Morgunblaðið - 29.10.2000, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 29. OKTÓBER 2000
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Stokkað upp
hjá CDU
BAKSVIÐ
Einungís hálfu árí eftir að ný forystusveit
var valin á flokksþingi kristilegra
demókrata í Þýskalandi er nú búið að
stokka upp í henni. Davið Kristinsson
í Berlín rekur ástæður þess.
AP
Laurenz Meyer á fréttamannafundi með leiðtoga CDU, Angelu Merkel, í höfuðstöðvum flokksins í Berlín.
Meyer tekur við af Ruprecht Polenz sem framkvæmdastjóri flokksins.
AMÁNUDAGINN barst
tilkynning frá miðstöð
Kristilega demókrata-
flokksins (CDU) sem kom
flestum í opna skjöldu. Ekki var liðið
meira en hálft ár frá því að flokkur-
inn kynnti hina nýju stjórn á flokks-
þinginu í Essen. I kjölfar fjármála-
hneykslisins var þríeykinu ætlað að
marka nýja tíma innan flokksins.
Angela Merkel var hinn nýi formað-
ur, Ruprecht Polenz, framkvæmda-
stjóri hennar, og Friedrich Merz,
formaður þingflokks CDU/CSU. Sex
mánuðum síðar tilkynntu Merkel og
Polenz á blaðamannafundi að fram;
kvæmdastjórinn léti af störfum. í
þýskum stjórnmálum telst óvenju-
legt að formaður flokks víki aðalrit-
ara sínum úr starfi aðeins hálfu ári
eftir að hann tekur við embættinu.
Rúm 23 ár eru liðin frá því að fram-
kvæmdastjóri CDU sagði síðast af
sér. Á sínum tíma var það Kurt
Biedenkopf sem kom þáverandi
flokksformanni CDU, Helmut Kohl,
í erfiða stöðu með uppsögn sinni.
Biedenkopf, sem taldi sig yfir Kohl
hafinn, stefndi sjálfur á kanslara-
embættið. Árið 1989 reyndi þáver-
andi framkvæmdastjóri, Heiner
GeiBler, að velta Kohl úr sessi og
fékk í kjölfarið reisupassann frá
flokksformanninum. Engin slík
áform leynast þó á bak við uppsögn
Polenz.
Engum datt í hug að stakkaskipti
væru framundan innan flokksins
þegar Polenz og Merkel héldu ræður
sínar á 50 ára stofnsetningarafmæli
CDU í Goslar aðeins þremur dögum
áður en formaðurinn gerði ákvörðun
sína opinbera. Eftir á að hyggja
kann Polenz að hafa virkað fremur
ástríðulaus á afmælisuppákomunni
en sagði þó alltaf „við“ þegar hann
talaði um framtíð flokksins. Forystu-
menn CDU voru því gáttaðir þegar
Merkel og Polenz greindu stjórninni
frá því að aðalritarinn léti af störfum.
Polenz hafði að vísu sætt gagnrýni
innan flokksins en fáir áttu þó von á
því að Merkel mundi bregðast jafn
skjótt við og raun bar vitni. Merkel
hafði ætlað sér að bíða fram til 6.
nóvember með að tilkynna hver yrði
eftirmaður Polenz en stjórn CDU
lagði fast að formanninum að flýta
ákvarðanatökunni þar sem menn
töldu fyrirsjáanlegar vangaveltur
fjölmiðla um mögulegan eftirmann
geta haft neikvæð áhrif á flokkinn.
Merkel yfirgaf því fundarsal stjórn-
arinnar til að hringja í þann sem hún
hugðist gera að eftirmanni Polenz. Á
þessum tímapunkti vissi stjórnin
vissi ekki hver yrði fyrir valinu. Þeg-
ar hún kallaði á formann CDU í
Nordrhein-Westfalen, Jurgen
Riittgers, gátu menn getið sér til um
það hver yrði fyrir valinu: Hinn 52
ára gamli varaforseti landsþings
Nordrhein-Westfalen, Laurenz
Meyer. Akvörðun Merkels var vel
tekið innan stjórnarinnar. Aðeins
fimm nánir samstarfsmenn Merkels
vissu að formaðurinn hafði lengi haft
augastað á hinum 52 ára gamla
Meyer. Sjálfur vissi Meyer ekki hvað
beið hans fyrr en nokkrum dögum
áður en ákvörðunin var tekin. Á
blaðamannafundinum var Merkel
augljóslega ánægð með þá staðreynd
að hafa tekist að koma í veg fyrir að
þessi ákvörðun læki í fjölmiðla þótt
þrjár vikur væru liðnar frá því að
hún bað Polenz að stíga þetta skref.
