án þess að hætta lífi
og limum og skilgreina hvaða fram-
bjóðendur kunni að vera í hættu og
þurfi á lögregluvemd að halda. „Síð-
astnefnda atriðið var afar mikilvægt
Mannréttindi
að fá að kjósa
/
Páll Asgeir Davíðsson lögfræðingur hefur
starfað að undirbúningi kosninga í Kosovo.
Urður Gunnarsdottir hitti hann í Pristina.
vegna þeirrar öldu of-
beldis sem fylgdi í kjölf-
ar upphafs kosninga-
baráttunnar. Við gáfum
ábendingar um þá sem
við töldum að þyrftu á
vemd að halda, hún var
veitt og lítill vafi leikur á
að það er ein áf ástæð-
unum fyrir því að mjög
hefur dregið úr ofbeld-
inu.“
Lögregian getur þó
ekki veitt öllum þeim
sem á þurfa að halda
fulla vemd og því kom
upp sú hugmynd frá lög-
reglu UNMIK, stjómar
Sameinuðu þjóðanna í Kosovo, að af-
henda þessum einstaklingum vopn,
svo að þeir gætu sjálfir varið sig.
Páll og starfsmenn mannréttinda-
deildar ÖSE mæltust til þess að leitað
yrði annarra og friðsamlegri lausna á
málunum í stað þess að dreifa vopn-
um sem hald hafði verið lagt á við af-
vopnun Frelsishers Kosovo.
Rétt er að taka fram að þrátt fyrir
að nafnið kunni að benda til annars
hefur ÖSE ekki öryggismál á sinni
könnu svo einungis er um tilmæli
stofnunarinnar að ræða. Lögreglan
dró úr umfangi áætlunarinnar og
ÖSE setti þær reglur að tekið yrði
fram við allt sem varðaði starfsemi og
reglugerðir stofnunar-
innar að vopnaburður
væri ekki leyfilegur.
Þetta á t.d. við um siða-
reglur pólitískra flokka
sem ÖSE samdi en þær
banna vopn á pólitískum
fundum.
„Þetta er hægara
sagt en gert, það er ekki
hægt að stöðva þetta
með öllu. En það er
hægt að koma þessum
skilaboðum á framfæri.
Við erum með eftirlits-
menn á kosningafund-
um til að hafa auga með
vopnaburði, framgöngu
stuðningsmanna og ræðunum, sem
mega t.d. ekki innihalda hatursáróður
í garð pólitískra andstæðinga eða
minnihlutahópa. Sumar þessar reglur
hafa verið brotnai' og verið brugðist
röggsamlega við. Ég er ekki í nokkr-
um vafa um að það hefur haft sitt að
segja við að draga úr öldu ofbeldis-
verkanna," segir Páll.
LDK, flokkur Ibrahims Rugova,
hefur verið aðalfómarlamb árásanna,
nú síðast á mánudag er handsprengju
var varpað að húsi eins frambjóðanda
flokksins og skotum hleypt af á kosn-
ingafundi Rugova, svo hann varð að
yfirgefa samkomuna. Nokkrir leið-
toga flokksins í sveitarfélögum utan
Páll Ásgeir
Davíðsson
Pristina hafa verið myrtir eða orðið
fyrir alvarlegum líkamsárásum, þeim
hafa borist hótunai'bréf, skotið hefur
verið að heimilum þeirra og svo mætti
lengi telja. „Auðvitað er ekki alltaf
hægt að íúllyrða að árásirnar eigi sér
pólitíska ástæðu en í mörgum tilvik-
anna er enginn vafi á því,“ segir PáU.
Minnihlutahópar fá
að kjósa heima
Minnihlutahópai' í Kosovo búa
margir við afar erfiðar aðstæður, þeir
era ýmist einangraðir í litlum bæjar-
félögum eða jafnvel bundnir við heim-
ili sín, þar sem þeir komast ekki úr
húsi án þess að leggja líf sitt í hættu.
Sumt af þessu fólki nýtur verndar
lögreglu og hers sem líta til þess
reglulega, aðrir era í raun í felum og
treysta því að ekki komist upp um
dvalarstaðinn. Þetta fólk á vart
nokkra möguleika á því að komast á
kjörstað.
„Mannréttindadeildin þekkir til
þessa fólks og við ákváðum að fara til
þess og bjóða þvi aðstoð við að kjósa.
