Morgunblaðið - 29.10.2000, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 29. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Golli
igöw,' U/ rí/ ',:A </£ ' , ■ 1 I . 1*. ,> J w - - m 1 |
| .. ' -3
i k.

[ w r—- _ ...
Ekki eru allir á eitt sáttir um ákvörðun Hafnarfjarðarbæjar
um aó leyfa íbúum félagslegra eignaríbúöa aö selja íbúó-
irnar á frjálsum fasteignamarkaði. Anna G. Olafsdóttir átt-
aði sig á því að kjarni deilunnar snýst um hvaða skilning
beri aó leggja í orðió „kaupskylda", þ.e. hvort sveitarfélag
eigi skilyrðislaust aö innleysa félagslegar eignaríbúðir eða
aðeins aö kröfu íbúanna ogítengslum vió nauóungarsölu.
EÐ gildistöku nýrra
laga um húsnasðismál
var félagslega húsnæð-
iskerfið í skilningi laga
um Húsnæðisstofnun
ríkisins lagt niður hinn
1. janúar árið 1999.
Eftir að lögin tóku
gildi var komið til móts við tekjulægri hópa í
þjóðfélaginu með þvi að veita sérstök viðbótar-
lán til viðbótar við önnur lán til fjármögnunar á
allt að 90% af matsverði íbúðar. Sveitarfélögin
héldu áfram að leysa til sín félagslegar íbúðir
eins og áður. Ibúðimar voru ýmist gerðar að fé-
lagslegum leiguíbúðum eða seldar á frjálsum
fasteignamarkaði. Ef hagnaður varð af sölunni
runnu tekjurnar til svokallaðs varasjóðs viðbót-
arlána í vörslu íbúðalánasjóðs. Varasjóður er í
eigu og á ábyrgð sveitarfélaga. Hlutverk sjóðs-
ins er m.a. að greiða niður mismuninn á láni
byggingarsjóðs verkamanna og 90% af söluverði
íbúðar á almennum markaði. Mismunurinn á
lánunum og markaðsverði hefur oft verið nei-
kvæður úti á landsbyggðinni.
Bæjarstjóm Hafnarfjarðar ákvað að fara aðra
leið f samhljóða samþykkt með tilvísun til IV.
ákvæðis til bráðabirgða í nýju lögunum á bæjar-
stjómarfundi hinn 1. júní í fyrra. Undir yfir-
skriftinni „Sala og ráðstöfun eignaríbúða" segir í
framangreindu ákvæði að eftir gildistöku lag-
anna geti eigandi félagslegrar eignaríbúðar hve-
nær sem er, að virtum ákvæðum um for-
kaupsrétt sveitarfélaga, selt íbúð sína á
almennum markaði greiði hann upp skuld við
íramkvæmdaraðila og lán sem veitt hafa verið af
byggingarsjóði verkamanna. Forkaupsréttur
sveitarfélaga skuli aldrei vera lengur en 30 ár frá
útgáfu síðasta afsals íbúðar. Sveitarstjórn sé
heimilt að stytta þann tíma hvenær sem er.
Hafnfirska leiðin
Magnús Gunnarsson bæjarstjóri segir frá því
í bréfi til Sambands íslenskra sveitarstjóma, að
ákveðið hafi verið að falla frá forkaupsrétti að
öllum félagslegum eignaríbúðum í Hafnarfirði
og neyta því eingöngu forkaupsréttar bæjarfé-
lagsins lögum samkvæmt, þ.e. að kröfu íbúa í
eignaríbúð með kaupskyldu eða í tengslum við
nauðungarsölu. Með samþykkt bæjarstjómar-
innar hafi eigendum félagslegra íbúða í Hafnar-
firði orðið frjálst að selja íbúðir sínar á almenn-
um fasteignamarkaði eftir að hafa greitt upp lán
frá byggingarsjóði verkamanna (Ibúðalána-
sjóði) og skuld við Húsnæðisskrifstofu Hafnar:
ijarðar og/eða bæjarsjóð Hafnarfjarðar. „I
framangreindu VI. ákvæði til bráðabirgða er
ekkert kveðið á um að eiganda félagslegrar eign-
arfbúðar beri að taka tillit til kaupskyldu sveitar-
félagsins og því greinilegt að hún skiptir eiganda/
seljanda ekki máli eftir að forkaupsrétti hefur
verið hafnað nema þá að seljandi óski eftir inn-
lausn á íbúðinni með vísan til kaupskyldunnar.
