Morgunblaðið - 25.11.2000, Blaðsíða 64

84 LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2000
w----------------------------
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Húsönd í hættu
HUSONDIN er ein
af furðum íslenskrar
náttúru. Þessi stíl-
fagra önd er einn
þeirra fáu fugla sem
una við varpheim-
kynni sín árið um
kring, er staðfugl í
orðsins þrengstu
merkingu. Hún er
upphaflega hingað
komin úr annarri álfu,
gagnstætt því sem títt
->er um flesta fuglana
okkar, og veit enginn
um tildrög þess. í
frumheimkynnum sín-
um verpir hún í holum
trjábolum hátt frá jörðu og oftar
en ekki hafa spætur og sveppir
búið í haginn fyrir hana. Hún gerir
sér aðeins að góðu frjósamt vatn
með gnótt fæðudýra, og það ver
hún með kjafti og klóm gagnvart
öðrum fuglum vor og sumar. Þrátt
f'yrir annálaða sérhagsmunasemi
að þessu leyti er húsöndin stund-
um með svo stóran ungahóp í eft-
irdragi að ekki færri en átta mæð-
ur hljóta að hafa lagt henni til
afkvæmi sín. Ættfærsla þessara
-,unga er þó aðeins á færi erfðavís-
indanna, því mæðurnar ástunda
það að verpa eggjum sínum hver í
annarra hreiður.
Sagt er að þessi fugl hafi þá spá-
dómsgáfu að sjá fyrir votviðri.
Hvort það er satt veit enginn. Hitt
er víst að þegar rakt er í veðri um
varptímann eiga endurnar það til
að fara nokkrar saman í heimsókn
á nærliggjandi sveitabæ með há-
væru kvaki og vængjaþyt, tylla sér
á burst eða mæni og hafa í frammi
; .látbragð sem getur fengið alvöru-
” gefnasta mann til að skella uppúr.
Árni Einarsson
Þær eiga hagsmuna
að gæta þar heima því
ábúendur hafa komið
fyrir hreiðurkössum
haganlega inn af
vindauga á hlöðugafli
eðg fjárhúsi. Endurn-
ar smjúga inn og út
um vindaugað, einatt
dálítið stirðbusalegar
því steinbyggð húsin
eru vart þeirra heima-
völlur. Þegar ungarn-
ir skríða úr eggjunum
mega þeir gjöra svo
vel og stökkva út um
vindaugað og niður á
jörðina, fall sem getur
numið tveimur mannhæðum eða
meira. Þetta gera þessi kríli mögl-
unarlaust undir brýnandi kvaki
móðurinnar sem bíður óþreyjufull
fyrir neðan. En varp á sér stað
líka úti í hinni villtu náttúru. Þar
eru þó engin tré sem standa undir
nafni og þaðan af síður spætur til
að höggva á þau göt. í eldbrunnu
hrauni má þó jafnan finna urmul
af holum og gjótum sem skýlt geta
grænum eggjum og hvítum dún í
þrjátíu daga og þrjátíu nætur.
Það gefur augaleið að svo sér-
kennilegum fugli hæfir aðeins sér-
kennilegur staður til ábúðar. Mý-
vatn og Laxá eru það vatnasvæði
sem eitt getur talist þess verðugt í
gervallri Evrópu að mati hús-
andarinnar. Aðalheimkynnin eru
þó í Klettafjöllum Norður-Amer-
íku auk lítils stofns á Labrador.
Að flestra hyggju er húsöndin ein-
kennisvera Mývatns og Laxár og
byggir jafnframt alla sína tilveru á
þessum takmarkaða bletti. Það
hefur stundum hvarflað að þeim
sem þessar línur skrifar, að stofn-
Lé r i 11 r
LAUGARDAGUR
Tveqqja tonna tjakkur í tösku
Verð áður
5.900.-
SKEIFUNN111 • SÍMI520 8000 • BÍLDSHÖFÐA 16 • SlMI 577 1300 • DALSHRAUN113 • SÍMI 555 1019
®]Stillinq
Í00 • DALSHRAUN113 • SÍMI 555 1019*^
Brúðhjón
Allur borðbúiidður - Glæsileg gjdfavdra - Briiðlijónalistar
5^)g/f><^\<&.-, VERSLUNIN
Laugavegi 52y s. 562 4244.