Við fóram til um 500 manns og gáfum
þeim kost á að kjósa heima hjá sér.
Um 10% þáðu það. Það eru ef til vill
ekki margir en þeir hefðu ekki átt
kost á því að taka þátt í kosningum að
öðram kosti. Flestir vora Serbar, sem
eiga í raun takmarkaðra hagsmuna
að gæta, þar sem engir serbneskir
flokkar era í framboði."
Kosningarnai- eru gríðai'lega
tæknileg aðgerð, sem hundrað
manna hafa unnið að svo mánuðum
skiptir. „I huga Albananna er þetta
hins vegar fyrst og fremst sigurhátíð,
það hefur mikla þýðingu fyrir fólk að
fá að taka þátt í fyrstu fijálsu kosn-
ingunum hér. Því verður ekki neitað
að mikið hefur verið um stórar og
loftkenndar hugmyndir, einkum í
upphafi, en það er ekkert óeðlilegt við
það. Það er ekki hægt að bera kosn-
ingar á svæði, þar sem svo skammt er
liðið frá átökum, saman við kosningar
í grónu lýðræðisríki," segir Páll As-
geir Davíðsson.
Hyggjast
ákæra Ian
Smith
RÍKISFJÖLMIÐLAR í Zimb-
abwe segja að stjórn Roberts
Mugabes forseta ætli að leggja
fram ákæra á hendur Ian Smith
og fleiri leiðtogum hvíta minni-
hlutans í borgarastríðinu á átt-
unda áratugnum fyrir glæpi
gegn svörtum. Var haft eftir
Mugabe að hvítir væru nú sjálf-
ir búnir að grafa undan þeirri
stefnu að efla sátt milli kynþátt-
anna og hún yrði því lögð á hill-
una. Mugabe sagði að Smith
yrði sakaður um þjóðarmorð.
Stjórnarandstaðan í Zimb-
abwe lagði í gær fram tillögu
um að Mugabe yrði vikið frá og
samþykkti þingforsetinn að til-
lagan yrði tekin til meðferðar.
Andstaðan hefur nægilega
mörg atkvæði á þingi til að geta
knúið fram slíkar umræður.
Leyfa skoðun
vopnabúrs
ÍRSKI lýðveldisherinn (IRA) á
Norður-írlandi sagði í gær að
samtökin myndu leyfa að al-
þjóðlegir eftirlitsmenn skoðuðu
leynileg vopnabúr IRA en
markmiðið með eftirlitinu er að
reyna að auka traust í sam-
skiptum deiluaðila í héraðinu.
Eftirlitsmennirnir fengu að
skoða eitt af vopnabúranum í
júní. í yfirlýsingu IRA í gær
sagði að skoðunin yrði leyfð
enda þótt Bretar hefðu ekki að
öllu leyti staðið við friðarsamn-
inginn frá 1998.
Lubbers taki
við stjórn
UNHCR
KOFI Annan, framkvæmda-
stjóri Sameinuðu þjóðanna,
sagðist í gær myndu biðja alls-
herjarþingið að skipa Ruud
Lubbers, íýrrverandi forsætis-
ráðherra Hollands, í stöðu yfir-
manns Flóttamannahjálpar SÞ
(UNHCR). Lubbers, sem er 61
árs, mun taka við af Sadako Og-
ata, sem er japönsk og hefur
gegnt embættinu í 10 ár.
Þrír
handteknir
vegna Cole-
tilræðisins
ÞRÍR Jemenar og Sómalíu-
maður hafa verið handteknir í
tengslum við rannsóknina á
sprengjutilræðinu gegn banda-
ríska herskipinu Cole fyrir
skömmu í höfninni í Aden-borg,
að sögn jemenskra yfirvalda í
gær. Talið er að Sómalíumaður-
inn hafi selt einum tilræðis-
mannanna bíl sem notaður var
til að draga á vettvang bát sem
notaður var við tilræðið. 17 sjó-
liðar fórast í sprengjutilræðinu
og 38 særðust.
Serbíuþingi
slitið
ÞING Serbíu var fonnlega
leyst upp í gær og ákveðið að
kosið yrði nýtt þing 23. desem-
ber. Er það í samræmi við sam-
komulag milli flokkabandalags
Vojislavs Kostunica forseta og
andstæðinga hans. Við völd er
nú þjóðstjórn til bráðabirgða
fram yfir kosningar.