Of viðkunnanlegur
Á blaðamannafundinum lagði
Merkel áherslu á að hún og Polenz
hefðu tekið þessa ákvörðun í samein-
ingu. Polenz sagðist hafa tekið við
stöðu framkvæmdastjóra á mjög erf-
iðum tímum og sett sér það markmið
að endurheimta traust kjósenda í
kjölfar fjármálahneykslisins. Einnig
sagðist hann hafa unnið að því að
styrkja lýðræðið innan flokksins.
Merkel sagði að á mannlegu nótun-
um hefði sambandið við Polenz verið
eitt það besta sem hún hefði átt á
pólitískri ævi sinni og að slík sam-
bönd væru langt frá því að vera sjálf-
gefin í heimi stjómmálanna. Bæði
forðuðust þau að fara ofan í saumana
á forsendum ákvörðunarinnar. Lyk-
ilinn að ákvörðuninni er þó að finna í
þeirri fullyrðingu Polenz að sjálfur
sé hann þannig manngerð að hann
„byggi fremur brýr en láti skerast í
odda“. Með öðrum orðum þótti Pol-
enz ekki nógur ágengur af fram-
kvæmdastjóra að vera. Samkvæmt
skilgreiningu Eberhards Diepgens
(CDU) er árásargirni einn þeirra
eigileika sem framkvæmdastjóri
þarf að vera gæddur. Innan CDU/
CSU sætti Polenz gagnrýni þar sem
hann þótti ekki uppfylla þetta skil-
yrði. Forsætisráðherra Hessens,
Roland Koch (CDU), og forsætisráð-
herra Bæjaralands, Edmund Stoib-
er, voru meðal gagnrýenda Polenz.
Eftir afsögnina sagðist Stoiber hafa
skilning á ákvörðuninni þar sem
CDU þyrfti á framkvæmdastjóra að
halda sem sæktist eftir „ákafari rök-
ræðu“.
Merkel sagði ákvörðun sína fyrir
hálfu ári ekki hafa verið mistök.
Merkel, sem sjálf hafði gegnt emb-
ætti aðalritara frá því í nóvember-
mánuði 1998 þar til hún tók við for-
mannsembættinu fyrir hálfu ári, er
nógu reynslumikil til að vita að
þrætugirnin telst ein af höfuðdyggð-
um aðalritarans. Menn kunna því að
spyrja sig hvers vegna hinn við-
kunnanlegi Polenz hafi orðið fyrir
valinu. Eitthvert vægi hefur það haft
að líkt og Merkel telst Polenz til hins
frjálslynda arms CDU. Stjóm hins
íhaldssama systurflokks CSU var
því ekki ánægð með ráðningu Polenz
á sínum tíma þar sem hún leit svo á
að það væri of mikið að vera með
frjálslyndan framkvæmdastjóra við
hlið frjálslynds formanns. Polenz
hafði verið gagnrýninn á stefnu
flokksins í innflytjendamálum og til-
heyrir auk þess þeim minnihluta inn-
an CDU sem er fylgjandi aðild Tyrk-
lands að Evrópusambandinu. Auk
þess sem Polenz er skoðanabróðir
Merkels og góður samstarfsaðili hef-
ur þó líklegast skipt mestu að Polenz
var ráðinn í kjölfar fjármálahneyksl-
isins. Ekki er ólíklegt að Merkel hafi
með ákvörðun sinni viljað afmarka
sig gagnvart pólitískum stíl Helmuts
Kohls. I kjölfar fjármálahneykslisins
var eflaust betra íýrir flokkinn að
vera með hógværar fremur en há-
væran framkvæmdastjóra, með öðr-
um orðum framkvæmdastjóra sem
ekki hefði hin dæmigerðu einkenni
framkvæmdastjóra. Hinn hávaxni
Polenz var ólíkur fyrirrennurum sín-
um, hvorki árásargjarn né hávaða-
samur, leitaði málamiðlana fremur
en efna til deilna. Hann er maður
sem stendur uppi sem sigurvegari í
persónulegum samræðum en ekki sú
manngerð sem hrífur með sér heilan
sal af fólki. Það var því ekki bara
framkvæmdastjórinn sem beið af-
hroð heldur einnig nýr pólitískur
stfll. Polenz var of háttprúður fyrir
starf sitt, góður maður á röngum
stað. Hann þótti ekki nógu frakkur,
ekki nógu ósvífinn. Og þar sem
Merkel þykir sjálf viðkunnanleg hef-
ur líklegast einhverjum þótt ofaukið
að vera með hinn geðfellda fram-
kvæmdastjóra við hlið hennar. Tími
iðrunar og sektarkenndar í kjölfar
fjármálahneykslisins er að líða undir
lok hjá CDU og því er ekkert því til
fyrirstöðu að flokkurinn skarti aftur
herskárri aðalritara.