Fuglalíf
Ljóst er orðið, segir
Arni Einarsson, að í
óefni stefnir með ís-
lenska húsandar-
stofninn.
inn sé e.t.v. hættulega staðbund-
inn. Þegar þorri hans er í tveimur
til þremur stórum hópum á efsta
hluta Laxár eða nálægt vegi á
Mývatni þarf ekki nema einum ol-
íubílstjóra að fatast við stýrið og
stofninn líður undir lok. Slíkan
skaða væri hugsanlega unnt að
bæta með innflutningi nýrra hús-
anda frá Ameríku. En það er önn-
ur þróun sem vekur meiri ugg í
brjóstum þeirra sem fylgjast með
húsandarstofninum. Allt frá því
reglulegar talningar hófust á hús-
öndum í Mývatnssveit hefur farið
fækkandi í honum. Nú er svo kom-
ið að fjöldi steggja er aðeins um
40% af því sem hann var við upp-
haf rannsókna á sjöunda áratugn-
um. Þessi fækkun er furðu jöfn og
vísar á ógnvekjandi hátt á fram-
haldið, þótt litlu sé hægt að spá
um það að öðru leyti. Hið jafna og
sígandi undanhald húsandarinnar
er ólíkt fækkun t.d. duggandar á
Mývatni, en stofn hennar hrundi
svo að segja á stuttu árabili um
1970 og hefur ekki komist í fyrra
horf síðan. Ástæða fækkunarinnar
er ekki ljós, en langlíklegast er að
hennar sé að leita í breyttum skil-
yrðum til fæðuöflunar í vatnakerfi
Mývatns og Laxár. Nýjar og rétt
óbirtar rannsóknir benda einmitt
til þess að afkoma húsandarunga
sé háð ástandi vissra mýflugu-
stofna sem ungunum nytjast á
vatnsbotninum. Þá hefur okkur
sem rannsakað hafa húsöndina
orðið nokkuð starsýnt á sambæri-
lega fækkun í bleikjustofninum í
Mývatni, sem hófst um 1970 og
Jóhann Óli Hilmarsson
áreiðanlega stafar af versnandi
lífsskilyrðum í vatninu.
Meginmarkmið fuglarannsókna
á Mývatni og Laxá hefur verið að
fylgjast með stofnbreytingum og
kanna orsakir þeirra. Þessar rann-
sóknir gegna þó ekki síður hlut-
verki viðvörunarkerfis. Þær gera
okkur kleift að koma auga á þróun
sem e.t.v. þarf að bregðast við. En
þegar stofnbreytingar eru rann-
sakaðar er oft þörf fyrir margra
ára gagnasyrpur til að sjá megi
glöggt hvert rekur. Ljóst er orðið
að í óefni stefnir með íslenska
húsandarstofninn. Vonandi á hún
ekki eftir að hverfa okkur að fullu
og öllu. Þar færi mikið náttúru-
hnoss fyrir lítið.
(línurit um þróun vatnafugla-
stofna á Mývatni má nálgast á
slóðinni: www. hi.is/HI/Stofn/My-
vatn, einnig skal bent á nýútkom-
inn válista Náttúrufræðistofnunar)
Höfundur er vistfræðingur og starf-
ar við Náttúrurannsóknastöðina við
Mývatn.
Að briia kynslóðabilið
A HATIÐLEGUM
stundum er talað um
börnin sem dýrustu
eign okkar, það sem
velferð þjóðarinnar í
framtíðinni byggist á.
En þegar kemur að
því að raunhæfa þessi
fögru orð, eru þarfir
barnanna alls ekkert
forgangsverkefni í
okkar þjóðfélagi. Það
vantar fjölskyldu-
stefnu og að í allri
lagasetningu, sem
snertir fjölskylduna sé
tekið mið af velferð
barnanna.
