Morgunblaðið - 25.11.2000, Qupperneq 53

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2000 56
Ég minnist þess fyrir rúmum 25
árum, þegar ég kom fyrst inn á
heimili þeirra hjóna, hans og Sig-
ríðar, á Engjavegi 67 á Selfossi,
hversu vel þau tóku á móti mér og
dóttur minni.
Frá fyrstu stundu sýndu þau
mér vináttu og traust og þannig
var það allar götur síðan. Þau voru
einstök og margur kaffisopinn og
margar kökurnar hafa verið þegnar
hjá þeim, svo ekki sé minnst á allt
slátrið sem hann Pétur bjó til og
hálffyllti stóra frystikistu af á
hverju hausti, laufabrauðið sem
hann sendi okkur fyrir jólin, kæf-
una og sultuna og þannig mætti
lengi telja.
Hann Pétur var sífellt að hugsa
um okkar hag og annarra nákom-
inna. Móður minni sendi hann einn-
ig laufabrauð og slátur á hverju ári.
Eftir að sonur okkar kom í heim-
inn, voru þau hjónin boðin og búin
að passa hann, jafnvel um lengri
tíma, þegar svo bar undir, enda
hændist ungi pilturinn að afa sínum
og ömmu.
Minningar liðinna ára hellast yfír
og um hugann fljúga allar yndis-
legu stundirnar, sem við áttum með
þér. Það voru forréttindi að fá að
njóta fróðleiks þíns. Það var stór-
kostlegt hversu fróður þú varst og
víðlesinn, sama hvar borið var nið-
ur. Ekkert mannlegt var þér óvið-
komandi og alltaf varst þú tilbúinn
að sjá það góða og göfuga. Slíkir
mannkostir eru ekki á hverju strái,
en þeir voru þínir.
Eg þakka þau ár sem ég átti,
þá auðnu að hafa þig hér.
Og það er svo margs að minnast,
svo margt sem um huga minn fer.
f>ó þú sért horfinn úr heimi,
ég hitti þig ekki um hríð,
þín minning er ljós sem lifír
og lýsir um ókomna tíð.
(Þórunn Sig.)
Hvíl í friði og hafðu þökk fyrir
allt og allt.
Þín tengdadóttir,
Guðbjörg.
Á þessu ári eru 45 ár liðin síðan
þau Sigríður Ólafsdóttir og Pétur
M. Sigurðsson fluttust að Austur-
koti í Sandvíkurhreppi og hlutu þar
nána tilvist með okkur sveitungun-
um þar. Sigríður lést fyrir tæpum
tveimur árum. I dag er Pétur til
moldar borinn frá Selfosskirkju en
hér kusu þau hjón að hvíla að loknu
giftusömu lífi.
Pétur M. Sigurðsson var Austur-
Húnvetningur en fæddur á Siglu-
firði. Hann lauk árangursríku námi
við Mjólkurfræðiskólann að Dalum
í Danmörku og fékk skjótt trúnað-
arstöður við Mjólkurstöðina í
Reykjavík, varð þar stöðvarstjóri
árið 1938 og hélt þeirri stöðu til
1954. Mér er sagt að Pétur hafi
verið úrvals fagmaður og góður
húsbóndi, enda komst hann af við
alla. En búskapurinn og sveitin
toguðu hann til sín. Á Reykjavíkur-
árunum stundaði hann alifuglarækt
í tómstundum og svo kom árið 1951
að hann keypti jörðina Hurðarbak í
Kjós, og hóf þar búskap með starfi
sínu í Mjólkurstöðinni.
Árið 1954 var teningunum kast-
að. Pétur og Sigríður gerðust
bændur að fullu og bjuggu á Hurð-
arbaki til 1955 en þótti þar þröngt.
Því réðust þau í það að kaupa jarð-
irnar Austurkot og Ásakot í Sand-
víkurhreppi í Flóa og bjuggu þar
næstu 17 árin. Jarðirnar voru vel í
sveit settar, ræktunarskilyrði góð
og uppbygging hófst þar með stóru
fjósi á næstu árum. Jafnframt var
farið út í miklar ræktunarfram-
kvæmdir og stefnt á aukinn kúabú-
skap.
