Morgunblaðið - 25.11.2000, Blaðsíða 14

14 LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
Stígamót, Kvennaathvarfíð og Kvennaráðg;jöfín kynna kynferðisofbeldi og afleiðingar þess
Glæpur sem þrífst
í skjóli þagnarinnar
✓
I dag, laugardag, er al-
þjóðadagur gegn kyn-
ferðisofbeldi. Af því til-
efni hafa fulltrúar
Stígamóta, Kvennaat-
hvarfs og Kvennaráð-
gjafar hafið kynningu á
starfsemi sinni. Arna
Schram fylgdist með
fundi samtakanna um
kynferðisofbeldi á
fimmtudagskvöld.
ERTU að deyja úr ást? er yfir-
skrift kynningarátaks Stíga-.
móta, Kvennaathvarfsins og
Kvennaráðgjafarinnar, sem hófst
með fundi samtakanna á Hótel Borg
á fimmtudagskvöld. Með yfirskrift-
inni eru samtökin að vísa til þess að
kynferðisofbeldi sé andhverfa ástar
en þrátt fyrir það séu mörg ofbeldis-
verk framin í nafni hennar. A fundin-
um kom fram að um 5 til 15% nor-
rænna kvenna hafi orðið fyrir
heilsutjóni vegna kynferðisofbeldis
en undir skilgreiningu samtakanna á
kynferðisofbeldis fellur m.a. nauðg-
anir, sifjaspell, kynferðisleg áreitni,
umskurður á stúlkum og kynlífs-
þrælasala. Flestir gerendur kyn-
ferðislegs ofbeldis eru, að sögn sam-
takanna, karlmenn og eru þeir þá
gjarnan vinir eða kunningjar þeirra
sem fyrir ofbeldisverkinu verða.
„Kynferðisofbeldi í ýmsum mynd-
um er því miður staðreynd hér á
landi. Það drepur hér á landi eins og
annars staðar í hljóði og í skugga
þagnarinnar,“ sagði Sólveig Pét-
ursdóttir dómsmálaráðherra m.a. í
erindi sínu. „Ein leið til þess að
stemma sigu við kynferðisofbeldi er
einmitt að draga vandamálið fram í
dagsljósið og leita lausna á því. Öll
opinská umræða um þetta efni er
nauðsynleg. Við megum ekki gleyma
því að kynferðisofbeldi er glæpur
sem þrífst vel í skjóli þagnarinnar og
gjarnan innan veggja heimilisins."
Stígamót eru ráðgjafarmiðstöð
fyrir konur og börn sem beitt hafa
verið kjmferðisofbeldi, Kvennaat-
hvarfið er athvarf fyrir konur sem
hafa orðið fyrir ofbeldi í einhverri
mynd og í Kvennaráðgjöfinni er
veitt ókeypis ráðgjöf lögfræðinga
og félagsráðgjafa. Fulltrúar þess-
ara samtaka mun í kjölfar fundarins
á Hótel Borg hefja fundarherferð
um landið þar sem áhersla verður
lögð á að kynferðisofbeldi eigi sér
stað um land allt þótt þjónusta við
þá sem fyrir ofbeldinu verða sé
fyrst og fremst í Reykjavík. Telja
samtökin reyndar brýnt að úr því
verði bætt.
Atta aðilar fluttu erindi á fundin-
um á fimmtudagskvöld, auk þess
sem listamenn sungu og fluttu ljóð,
og sagði Rúna Jónsdóttir, talsmaður
Stígamóta, við það tækifæri að fund-
urinn væri mikilvæg staðfesting á
því að kynferðisofbeldi varðaði „ekki
bara okkur kvennahreyfingarkonur.