Væri kaupskylda sveitarfélaga skilyrðislaus
hefði þetta ákvæði í reynd litla sem enga þýð-
ingu,“ segir í bréfinu og bent er á fleiri rök eins
og kemur fram í máli bæjarstjórans hér á eftir.
Hugtökum ruglað saman
Ibúðalánasjóður sendi félagsmálaráðuneyti
greinargerð um kaupskyldu og forkaupsrétt
sveitarfélaga á félagslegum íbúðum í apríl í vor. í
greinargerðinni er rifjað upp að Hafnfirðingar
túlki bráðabirgðaákvæði laga um húsnæðismál
að því er kaupskyldu varðar á þann veg að kaup-
skylda verði aðeins virk ef eigandi viðkomandi fé-
lagslegrar íbúðar gerir kröfu um innlausn. Pessi
túlkun standist ekki miðað við gildandi ákvæði í
eldri lögunum frá 1993. „I bráðabirgðaákvæði I
segir beinlínis, að ákvæði laga um Húsnæðis-
stofnun um kaupskyldu haldi gildi sínu. I II.
bráðabirgðaákvæði er sú eina breyting gerð á
þessu, að kaupskylda á nauðungarsölu skuli ekki
vara lengur en í 15 ár, frá útgáfu síðasta afsals...
Þessari túlkun til stuðnings má vitna í ýmsar at-
hugasemdir með frumvarpinu og skýra túlkun í
dreifibréfi félagsmálaráðuneytis, sbr. hér að
framan. í öllum þessum gögnum kemur fram, að
réttindi og skyldur eigenda félagslegra íbúða
skuli haldast óbreytt við gOdistöku laga um hús-
næðismál.“
Undirritaðir Bragi Kristjánsson hdl., Gísli
Gíslason forstöðumaður og Ingunn Ólafsdóttir
lögfræðingur telja að Hafnfirðingar rugli saman
hugtökunum kaupskylda og forkaupsréttur og
fram kemur almenn skilgreining á hugtökunum.
Kaupskylda er sögð skylda til að kaupa, þ.e. sá
sem hafi kaupskyldu eigi ekkert val, hann verði
að kaupa. Forkaupsréttur er hins vegar sagður
vera réttur til að ganga inn í hæsta boð eða sam-
kvæmt sérstökum lagareglum í tengslum við fé-
lagslegar eignaríbúðir. „Sá sem á forkaupsrétt
hefur val, hann getur annað hvort nýtt sér rétt-
inn og gengið inn í boð í íbúð eða hann getur
hafnað boði um að ganga inn í kaupin," segir í
greinargerðinni.