Óheppileg athugasemd
Þjóðverjar höfðu sólarhring til að
fylgjast með umfjöllun fjölmiðla um
meinta hörku verðandi fram-
kvæmdastjóra CDU áður en komið
var að því að Meyer kynnti sig í eigin
persónu á blaðamannafundi í mið-
stöð flokksins í Berlín. Forystumenn
flokksins höfðu mælt með Meyer
fyrir hálfu ári en Merkel fór þá sínar
eigin leiðir. Hinn 52 ára gamli Meyer
er lærður hagfræðingur, var lengi
framkvæmdastjóri orkufyrirtækis-
ins VEW og er einn af efnahagssér-
fræðingum CDU. Meyer kemur líkt
og Friedrich Merz, formaður þing-
flokks CDU/CSU, frá Nordrhein-
Westfalen sem er það sambandsland
þar sem CDU hefur flesta flokksfé-
laga. Þar sem að Meyer og Merz eru
kunningjar frá því að þeir störfuðu
saman í sambandi ungra kristilegra
demókrata er talið að tilkoma
Meyers gæti styrkt stöðu Merz inn-
an stjómar CDU. Meyer var leiðtogi
stjórnarandstöðunnar í Nordrhein-
Westfalen þar til hann tók við emb-
ætti varaforseta landsþingsins í
Dusseldorf í vor. Meyer hefur séð til
þess að stjómarflokkarnir í Nord-
rhein-Westfalen hafi það ekki of auð-
velt. Hann varð þekktur á landsvísu
sumarið 1998 þegar hann fletti ofan
af hvarfi 100 milljón marka í tengsl-
um við teiknimyndaverið HDO, sem
var eitt af eftirlætisverkefnum for-
sætisráðherra Nordrhein-West-
falen, Wolfgang Clement (SPD).
Meyer vann síðar ótrauður að því að
knýja fram uppsögn Clements í
kjölfar þ'ess að opinbertvarð að jafn-
aðarmenn höfðu misnotað flugvéla-
þjónustu seðlabanka sambands-
landsins í einkaskyni. Einnig vakti
hann athygli fyrir vaska framgöngu í
kosningabaráttunni í Nordrhein-
Westfalen fyrr á þessu ári.
Reitti Merkel til reiði
Ekki verður sagt að Meyer þjáist
af of lágu sjálfsmati og það fer ekki
framhjá neinum að hann hefur gam-
an af stjómmálum. Samstarfið við
formann flokksins hefði þó getað
byrjað betur. Á fyrstu sameiginlegu
uppákomu þeirra á þriðjudaginn
tróð hann formanninum um tær.