Hér hefur hingað til verið venju-
leg saga sögð af góðum bændum
sem nýttu sér eða tóku þátt í út-
þenslu landbúnaðarins eftir stríð.
En samt var Pétur M. Sigurðsson
enginn venjulegur bóndi. Hann
hafði ágæta grunnmenntun í hluta
af starfi bóndans, allt hitt var hon-
um annaðhvort meðvitað eða tillært
með reynslunni. Hann lét sér annt
um nágrenni sitt og félagslíf bænd-
anna. Og hann fékk trúnað þeirra
til alls: Var stjórnarmaður í Búnað-
arfélagi Sandvíkurhrepps frá 1958
og formaður þess 1962-1977 og eft-
irlitsmaður þess um árabil. Þá var
hann einnig fóðurbirgðaeftirlits-
maður í 10 ár. Ekki taldi Pétur eft-
ir sér að vinna þessi síðastnefndu
störf, sem gátu bæði orðið erfið og
óþokkasæl. En urðu honum aldrei
að meini. Hann var svo í 10 ár í
hreppsnefnd Sandvíkurhrepps,
1962-1972, síðast varaoddviti. Þar
á ég um hann bestar endurminn-
ingar síðustu tvö árin, er ég var
ungur kjörinn til oddvitastarfa. í
reynd fannst mér ekkert mál af-
greitt án þess að leita áður álits
Péturs.
Þurrar upptalningar trúnaðar-
starfa segja ekki allt. Trúnaðar-
störf Péturs ristu dýpra og urðu
okkur sveitungum drýgri en virð-
ist. Pétur var einn þeirra manna
sem predikuðu á stéttum. Á fund-
um og mannamótum, jafnvel heima
í eldhúsum, var hann sífellt að leið-
beina og miðla af reynslu sinni.
Lærðir búfjárræktarmenn fullyrtu
við mig að enginn bóndi þar um
slóðir hefði fyllt nágranna sína
jafnmiklum eldmóði að hífa upp af-
urðirnar, fara rétt með skepnurnar,
bæta jarðveginn og þar predikaði
hann mikið um steinefnin sem
menn höfðu haft fyrir framan sig
allt lífið og ekki skilið fyrr en nú til
hvers væru. Óvenju mikið lagði
Pétur í formennskustarfíð í Búnað-
arfélaginu. Hélt marga aukafundi
suma vetur heima hjá sér og Sig-
ríður bjó okkur dýrlegar kaffiveisl-
ur. Hann efndi til skemmti- og
fræðsluferða og vissi vel hvert
stefna ætti, enda þaulkunnugur
landinu.
Enginn veifiskati var Pétur í
þessum félagsmálaefnum og átti til
að skera upp herör. Árið 1967 var
orðið þröngt um bændur í mjólkur-
sölumálum vegna offramleiðslu og
átti að koma á innvigtunargjaldi til
útjöfnunar á verði, og máski mátti
skrúfa framleiðsluna niður. Pétur
náði tali af þrem köppum öðrum og
þeir efndu til fundar á Selfossi
snemma í júní. Það var 700 mannna
bændafundur og minna varð úr öll-
um fyrirætlunum um innvigtunar-
gjaldið að þeim fundi loknum. En
þá gerðust og veðurguðirnir óhollir
sunnlenskum bændum, mikið
óþurrkasumar kom og mjólkin datt
niður rétt eins og pantað hefði ver-
ið.
Árin í Austurkoti urðu ekki
nema seytján. Pétur og Sigríður
voru orðin roskin og börn þeirra
komin til náms og í framtíðarstörf
annað. Hófst þá þriðji þátturinn í
lífi Péturs M. Sigurðssonar. Þau
hjón fluttust að Selfossi og keyptu
sér gott einbýlishús að Engjavegi
65 þar sem Pétur sá lengi vel heim
að Austurkoti. Þá tók Pétur að sér
Byggðasafn Árnesinga og starfaði
einnig við Héraðsbókasafnið í
fjölda ára. Þau störf áttu við hann
eins og allt annað.