Það varðar okkur öll.“ Sagði Rúna
ennfremur að við myndum ekki
stöðva kynferðisofbeldi heldur hefðu
mögulegir ofbeldismenn það einir í
hendi sér hvor það yrði framið eður
ei. „Við höfum nógu oft varað Rauð-
hettu við úlfinum og hvenær hefur
það gagnast?“ spurði hún og benti á
að tilgangur kynningarátaks sam-
takanna þriggja væri ekki síst að
benda á þessa hlið kynferðisofbeldis.
Þá lagði.Ma áherslu á.að í öllum
Morgunblaðið/Kristinn
Fjölmennt var á fundi Stígamóta, Kvennaathvarfsins og Kvennaráðgjafarinnar á Hótel Borg.
VIÐ H
OKKU
SRM
Eitt af þeim veggspjöldum sem
samtökin hafa látið gera vegna
átaksins.
landsfjórðungum þyrfti að slá saman
hlutverki Stígamóta, Kvennaat-
hvarfs og Kvennaráðgjafar og opna
sjálfshjálparhús fyrir konur. I þeim
húsum gæti farið fram hvers konar
sjálfsstyrking.
Mikilvægur hlekkur
í baráttunni
Ásta Júlía Arnardóttir, fræðslu-
og kynningarfulltrúi Kvennaat-
hvarfsins, rifjaði í erindi sínu upp að-
dragandann að stofnun Samtaka um
Kvennaathvarf árið 1982 og benti á
að fram að þeim tíma hefði lítið verið
rætt opinberlega um ofbeldi á heim-
ilum. „Fullyrðingar eins og „slíkt
gerist ekki hér“ heyrðust jafnvel. En
á stofnfundi Samtaka um kvenna-
athvarf flykktist að fólk og reyndist
fundarsalurinn of lítill."
Síðan þá eru liðin átján ár og sagði
Ásta að allan þennan tíma hefði
athvarfið tekið á móti konum og
börnum sem búa við ofbeldi á heimil-
um sínum. „Við sem störfum og höf-
um starfað hjá Kvennaathvarfinu lít-
um á það sem afskaplega mikil-
vægan hlekk í baráttunni gegn
ofbeldi karla á konum,“ sagði hún
m.a. „Við höfum reyndar ekkert
áþreifanlegt í höndunum um að of-
beldi karla gegn konum hafi minnk-
að en við vonum að sú fræðsla og
kynning, sem átt hafi sér stað hafi
. .skilað sér í.þvLað þaáreynist konum_
auðveldara að vinna sig út úr ofbeld-
issambandinu en áður.“
í máli Ingibjargar Sólrúnar Gísla-
dóttur borgarstjóra kom m.a. fram
að baráttan gegn kynferðisofbeldi
gegn konum, börnum og öllum
mannverum ætti rætur sínar að
rekja til jafnréttisbaráttu kvenna.
„Hún er liður í baráttu þeirra fyrir
kvenfrelsi og mannvirðingu, í bar-
áttu þeirra gegn skeytingarleysi,
þögn, hindnm og virðingarleysi
gagnvart hagsmunum þeirra sem
ekki hafa haft vald á stofnunum sam-
félagsins."
Ingibjörg Sólrún sagði einnig að
það hefði sýnt sig að grasrótarsam-
tök kvenna væru skilvirkust í því að
veita þolendum þá þjónustu sem
brýnust væri - á þeirra eigin for-
sendum. „Slík þjónusta er oft lykill-
inn að því að þolendur geti öðlast
þann styrk sem nauðsynlegur er til
að þeir megni að fara áfram með mál
á formlegum vettvangi réttarkerfis-
ins. Af þessari ástæðu einnig er
brýnt að opinberir aðilar viðurkenni
gildi þeirrar aðstoðar við fórnarlömb
kynferðisofbeldis sem veitt er innan
Hlutverk samtak-
anna þriggja
MARKMIÐ samtaka um kvenna-
athvarf er m.a. að reka athvarf fyr-
ir konur og börn þeirra þegar dvöl
í heimahúsi er þeim óbærileg
vegna andlegs eða líkamlegs of-
beldis eiginmanns, sambýlismanns
eða annarra hcimilismanna. Einnig
er athvarfið fyrir konur sem hafa
orðið fyrir nauðgun. Þá er takmark
samtakanna að veita ráðgjöf og
upplýsingar sem og að efla fræðslu
og umræðu um ofbeldi innan fjöl-
skyldu. Neyðarnúmer er 5611205.