Það örlar þó á viðhorfsbreyting-
um í seinni tíð og það sem gleðileg-
ast er, í almennri umræðu er talað
um að breytinga sé þörf. Nýleg
löggjöf um að feður geti tekið fæð-
ingarorlof og þannig fengið tæki-
færi til að tengjast meira börnum
sínum frá fæðingu, er mikið fram-
faraspor.
Rannsóknir sýna að börnum og
ungmennum farnast best þegar
tengslin við foreldrana eru traust
og foreldrar eru farnir að skilja
hve mikið er í húfi fyrir framtíð
barnanna að þeir fylgist með
áhugamálum og athöfnum þeirra,
sýni þeim áhuga og hvetji þau til
hollra og skapandi starfa. Margir
foreldrar ætla sér tíma fyrir sam-
verustundir með börnunum þrátt
fyrir annríki og alltof langan
vinnudag á íslandi. Þeir vita að
það er lífsnauðsyn.
Með áþreifanlegum hætti hefur
stefnan undanfarin ár verið að að-
greina kynslóðirnar, en sem betur
fer er að skapast skilningur á því
Pálína Jónsdóttir
að ekki megi rjúfa
samhengið í menningu
þjóðarinnar. Eldri
kynslóðinni ber skylda
til að flytja tungutak,
reynslu, þekkingu,
gildismat og lífsvið-
horf til afkomend-
anna. Þótt breytingar
hafi orðið hér á landi
með ógnarhraða síð-
ustu áratugina eru til
verðmæti sem eru sí-
gild. Lífsgildi, sem
geta skapað festu og
öryggi fyrir oft rót-
lausa yngri kynslóð.
„Að fortíð skal hyggja
er framtíð skal byggja.“
Með þetta í huga hefur ýmislegt
verið gert síðustu árin til að brúa
bilið milli kynslóðanna. Ekki bara í
orði heldur í verki með sameigin-
legum verkefnum. Það hafa verið
haldin tölvunámskeið, þar sem
nemendur grunnskólans eru að
kenna eldri borgurum á tölvur,
ungir og aldnir hafa plantað saman
trjám í reit sem þeir fengu í
Hvammsvík og núna er í gangi
verkefnið: Kynslóðir mætast, valið
á dagskrá Reykjavíkur menningar-
borgar. Uppskeruhátíð verður
laugardaginn 25. nóv. og það verð-
ur spennandi að heimsækja félags-
miðstöðvar eldra fólks og kynnast
því hvað hefur komið út úr sam-
starfi kynslóðanna.
Vonandi verður það upphaf að
meiri samskiptum mismunandi ald-
ursflokka, öllum til gagns og
ánægju. Eg trúi að kynslóðabilið
sé ekkert náttúrulögmál, heldur
eru einhverjir að ákveða fyrir okk-
ur hvernig við eigum að haga okk-
Viðhorfsbreyting
Við skulum halda áfram,
segir Pálína Jónsddttir,
að taka skref fyrir skref
til að brúa kynslóðabilið.
ur, klæða okkur, hvaða áhugamál
við eigum að hafa og með hverjum
við eigum að stunda þau. Allir eru
settir á ákveðinn bás, inn í ákveð-
inn ramma.
Mig grunar að þessi rammi sé
ekki endilega það sem viljum.
Kannski langar yngri kynslóðina
til að sitja í ró og næði og spjalla
við fullorðna fólkið, en hefur látið
telja sér trú um að það sé hall-
ærislegt og eldri kynslóðin, sem í
alvöru langar til að skilja hugar-
heim unglinganna, er of hlédræg
til að taka frumkvæðið að sam-
skiptum og óttast að þeim verði
hafnað.
Ef þetta hugboð mitt er rétt,
hversu mörgum góðum næðis-
stundum höfum við þá fórnað að
því að við héldum að ungingarnir
kærðu sig ekki um þær og ungl-
ingarnir héldu að við vildum vera í
friði. Og svo er þetta kannski ein-
tómur misskilningur. Það er kom-
inn tími til að bæta úr því. Það eru
teikn á lofti um viðhorfsbreytingu.
Við skulum halda áfram að taka
skref fyrir skref til að brúa kyn-
slóðabilið og njóta þess að vera
saman, ungir og aldnir.
Höfundur er kennari og í stjórn
FEB.