Pétur var mikill bókamaður og
safnaði bókum fyrr á árum. Ég
minnist þess er hann sagði mér á
mestu uppbyggingarárum sínum í
Austurkoti: „Áður gat ég leyft mér
að eignast þær bækur sem ég vildi.
Nú þori ég ekki að koma inn í
Bókabúð K.Á." En sem bókavörður
vann Pétur merkilegt starf. Hann
talaði við fólk sem kom og leið-
beindi því um lestur. Einatt tók
hann frá bækur fyrir mig og sagði:
„Þessa bók skaltu lesa,“ og smekk-
ur hans var óbrigðull. Þá lagði Pét-
ur mikið á sig er Listasafn Ár-
nessýslu fluttist í ný húsakynni
árið 1974 og nokkru seinna, 1978,
var hann aðalhvatamaður þess að
nokkrir Árnesingar fóru á uppboð í
Reykjavík og keyptu þar lungann
úr dýrasafni Kristjáns Jósefssonar,
sem þeir fluttu á Selfoss. Það er
upphaf náttúrugripasafns Ár-
nessýslu.
Hér hefur nú verið stiklað á
stóru í viðburðaríku ævistarfi Pét-
urs M. Sigurðssonar, sem ég vil
jafnan kenna við Austurkot. Við
sveitungar hans áttum hann að þar
í 17 lærdómsrík ár og hann skildi
við betri sveit er hann fór. I gamni
kölluðum við hann „Pétur okkar“,
en í þeim orðum lá líka alvara og
virðing. Hann var ern, nær því til
hinstu daga sinna og miðlaði okkur
hinum af visku sinni sem ég held að
ég þakki fyrir hönd óvenju fjöl-
menns hóps.
Ég óska honum velfarnaðar á
nýjum leiðum sem hann taldi sig
þekkja nokkuð af kynnum sínum
við vandaða miðla. Og til vistaskipt-
anna kvaðst hann ganga fagnandi.
Páll Lýðsson.
Ekki verður um neina samfellda
úttekt á lífshlaupi Péturs Sigurðs-
sonar að ræða í þessum línum,
fremur nokkrar stiklur er vörðuðu
veg hans og þó einkanlega nokkur
þakkar- og kveðjuorð til hans fyrir
góð kynni og hnökralausa samferð.
Pétur Sigurðsson, bóndi og
mjólkurfræðingur, er genginn á vit
feðra sinna. Hann var einn af hin-
um svo kölluðu aldamótamönnum
og einn þeirra heilsteyptu í allri
hugsun og framkvæmd, sem ekki
máttu vamm sitt vita. Hann var
hugsuður um hag og velferð þjóð-
arinnar, hvað menntun og afkomu
hennar snerti, og fór þar í farar-
broddi. Ungur að árum fór hann til
náms í mjólkurfræðum til Dan-
merkur og heimkominn frá því
námi gerðist hann framkvæmda-
stjóri Mjólkurfélags Reykjavíkur.
Pétur var náttúrunnar barn og
sveitalífið kallaði á hann eftir nokk-
urra ára starf í þéttbýlinu og byrj-
aði hefðbundinn landbúnað. Lengst
af bjó hann í Austurkoti í Flóa og
var kenndur við þann bæ eftir bú-
skap sinn þar. Þegar ég gerðist
forsvarsmaður á „Herragarðinum“
við Eyrarbakkaströnd gerði ég mér
ferð að Austurkoti, einkum til að
hitta frænku mína Sigríði, konu
Péturs, og þarna voru mín fyrstu
kynni af heiðursmanninum Pétri í
Austurkoti, sem áttu eftir að verða
umtalsverð og öll á einn veg. Gegn-
um árin hef ég kynnst mörgum
góðum manninum en á engan er
hallað þótt ég segi að Pétur hafi
verið með þeim djúphyggnari og
heilsteyptari sem ég hef umgeng-
ist. Við áttum talsvert saman að
sælda í ýmsum félagsmálum um
nokkurt skeið og kom jafnan fram
hjá honum heilsteypt íhugun í
hverju máli. Hann lét skoðanir sín-
ar ófeiminn í ljós, en þótt hann
væri skoðana- og stefnufastur virti
hann skoðanir annarra og lét þá
njóta fulls sannmælis. Gott er að
sigla í gegnum lífið með hreinan
skjöld og það er víst að lífsferill
Péturs Sigurðssonar var hreinn, en
víst er að enginn veit sína ævina
fyrr en öll er. Það er mín trú að
ekki sé sama hvernig lífinu er varið
hér í veraldarvafstrinu og ég trúi
því að vistaskipti Péturs Sigurðs-
sonar hafi verið honum björt þegar
hann vaknaði að baki hins hulda
tjalds.