Stígamót
Stígamót eru ráðgjafarmiðstöð
fyrir konur og börn sem hafa verið
beitt kynferðisofbeldi sem og ráð-
gjafamiðstöð fyrir aðstandendur
þeirra. Stígamdt eru einnig
fræðslu- og upplýsingamiðstöð um
kynferðisofbeldi og afleiðingar
þess. Sími er 562 6868.
Kvennaráðgjöf
Kvennaráðgjöfin var sett á fót til
að aðstoða konur með ókeypis ráð-
gjöf lögfræðinga og félagsráðgjafa.
Hugmyndin að baki stofnunar
ráðgjafarinnar var, að því er fram
kemur í kynningarbæklingi, að þar
sem konur hefðu síður en karlar
efni á að greiða fyrir sérfræðiað-
stoð þyrfti að bæta stöðu þeirra
með ókeypis sérfræðiaðstoð.Við
Kvennaráðgjöfina starfa í sjálf-
boðavinnu um 25 félagsráðgjafar
og lögfræðingar auk nema á loka-
ári í námi í þessum greinum.
Sími er 552 1500.
grasrótarsamtaka og styðji þau til að
gegna því hlutverki sem best. Sá
stuðningur rýrir í engu þá skyldu
stjórnvalda að gera formlegar stofn-
anir samfélagsins sem best í stakk
búnar til að axla ábyrgð sina í þessu
tilliti einnig."
Þögnin er æpandi
I lok ræðu sinnar minntist Ingi-
björg Sólrún á mál sem Mannrétt-
indadómstóll Evrópu hefur nú til
meðferðar en það snýr að kæru
ungrar stúlku gegn íslenska ríkinu í
kynferðisafbrotamáli. Ár er síðan
Hæstiréttur sýknaði föður stúlkunn-
ar af ákæru um kynferðislega mis-
notkun á henni þegar hún var á
aldrinum 9 til 16 ára. „Án þess að hér
sé tekin afstaða til sjálfrar dómsnið-
urstöðu Hæstaréttur telur stúlkan
með gildum rökum að meðferð
Hæstaréttar á máli sínu hafi brotið
gegn mannréttindum hennar sem
henni eru tryggð í mannréttinda-
sáttmála Evrópu og Islendingar eru
skuldbundnir til að hlíta. Fáh’ þeirra
sem tengjast réttarkerfinu og hafa
þar hagsmuna að gæta hafa gengið
fram fyrir skjöldu til að styðja þetta
mikilvæga mál. Þögnin er æpandi. I
máli stúlkunnar endurspeglast veik
réttarstaða þolenda sifjaspella í rétt-
arkerfi okkar Islendinga. Brotalam-
irnar sem fram hafa komið í meðferð
dómskerfisins í þessu máli eru slíkar
að ekki verður við unað. Þetta mál
varðar miklu fyrir alla íslendinga
ekki síst þá sem leita réttar síns
vegna kynferðisofbeldis."
I erindi sínu benti dómsmálaráð-
herra, Sólveig Pétursdóttir, m.a. á
að hún teldi að margt hefði áunnist á
undanförnum áratug í því að veita
úrræði vegna kynferðisofbeldisbrota
og heimilisofbeldisbrota. „Víðtækar
breytingar hafa verið gerðar á refsi-
lögum og lögum um meðferð refsi-
mála fyrir dómstólum til þess að
auka refsivernd og bæta stöðu þol-
enda ofbeldisverka. Hefur það kom-
ið konum sérstaklega til góða.“ Hún
kvað þó ljóst að enn betur þyrfti að
taka á þessum málum og sagði það
stefnu sína að stuðla að breyttri og
bættri löggjöf á þessu sviði.