Deginum áður höfðu Merkel og Pol-
enz lagt mikið upp úr því að láta líta
út fyrir að Polenz hefði verið mjög
svo góður kostur þótt hann segði nú
af sér. Sólarhring síðar var Meyer
spurður að því á blaðamannafundin-
um hvort tilhugsunin um stutta vist
forvera hans í embætti gerði hann
óstyrkan. Meyer svaraði þá á léttu
nótunum að hann væri í talsvert
sterkari stöðu en Polenz þar sem
Merkel gæti ekki leyft sér önnur
mistök. Merkel svaraði í skörpum
tón: „Ráðning Ruprecht Polenz voru
engin mistök“ og var Meyer knúinn
til að biðjast afsökunar á „misheppn-
uðum brandara" sínum. Þennan
fyrsta dag virtist Meyer ekki hafa
áttað sig á því að í höfuðborginni
hlæja menn að öðrum hlutum en í
Dusseldorf.
Meyer sagði að hann og Merkel
væru sammála á mörgum sviðum,
svo sem um málefni innflytjenda.
Hann hvatti til aukins samlyndis inn-
an stjórnarinnar og sagðist ætla að
beita sér fyrir því að bæta samskipt-
in milli flokksformanns og formanns
þingflokksins. Meyer skoraði á
flokksforystuna að auka samstilling-
una og setja rök sín þannig fram að
þau væru almenningi skiljanleg.
Meyer verður kjörinn 20. nóvember
á litlu flokksþingi í Stuttgart og síð-
an staðfestur á stóru flokksþingi á
næsta ári. Hlutverk hans verður að
leita átaka í auknum mæli, vera orð-
beittur og framsækinn gegn aðalrit-
ara SPD, Franz Muntefering, en sá
síðarnefndi skilur starf sitt sem aðal-
ritari og nefndi stjórn CDU „sjálfs-
hjálparhóp" í kjölfar fráhvarfs Pol-
enz.
Til marks um
veikleika og styrk
Sú ákvörðun að víkja Polenz frá er
tvímælalaust ósigur fyrir Merkel
sem þurfti þannig að leiðrétta sína
fyrstu mikilvægu ákvörðun í emb-
ætti flokksformanns. Það að hún
skuli hafa tekið afleiðingum gjörða
sinna og leiðrétt fyrri ákvörðun er
hins vegar talið til marks um styrk
formannsins. Svo kann að vera að
Merkel hafi vanmetið mikilvægi
framkvæmdastjórans en í millitíð-
inni hefur hún lært að hún þarf á
framkvæmdastjóra að halda sem
léttir af henni. Merkel er enn að
þreifa fyrir sér í starfi flokksfor-
manns og það er ekkert að því þar
sem enn eru tvö ár í kosningar. Á
næsta ári hefði verið of seint að
skipta um framkvæmdastjóra þar
sem kosningabaráttan yrði þá hafin.
Merkel er fljót að læra og það ekki
aðeins á sviði framkvæmdastjóra.
Hún hefur einnig lært að ekki er
hægt að útiloka Kohl til lengdar og
því skipulagði hún hátíð fyrir kansl-
ara sameiningarinnar í tilefni af tíu
ára afmælinu. Þótt Merkel sé við-
kunnanleg líkt og Polenz hefur hún
sjálf bent á að ekki ber að rugla
vingjarnlegri framkomunni saman
við valdavilja hennar.
Nú þegar kjörtímabilið er hálfnað
eru kristilegir demókratar jafn illa
staddir og þeir voru eftir kosning-
arnar fyrir tveimur árum. Meyer er í
sömu stöðu og fyrirrennari hans að
því leyti að hann þarf að vinna kosn-
ingarnar þótt takmarkað fé sé til
ráðstöfunar í kjölfar fjármála-
hneykslisins. Enn ríkir óvissa innan
CDU um það hvaða málefni eigi að
gera flokknum kleift að sigra í kosn-
ingunum eftir tvö ár. Ólíkt Merz vill
Merkel ekki gera innflytjendamál að
aðalefni kosningabaráttunnar. Ef
ekki tekst að draga úr ágreiningi
Merkel og Merz gæti formaður þing-
flokksins orðið næstur. Nái Merkel
hins vegar ekki tökum á flokknum
með tilkomu Meyers munu menn
spyrja sig hvort hún sé rétti formað-
urinn.
Opib
á sunnudögum
13:00-17:00
KrÍKq(c*j\
P R R JíM /b JBR I Bfl J l IR