Ég þakka þér, kæri vin, sam-
fylgdina og bið þér og öllum að-
standendum Guðs blessunar.
Guðmundur Jóhannsson.
Veturinn 1981-82 lagði sögu-
kennari við nýjan fjölbrautaskóla á
Selfossi leið sína í bókasafn, sem þá
var við Tryggvagötu, til þess að
huga að heimildum í söguverkefni
nemenda. Þéttvaxinn og stórskor-
inn eldri maður reyndi eftir bestu
getu að leysa úr þeim vanda. Þetta
var Pétur Magnús Sigurðsson og
mun þá sennilega hvorki hann né
kennarann, sem nú kveður kæran
vin, hafa boðið í grun hversu mikil
samskipti þeirra yrðu næstu árin.
Pétur var þá bókavörður við
Bæjar- og héraðsbókasafnið á Sel-
fossi og annaðist auk þess Byggða-,
lista- og náttúrugripasafnið fyrir
litla greiðslu enda hagur safnanna
honum mikið hugsjónamál. Öll
þessi umsýsla, sem hver meðalmað-
ur á besta aldri hefði sjálfsagt talið
yfrið dagsverk, var þessum hálfátt-
ræða öldungi þó ekki nóg. Stofnun
héraðsskjalasafns var honum hjart-
ans mál og hann var í hópi nokk-
urra áhugamanna sem á útmánuð-
um 1982 stofnuðu félag til þess að
hrinda því í framkvæmd. Því máli
tókst að þoka í höfn og annaðist
Pétur fjárreiður þess safns fyrstu
árin kauplaust.
Á sviði safnamála lágu leiðir okk-
ar Péturs saman. Þar var ég
lengstum í hlutverki þiggjandans
því Pétur var sjófróður og áhuginn
' mikill. Á heimili hans var mér
ávallt vel tekið af honum og konu
hans, Sigríði Jónu Ólafsdóttur, og
eins eftir lát hennar. Stundir í stof-
unni hjá Pétri verða mér ógleym-
anlegar, ekki síst þau fáu skipti
þegar hann minntist fyrri starfa
sinna svo sem við Mjólkurstöðina í
Reykjavík þar sem hann var for-
stöðumaður um árabil. Þá voru
vinnslu- og sölumál mjólkur á
frumstigi og því ljóst að þar hefur
Pétur ekki alltaf setið á friðarstóli.
Hitt veit ég að hann hefur hvergi
sparað sig til þess að leysa hvern
þann vanda sem að höndum bar.
Meðan heilsa og þrek entist kom
Pétur oft í heimsókn á skjala- og
bókasafnið þar sem hann var ætíð
aufúsugestur. Á kveðjustund er
mér efst í huga þakklæti fyrir að
hafa átt Pétur að vini. Okkur, sem
nú hælumst yfir að lifa í velmegun-
arsamfélagi hátækninnar, er hollt
að líta öðru hvoru um öxl og leiða
hugann að því hvar við stæðum ef
ekki hefði komið til frumherjastarf
Péturs og hans líkra.
Að leiðarlokum vil ég fyrir mína
hönd og annarra, sem vinna við
söfn í Árnesþingi, þakka Pétri
framlag hans á því sviði og sam-
skiptin á liðnum árum.
Börnum hans, afkomendum og
öðrum aðstandendum sendum við
innilegar samúðarkveðjur.