Margrét Björnsdóttir, deildar-
stjóri í heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneytinu, tók næst til máls
en hún talaði fyrir hönd Ingibjargar
Pálmadóttur heilbrigðisráðherra í
forföllum hennar. I máli hennar kom
m.a. fram að tölur frá Alþjóðaheil-
brigðismálastofnuninni sýndu að að
minnsta kosti fimmtungur kvenna
yrðið fyrir Iíkamlegri árás karl-
manns einhvern tíma á ævinni. Oft
væri um að ræða karlmann sem kon-
an þekkti vel. „Konur sem verða fyr-
ir kynferðislegu ofbeldi verða gjarn-
an hlédrægar og bældar en áfallið
getur einnig leitt til þunglyndis og
jafnvel sjálfsvíga. Því er mikilvægt
að stuðningur sé aðgengilegur og
veittur fljótt." Sagði hún ennfremur
að ljóst væri að til þess að sem best-
ur árangur næðist í baráttunni gegn
kynferðisofbeldi væri mikilvægt að
samstarf tækist á sem breiðustum
grunni milli allra þeirra sem málið
snerti; opinberra aðila og grasrótar-
samtaka.
Aldrei afsakanlegt
í erindi sínu fjallaði Gunnlaugur
Dan Olafsson, skólastjóri og fulltrúi í
stjórn Rauða kross íslands, m.a. um
átak Rauða krossins gegn ofbeldi.
Hófst átakið í fyrra og stendur það
til næstu tveggja ára. Beinist það
m.a. að því að hvetja fólk til að taka
virka afstöðu gegn ofbeldi. Til að
mynda hefur Rauði krossinn látið
framleiða stuttmynd í tengslum við
verkefnið og er takmark þess að ná
til ungs fólks og hvetja það til um-
ræðu um þessi mál. í máli Gunn-
laugs kom m.a. fram að ákveðin teg-
und ofbeldis væri kynferðisofbeldi
og að það ofbeldi væri hvað erfiðast
viðfangs vegna þeirrar miklu þagnar
sem ríkti um slíkt ofbeldi.
Ögmundur Jónasson, alþingis-
maður og formaður BSRB, benti á
eins og fleiri að líkamlegt ofbeldi
væri glæpsamlegt og aldrei afsakan-
legt. Þá færi slíkt ofbeldi gjarnan
saman við andlegt ofbeldi. Sagði
hann það siðferðislega skyldu þeirra
sem störfuðu á vettvangi verkalýðs-
mála að beita sér í baráttunni gegn
ofbeldi og tók fram að fulltrúar
BSRB myndu framvegis beita sér
enn frekar í þeirri baráttu.
Lögmaðurinn Þorbjörg I. Jóns-
dóttir var talskona Kvennaráðgjaf-
arinnar á fundinum. Sagði hún að
spurningin: ertu að deyja úr ást?
kæmi oft upp í huga sér er hún ræddi
við konur sem leituðu til Kvenna-
ráðgjafarinnar. Sumar þeirra kæmu
til að leita ráða við ákveðnum vanda-
málum en þau vandamál hefðu þó að
mati þeirra ekkert að gera með of-
beldi. Það kæmi jú fyrir að þeim
væri kastað í veggi, húsgögnum og
öðrum hlutum hent í þær, þeim
meinað að keyra bílinn eða fara úr
húsi en spurningin stæði oft í huga
þeirra um skilgreiningu á ofbeldi.
Þorbjörg sagði að í svona tilfellum
væri gott að vita af starfsemi sam-
taka á borð við Stígamóti og Kvenna-
athvarfið. Veldu þær hins vegar að
fara til baka, aftur á heimilið, kæmi
stundum upp í huga starfsmanna
Kvennaráðgjafarinnar sú spurning
h vort þær myndu deyj a úr ást.