Morgunblaðið - 29.10.2000, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 29. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Nils Stöyva, hreppstjóri í Strynhreppi.
ströngum reglum sem leyfa sáralitl-
ar framkvæmdir. Því eru allir gisti-
staðir og önnur þjónusta við ferða-
menn utan marka garðsins og
sömuleiðis skíðalyftur og vélknúin
ökutæki (bátar, bílar, snjósleðar)
sem er alls ekki leyfilegt að ferðast
á í þjóðgarðinum. Jöklaferða-
mennska á bílum og snjósleðum hef-
ur heldur ekki verið íyrir hendi á
Jostedalsjöklinum sökum þess að
ómögulegt er að koma slíkum farar-
, tækjum upp skriðjöklana.
Skriðjöklarnir helsta
aðdráttaraflið
Flestir ferðamenn sem koma á
svæðið ráðast í styttri og lengri
gönguferðir að tilkomumiklum bláís
skriðjöklanna sem eru jafnólíkir og
þeir eru margir. Þeir vinsælustu
eru vestan megin jökulsins,
Kjenndalsjökull og Brekdalsjökull
en að honum ganga um 300 þúsund
ferðamenn árlega. Vinsældir þeirr-
ar gönguleiðar eru ekki síður gróð-
ursælum Brekdalnum sjálfum að
þakka og því að hægt er að kaupa
sér ferðir með vagni þangað sem
hinn vinsæli og sérkennilegi fjarðar-
hestur dregur. En hluti ferðamanna
lætur sér ekki nægja að virða jökul-
inn fyrir sér úr fjarlægð og eru
jöklaferðir og ísklifur vinsælt. Slík
ferðamennska flokkast undir ævin-
týraferðamennsku sem er að ná
auknum vinsældum um allan heim.
Fjöldi leiðsögumanna starfar við
jökulinn yfir sumarmánuðina óg
leiðbeinir fránum göngu- og klifur-
görpum um hvernig best sé að tak-
ast á við jökulinn. Nær óslitið frá
árinu 1935 hafa árlega verið haldin
námskeið í jöklaferðamennsku víða
umhverfis jökulinn í þeim tilgangi
að fræða og þjálfa einstaklinga til
að ferðast um hann upp á eigin
spýtur.
Fjöldi ferðamanna
enn að aukast
Að sögn Anne Rudsengen, þjóð-
garðsvarðar í Jostedalsjöklaþjóð-
garðinum, er erfitt að meta fjölda
ferðamanna þar sem ekki þarf að
greiða fyrir aðgang að garðinum og
gistirými er lítið sem ekkert innan
hans. Þó er gróflega hægt að áætla
að þeir séu yfir hálf milljón árlega
og koma langflestir í garðinn á
tímabilinu maí til ágúst. Anne segir
að fjöldi ferðamanna hafi aukist
talsvert ár frá ári síðan þjóðgarður-
inn var stofnaður. En þessi þróun
þarf ekki að tengjast alfarið stofnun
garðsins í sjálfu sér því fjöldi ferða-
manna hefur verið að aukast ört allt
frá miðri þessari öld. Jostedalsjök-
ullinn hefur dregið að ferðamenn í
tvær aldir en með stofnun þjóð-
garðsins er það tryggt að ferða-
menn framtíðarinnar fái að njóta
hans á sama hátt og ensku aðal-
smennimir sem riðu á vaðið í byrj-
un 19. aldar.
Upplýsingamið-
stöðvar og söfn
Eftir að þjóðgarðurinn var stofn-
aður var ráðist í byggingu þriggja
glæsilegra upplýsingamiðstöðva og
safna sem dreifðar eru umhverfis
hann. Norska jöklasafnið er í Fjær-
land, sunnan við Jostedalsjökulinn.
Eins og nafnið gefur til kynna er
þar að finna margskonar fróðleik
um jökla settan fram með ýmsum
hætti, s.s. í kvikmynd og með upp-
stillingum. Arlega heimsækja safnið
um 61 þúsund gestir. Til Brei-
heimsmiðstöðvarinnar í Jostedalen,
austan jökuls koma 16 þúsund gest-
ir árlega en miðstöðin einbeitir sér
að því að kynna náttúrufar Joste-
dalsins og Nigardskriðjökulinn sem
er einn sá vinsælasti meðal ferða-
manna. í Þjóðgarðsmiðstöð Joste-
dalsjökulsins, sem er í Strynhreppi
vestan jökuls, eru reglulega settar
upp veglegar sýningar á dýra- og
plöntulífi í garðinum auk þess sem
berg- og steindasafn er þar að
finna. Miðstöðina sækja mörg þús-
und gestir árlega og hefur þjóð-
garðsvörðurinn aðsetur þar.