Bjðm Pálsson.
Mætur maður, Pétur M. Sigurðs-
son, er í dag kvaddur af ættingjum
og vinum. Fyrir liðlega tveimur ár-
um var hann meðal okkar í Sel-
fosskirkju, fylgdi þá konu sinni,
Sigríði Olafsdóttur, síðasta spölinn.
I lok september fór Pétur á spít-
ala, hresstist fljótlega talsvert, en
þrátt fyrir það varð það niðurstaða
hans og annarra, að dvalarheimili
fyrir aldraða væri fýsilegri kostur
en hlýja heimilið á Engjavegi 67,
sem hann hélt með Margréti dóttur
sinni. Pétur var sjálfum sér sam-
kvæmur síðustu daga lífs síns. Fyr-
ir löngu búinn að ganga frá sínum
hlutum og segja fyrir um sína út-
för. Honum leið eins og þreyttum
manni eftir vel unnið dagsverk,
Hann þráði hvíldina. Með reisn og
áhyggjulaust beið hann stundarinn-
ar, honum varð að ósk sinni, biðin
varð ekki löng.
Kynni okkar Péturs höfðu lengi
varað. Það mun hafa verið 1944 að
ég stráklingur norðan úr landi
dvaldi í nokkra daga á heimili
þeirra hjóna í gömlu mjólkurstöð-
inni við Snorrabraut, þar sem Pét-
ur var stöðvarstjóri. Fyrirtækið
flutti skömmu síðar í ný húsakynni
á Laugavegi 162 og starfi Péturs
fylgdi bústaður í sömu byggingu.
Éjölskyldan var stór, fimm börn
uxu úr grasi. Hjónin samhent, þeim
báðum meðfæddur sá eiginleiki, að
rækta garðinn sinn og virða náung-
ann.
Þegar ég lít yfir ævi þessa rúm-
lega 93 ára gamla vinar er margt
býsna eftirtektarvert. Hann var
greinilega afkomandi sterkra
stofna, í vissum skilningi af annarri
kynslóð íslendinga sem yfirgaf hið
kyrrstæða þjóðfélag. Faðir hans
hóf ungur að árum verslunarrekst-
ur og móðurafi hans hafði lagt út í
það sama. Sum systkini og náin
skyldmenni mörg gengu langa
braut mennta, sjálfur dvaldi hann
nokkur ár í Danmörku við sitt nám
í mjólkurfræði. Hann virðist hafa
komist vel inn í menningarheim
þeirrar ágætu þjóðar og gaman að
heyra hann lýsa því sem hann sá,
þeim lýsingum fylgdu þó aldrei
neinir dómar, aðeins skemmtun af
sínum sið í landi hverju.
Römm er sú taug er rekka dreg-
ur föðurtúna til. Þetta átti við um
Pétur. Líf bóndans var honum allt-
af hugleikið. Komin yfir miðjan ald-
ur hófu þau hjón búrekstur, yfir-
gáfu síðan gott starf í Reykjavík til
að vinna við það að fullu. Þau hjón
undu vel hag sínum í 16 eða 17 ár
meðal góðra granna í Árnessýslu.
Það var ljóst að enginn afkomandi
þeirra kysi að taka við búi, þessu
var sjálfhætt. Lokastarfið var við
Byggðasafn Árnesinga á Selfossi,
starf sem veitti honum mikla
ánægju, þar nýttust og hæfileikar
hans og sýn á ýmsum menningar-
gildum.
Samfundir okkar Péturs urðu
margir síðasta áratuginn. Sá síðasti
í byrjun september. Ég var ekki að
heimsækja gamlan mann af ein-
tómri skyldurækni, Pétur varð í
vissum skilningi aldrei gamall,
þrátt fyrir sín 93 ár. Fullkomlega
skýr í kollinum, en sjónin orðin
döpur, vissulega nokkuð sem mað-
ur af hans gerð fann sárt til að
missa. Ég var að heimsækja
skemmtilegan mann, vissulega
hafði hann þó þörf fyrir tilbreyt-
ingu. Hann sat við eldhúsgluggann
og beið komu minnar, kaffið var til
hjá honum og kökurnar komnar Á
disk. Dagskráin gat byrjað, erfiðar
samræður sem heimtuðu gott
minni og skýra hugsun í einn og
hálfan klukkutíma. Lengi hafði ég
undrast þol mannsins við slíkar að-
stæður, en meðan hann bað um að
ég yrði svolítið lengur var þetta
víst í lagi, kannski hollt.