Um afleiðingamar af hafnfirsku leiðinni segir
m.a.: „Ef Hafnai’fjarðarleiðin verður farin, leiðir
það til þess, að þeir íbúar í félagslegum íbúðum,
sem búa á landsvæði, þar sem fasteignaverð er
hátt, geta selt íbúðir sínar á frjálsum markaði og
tekið persónulega hagnað út úr félagslega íbúða-
kerfinu. Flestir þessir aðilar búa nú á Stór-
Reykjavíkursvæðinu. Eftir sitja þeir, sem búa á
landsvæðum, þar sem verð á húsnæði er lægra,
svo sem á Vest- og Austfjörðum. Þetta eykur á
þá mismunun í húsnæðismálum, sem nú ríkir á
milli íbúa landsins. Það er vert að íhuga, hve nið-
urstaða þessa verður tilviljunarkennd. Allir
kaupendur kaupa á sömu kjörum og undirgang-
ast sömu lagareglur við kaupin, hvar sem er á
landinu. Eini munurinn er í upphafi, að eignimar
em misdýrar, vegna aldurs og byggingarkostn-
aðar. Félagslega íbúðakerfið byggðist á þeim
megingrunni, að útvega kaupendum ódýrt hús-
næði með niðurgreiddum ríkislánum. Kaupend-
ur gengu inn í kaupin, vegna þess að þeir tryggðu
sér húsnæði á viðráðanlegum kjömm á þann
hátt, ekki til að hagnast. Það samræmist varla
jafnræðisreglu stjórnsýsluréttar, að sumir eig-
endur félagslegra íbúða geti hagnast persónu-
lega við sölu, á meðan hinir sitja áfram eftir í
óbreyttu kerfi.“ Síðar kemur fram að hagnaður
einstaklinga geti um leið orðið tap varasjóðs og
sveitarfélaga. Niðurstaðan er ótvíræð: Að Hafn-
arfjarðarleiðin sé andstæð lögum um húsnæðis-
mál.
Ekki val sveitarfélaga
Eftir að hafa borist greinargerð Ibúðalána-
sjóðs sendi félagsmálaráðuneytið bréf til Hús-
næðisskrifstofu Hafnarfjarðar vegna málsins
hinn 14. júní í sumar. I bréfinu kemur fram að fé-
lagslega íbúðalánakerfið hafi að mestu átt að
vera óbreytt gagnvart þeim sem vora komnir í
gamla kerfið fyrir gildistöku laga um húsnæðis-
mál frá 1998. Megi því til stuðnings vísa í al-
mennar athugasemdir með ákvæðum til bráða-
birgða í greinargerð frumvarps að lögum um
húsnæðismál en þar segi um félagslega íbúða-
kerfið, „að sömu reglur gildi að meginstefnu til
og gilda samkvæmt núgildandi lögum (lög nr. 97/
1993)“.
„Samkvæmt orðanna hljóðan,“ segir í bréfinu,
„merkir orðið „kaupskylda“ skyldu sem hvílir á
viðkomandi sveitarfélagi til að leysa til sín þær
félagslegu eignaríbúðir sem vom hluti af hinu fé-
lagslega kerfi. Skiptir þá ekki máli hvort það er
vegna ákvörðunar íbúanna sjálfra um að selja
íbúðina eða nauðungarsala innan tiltekins tíma.
Kaupskylda sveitarfélaga hvílir á þessum eign-
um þótt ekki hafi verið krafist innlausnar á þeim.
Ekki er því um val sveitarfélaga að ræða.“
I niðurlagi segir að álit ráðuneytisins sé að
Hafnarfjarðarbæ sé ekki heimilt að falla frá gild-
andi kaupskylduákvæði við sölu félagslegra eign-
aríbúða þar sem það sé í andstöðu við lög um hús-
næðismál og löggjafarvilja. „Með vísan til
framanritaðs er það skylda Hafnai-fjarðarbæjar
að framfylgja reglum um kaupskyldu samkvæmt
bráðabirgðaákvæðum laga um húsnæðismál eins
og öðmm sveitarfélögum landsins ber að gera.“
Eins og áður segir er varasjóður viðbótarlána í
eigu og á ábyrgð sveitarfélaganna. Gunnar Bragi
Sveinsson, stjórnarformaður varasjóðsins, sagði
í samtali við Morgunblaðið algjörlega skýrt að
sveitarfélögunum væri skylt að taka til sín kaup-
skyldar félagslegar eignaríbúðir og láta hagnað
af sölu á fijálsum markaði renna í vai’asjóð. Deil-
urnar stæðu ekki um forkaupsréttinh þótt niður-
felling hans væri tæpast í anda laganna. „Stjórn
varasjóðsins hefur enn ekki tekið fonnlega
ákvörðun um til hvaða ráðstafana verði gripið
gagnvart Hafnarfjarðarbæ. Vandinn verður
væntanlega ræddur á næsta stjómarfundi í
fyrsta lagi eftir tvær vikur. Sjálfur tel ég
koma til greina að sækja féð. Fyrst verður
væntanlega send áskomn. Ef ekkert gerist í
millitíðinni yrði væntanlega sendur reikning-
ur í kjölfarið. Að því loknu er engin leið eftir
nema að höfða innheimtumál. Hins vegar
vona ég að til þess þurfi ekki að koma,“ sagði
Gunnar Bragi og svaraði því hvort ekki væri
litið alvarlegum augum að eitt sveitarfélag
hætti að greiða í varasjóðinn. „Við lítum auð-
vitað svo á að eitt sveitarfélag sé að draga sig
út úr þeirri samstöðu sem við töldum að væri
íyrir hendi. Að sjálfsögðu finnur sjóðurinn til-
finnanlega fyrir því þegar eitt sveitarfélag
dregur sig út með þessum hætti og sérstak-
lega sveitarfélag á höfuðborgarsvæðinu enda
dylst engum að þar og á suðvesturlandi er
helst að vænta hagnaðar af íbúðum."