Byggð í skugga jökulsins
Helmingur Jostedalsjökulsins
liggur innan marka Strynhrepps og
hafa íbúar hreppsins notið góðs af
ferðamennsku á svæðinu en hvergi í
Vestur-Noregi er ferðamennska og
þjónusta henni tengd eins mikil. Um
25% íbúa hreppsins vinna við þjón-
ustu í opinbera- og einkageiranum
og um 19% starfa í hótel- og veit-
ingageiranum en töluverð aukning
hefur orðið í slíkum störfum undan-
farin ár. Hótel Alexandra í Loen-
byggðakjamanum er stærsta sinnar
tegundar á landsbyggðinni, með 200
herbergi og 75 þúsund gistinætur á
ári. Nýlega opnuðu eigendur þess
annað hótel í næsta nágrenni, Hótel
Loen og á þessum tveimur hótelum
eru unnin um 150 ársverk og yfir
sumarmánuðina starfa þar um 400
manns. Alls eru gistinætur í
hreppnum um 400.000 árlega en þar
sem leyfilegt er að tjalda utan
merktra tjaldsvæða gefur talan ekki
fullkomna mynd af fjölda gistinátta.
Ekki mikil áhrif
á atvinnulífið
Ibúar í Strynhreppi eru tæplega
7000 talsins. Nils Stöyva, hrepp-
stjóri segir að 30-35 störf í hreppn-
um séu í beinum tengslum við þjóð-
garðinn yfir sumarmánuðina en
hann segir ennfremur að garðurinn
hafi ekki haft mikil áhrif á atvinnulíf
í hreppnum ennþá. í dag er atvinnu-
lífið fjölbreytt og atvinnuleysi lítt
Tvisvar sinnum á þessari
öld hafa mikil berghlaup
úr Ramnefjalli lagt byggð-
ir í Kjenndalnum í rúst og
valdið dauða 135 dalbúa.
Berg-
hlaupin í
Lodalnum
MESTU náttúruhamfarir
sem orðið hafa í Noregi á
þessari öld áttu sér stað
innst f Lodalnum við rætur
Kjenndalsjökuls þegar tvö
berghlaup urðu í Ramnefjalli
árin 1905 og aftur árið 1936.
Á frjósömu undirlendi dal-
botnsins höfðu byggst þorp
sem kennd voru við Nesdal
og Bödal. íbúar þeirra voru
meðal þeirra auðugustu og
nútímalegustu í Loensókn
enda jörðin einkar hentug til
ræktunar og ávaxtarækt hin
mesta á svæðinu. Ibúarnir
vissu að það var ekki með
öllu hættulaust að búa í
skugga Ramnefjallsins sem
með sína snarbröttu hamra-
veggi hékk yfir byggðinni
og minnti á sig annað slagið
með snjóflóðum og grjót-
hruni. Milli þorpanna
tveggja var gjöfult vatn sem
í rann jökulá frá Kjenn-
dalsskriðjöklinum.
Engan hefði þó getað órað
fyrir því sem gerðist. aðfara-
nótt 15. janúar árið 1905 er
risastórt bergstykki úr fjall-
inu losnaði og féll í vatnið.
Sjálft berghlaupið varð eng-
um að bana heldur hin gríð-
arstóra flóðbylgja sem fall
þess í fagurgrænt jökulvatn-
ið olli. Þessa örlagaríku nótt
týndi 61 maður lífi eða um
helmingur íbúanna sem
bjuggu innst í þröngum
dalnum.
Með þá vissu í huga að
berghlaupið hefði fyllt upp í
vatnið og jarðfræðingar
hefðu rétt, fyrir sér er þeir
sögðu að fjallið væri nú
hættulaust tóku þeir sem
eftir lifðu að byggja bæi sína
upp á nýtt og fyrr en varði
var aftur komin blómleg
byggð í dalinn. En Ramne-
fjallið hafði ekki sagt sitt
siðasta og í september árið
1936, þegar yfírborð jökul-
vatnsins stóð mun hærra en
rúmum þremur áratugum
fyrr, varð annað berghlaup í
fjallinu og nú þrefalt stærra
en árið 1905. I þetta skiptið
urðu 74 menn 80 metra
hárri flóðbylgjunni að bráð.
í dag býr enginn innst í
Lodalnum en þar standa þó
enn hús sem flóðbylgjan náði
ekki að sópa með sér út í
vatnið. Frjósöm jörðin er í
órækt en enginn þorir að
storka örlögunum og byggja
þar aftur því Ramnefjallið
minnir enn á sig með smærri
skriðum og snjóflóðum.
þekkt. í stærsta fyrirtæki hrepps-
ins, kjötvinnslunni Nordfjordskjött,
starfa um 300 manns og mikil vönt-
un er á starfsfólki. Nils segir um
100 manns vanta til starfa í hreppn-
um í heild, aðallega við kjötvinnsl-
una og til ýmissa þjónustustarfa.