Ég kom ekki á spítalann né elli-
heimilið, einhver tilfinning sagði
mér, fyrir honum er það önnur ver-
öld, geymum hitt. Minningin um
merkan mann og góðan dreng mun
lifa.
Bragi Melax.
Þegar ég hugsa til þín, Pétur
minn, þá er svo margt sem kemur
upp í hugann, því persóna eins og
þú varst er vandfundin. Þú hafðir
skoðun á öllu, mundir margar
gamlar sögur um menn og málefni,
að heimsækja þig og fá heimabakað
tekex með sultu og fróðleik var
meiriháttar. Einu sinni vantaði mig
að vita fyrir Leikfélag Selfoss
hvernig toddý væri fram borið. Jú,
Pétur vissi það og fleira og fleira.
Myndlistarfélag Árnessýslu á
þér mikið að þakka, spurning hvort
það hefði orðið til ef þín hefði ekki
notið við. Þú lagðir til litlu lesstof-
una í bókasafninu 1978. Þangað
kom smáhópur af fólki sem langaði
til að læra að mála myndir, „frí-
stundamálarar". Það gladdi þig að
sjá hvernig myndirnar urðu til,
hvatningin frá þér örvaði okkur til
dáða, og hefur til þessa dags dugað
okkur vel, því við sem vorum að
mála þá erum öll að enn, höfum
haft okkar eigin sýningar á mynd-
um og skúlptúrum. Það var svo
hvetjandi að hafa þig á vinnukvöld-
unum okkar, þú labbaðir á milli til
að skoða og spjalla, þetta voru
miklar gleðistundir. Eins varst þú
sjálfkjörinn fundarstjóri á aðal-
fundum hjá okkur og við opnun á
árlegum páskasýningum okkar
hélst þú ræðu og talaðir um fram-
för. í þínum huga var páskasýning-
in ákveðinn vorboði.
Ekki létuð þið Sigríður ykkur
vanta í menningarferðir í rútu til
að þræða listasöfn og sýningar í
Reykjavík og víðar. „Ja hérna,
hreint ótrúlegt, ótrúlegt," sagðir
þú, það var svo gaman að sjá hvað
þú naust þess að fara þessar ferðir,
og þú kenndir okkur að njóta þess
að horfa á falleg listaverk. Mynd-
listarfélag Árnessýslu kann þér
bestu þakkir fyrir ómetanlegan
stuðning og hvatningu á liðnum 20
árum sem það hefur starfað. Það
komu forsetar og höfðingjar í
safnahúsin meðan þín naut við. Þú
varst vakinn og sofinn yfir söfnun-
um. Þú hugsaðir ekki um peninga,
þetta var svo sjálfsagt að vera
þarna allar helgar. Dýrasafnið, Ás-
grímssafn, Byggðasafnið, Tré-
skurðarsafnið - þetta passaðir þú
allt af heilum hug. Það voru líka
keypt listaverk fyrir safnið sem eru
einhversstaðar nú, eins og aðrir af
þessum munum.
Það var mér mikil hvatning þeg-
ar þú keyptir fyrstu myndina sem
ég seldi, og alltaf gegnum árin kom
ég til þín til að sýna þér hvað
væri að gera og segja hvernig þer
litist á það og að þú legðir blessun
þína yfir verkið.
Bestu þakkir fyrir allar ánægju-
stundirnar í fallegu stofunni þinni.
Ég veit að góður Guð er með þér
og fyrir þér er hinum megin eins
og þú áttir von á, að minnsta kosti
tekur þú þvi eins og það er. ~i
Sigurbjörg Eyjólfsdóttir.