Gunnar Bragi var spurður að því hvort til
greina kæmi miðað við útreikninga Hafnar-
fjarðarbæjar um gróða Ibúðalánasjóðs í
tengslum við Hafnarfjarðarleiðina að gera
breytingar á reglum um varasjóðinn. „Ég hef
ekki heyrt aðra en Hafnfirðinga halda því
fram að Hafnarfjarðarleiðin komi vel út íyrir
íbúðalánasjóð. Hvorki Seðlabankinn né
Ibúðalánasjóður sjálfui- hefur reiknað út að
Hafnaifijarðarleiðin borgi sig fyrir íbúðalána-
sjóð. Fyrir utan að ekki er eðlilegt að Hafn-
firðingar taki upp á sitt einsdæmi ákvarðanii
sem fela í sér frumkvæði í tengslum við hlut-
verk varasjóðsins."
Páll Pétursson félagsmálaráðherra sagði í
samtali við Morgunblaðið að afstaða ráðu-
neytisins kæmi skýrt fram í bréfinu til bæjar-
yfirvalda í Hafnarílrði og ljóst væri að Hafn-
firðingar yrðu krafðir um endurgreiðslu til
varasjóðs.
Skynsamleg og mannvæn leið
„Gamla kerfið var auðvitað löngu gengið
sér til húðar. Meginmarkmiðið með nýju lög-
unum um viðbótarlánin hlýtur að hafa verið að
losa um ákveðna sjálfheldu í félagslega eign-
aríbúðakerfinu og koma á jafnræði. Hafnai’-
fjarðarleiðin gerir íbúum í félagslegum eign-
aríbúðum kleift að standa jafnfætis öðmm og
eiga kost á því að móta framtíð sína á eigin
forsendum," segir Magnús Gunnarsson, bæj-
arstjóri í Hafnarfirði, og velkist ekki í vafa um
að rétt hafi verið farið að í sveitarfélaginu
enda óumdeilanlegt að Hafnarfjarðarleiðin sé
bæði skynsamleg og mannvæn.
„Húsnæðisnefnd hætti að úthluta félags-
legum eignaríbúðum eftii’ að nýju lögin tóku
gildi í ársbyrjun 1999. Með breytingunni gafst
hinum tekjulægri tækifæri á að sækja um sér-
stakt viðbótarlán til íbúðalánasjóðs til allt að
90% af kaupverði húsnæðis á frjálsum mark-
aði. Eftir að kaupin hafa verið gerð ganga
íbúðfrnar kaupum og sölum eins og aðrar
íbúðir. Hafnarfjai’ðarbær ákvað á grundvelli
laganna að losa um ljötra íbúa í gamla kerfinu
með því að falla frá forkaupsrétti á öllum fé-
lagslegum íbúðum í Hafnarfirði," segir Magn-
ús.
Hann telur nægilega sterka lagaheimild í
nýju lögunum fyiir því að falla frá forkaups-