Margskonar þjónusta er við
ferðamenn í Stiynhreppi og eru
jöklaferðir, hestaferðir, bátsferðir
og skíðaferðir meðal þeirrar afþrey-
ingar sem boðið er upp á. Hægt er
að stunda skíði í hreppnum allt árið
um kring því á sumrin er vinsælt
skíðasvæði opið á Strynfjalli. Þús-
undir ferðamanna koma árlega á
skíðasvæðið sem er talið besta sum-
arskíðasvæði Norðmanna. Vonir eru
bundnar við frekari uppbyggingu
vetraríþrótta fyrir ferðamenn í
framtíðinni.
Baráttan um vatnið
Við lifum ekki af því að virða
náttúruna fyrir okkur og láta hana
blása okkur kjarki og þori í brjóst
heldur þurfum við að nýta okkur
hana til að lifa. Um þetta eru allir
sammála. En ósamkomulagið hefst
þegar spurningar um hvar, hversu [
mikið og hvernig á að nýta náttúr-
una þvi margir ólíkir aðilar hafa
hagsmuna að gæta.
Landslag í Noregi er vel til þess
fallið að nýta til vatnsaflsvirkjana
en einnig til útivistar og þar sem
virkjanir og ferðamennska í
óbyggðum fara að margra mati eng-
an veginn saman er oft háð hörð
barátta um landsvæði og hvemig
beri að haga nýtingu þeirra.
Jostedalsjökullinn og nánasta :
umhverfi hans er engin undantekn-
ing þar á. Jökulvötnin, árnar og
fossarnir eru vænlegir virkjunar-
kostir en að sama skapi hafa þau
gríðarlegt aðdráttarafl fyrir ferða-
menn sem vilja ferðast í ósnortinni
náttúru og slíkum ferðamönnum fer
fjölgandi í heiminum í dag. Ymis
önnur sjónarmið hafa í gegnum tíð-
ina mælt gegn virkjun á svæðinu
umhverfis jökulinn, t.d. vemdun
plantna og dýra og jarðfræðilegra
fyrirbæra. Baráttan um vatnið við
Jostedalsjökulinn hafði staðið yfir í
áratugi þegar loksins var ákveðið að
friða jökulinn í heild sinni og nán-
asta umhverfi hans sem þjóðgarð
árið 1991.
Virkjun eða verndun?
Fyrir síðari heimsstyrjöld var
þegar farið að virkja við jökulinn og
eftir stríð réðst norska ríkið í víð-
tækar framkvæmdir þar sem öllum
Norðmönnum skyldi sköpuð atvinna
og nóg að bíta og brenna. Margar
vatnsvirkjunarhugmyndir urðu til á
þessum tíma og nokkrar þeima vom
samþykktar með lögum næstu árin
þó að þær kæmust ekki allar til
framkvæmda.
Fljótlega fóm raddir verndunar-
sinna að verða háværari en það var
ekki fyrr en árið 1973 sem lögum
um verndun vatnsfalla var fyrst
beitt á svæðinu með friðun hluta
vatnasvæðisins vestan jökulsins.
Meðan vatnsföllin þar nutu verndar
var farið út í virkjunarframkvæmdir
austan megin hans. Verndunarsinn-
ar börðust gegn því en sjónarmið
heimamanna, sem vildu aukna vel-
megun í héraðinu og fá aukin at-
vinnutækifæri, vógu þungt. Virkjun
var því reist í Jostedalnum árið
1978 og strax á níunda áratugnum
voru hugmyndir um frekari virkjan-
ir á því svæði samþykktar. Nokkrar
virkjanir em nú við Jostedalinn og
er sá hreppur einn sá ríkasti í Nor-
egi.
Baráttan hörðust í Strynhreppi
Á sama tíma vom hugmyndir á
lofti um að virkja stóru vatnsföllin
vestan jökuls á Stryne- og Loen-
svæðinu. Þar hefur baráttan um
vatnið verið hvað hörðust. Baráttan
þar stóð í yfir tvo áratugi og lauk
með stofnun þjóðgarðsins. Snemma
á 9. áratugnum vildi Statskraft
virkja bæði Jostedalsá og á Stryne-
og Loensvæðinu. Stórþingið sam-
þykkti virkjanir í Jostedal en hafn-
aði þeim á Atryne- og Loensvæðinu
þar sem ekki lágu nógu ítarlegar
rannsóknir á náttúmfari fyrir. En
baráttan átti enn eftir að harðna.
Þegar voru uppi hugmyndir um að
friða Jostedalsjökulinn sem þjóð-
garð en þær stönguðust á við þáver-
andi virkjunarhugmyndir. Árið 1988
tók Stórþingið þá mikilvægu