Morgunblaðið - 07.12.2000, Blaðsíða 44

14 FIMMTUDAGUR 7. DESEMBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Undirtónninn úr Laxdælu
gerður að meginstefi
ÞÓREY Friðbjörnsdóttir fléttar
saman þremur þráðum í tíma og
rúmi í nýrri skáldsögu sinni, Speg-
ilsónötu, þar sem aðalpersónurnar
heita Guðrdn og Kjart-
an - og Bolli og Hrefna
koma einnig við sögu.
Hún segist hafa tekið
undirtóninn úr
Laxdæla sögu og gert
hann að meginstefi
bókarinnar - jafnvel
þó að sagan gerist al-
farið f nútimanum.
„Þegar Guðrún
Ósvífursdóttir er orðin
gömul kona spyr sonur
hennar hverjum hún
hafi unnað mest um
ævina og þá segir hún
þessa fleygu setningu:
„Þeim var ég verst er
ég unni mest.“ Flestum
ber saman um að þar eigi hún við
Kjartan. Mér fannst þetta svo hríf-
andi; að vera búin að lifa alla ævina
á enda og finnast eitthvað mjög
dýrmætt hafa farið til spillis. Þetta
er meginstefið í spegilsónötunni -
að velta því upp á ævikvöldi hvern-
ig hlutimir hefðu getað farið öðm
vísi ef það hefði verið brugðist öðm
vísi við og spilað öðm vísi úr að-
stæðurn," segir Þórey.
Skapið og stoltið urðu ör-
lagavaldar beggja
Allt frá því að hún las Laxdælu
fyrst segist hún hafa upplifað
sterkt söknuð Guðrúnar Ósvífurs-
dóttur og eftirsjá eftir því sem
hefði getað orðið. „Aftur á móti eru
fornsögurnar alltaf bara með yfir-
borðið og segja sjaldnast hvað býr
að baki og hvað viðkomandi hugs-
ar. Þetta var spurning um að krylja
sögu Guðrúnar til mergjar, vegna
þess að mér fannst þetta grimm ör-
lög sem hún f raun og vem hlaut.
Þó að hún eigi nú alls ekki samúð
allra, því hún var miskunnarlaus
kona. En það voru skapið og stoltið
sem urðu örlagavaldar þeirra
beggja, Guðrúnar og Kjartans,“
segir Þórey. Hún leggur áherslu á
að þó að Laxdæla sé eins konar
bakþema í bókinni sé hún langt frá
því að vera Laxdæla færð til nútím-
ans. Hins vegar sé hún að velta því
upp sem aldrei var sagt í Laxdælu.
Þrír þræðir
Sagan fléttast eins og áður sagði
saman af þremur þráðum. „í fyrsta
lagi er eintal konunnar við sjálfa
sig þar sem hún skoðar lifssónötu
sína fyrir framan spegilinn - þaðan
kemur nafn bókarinnar. Þar er not-
aður svolftið lýrískur stíll til að ná
fram dýptinni sem mér fannst
þurfa þar. f öðru lagi er þráður
endurlitsins, þar sem rifjuð em upp
ákveðin atriði úr lffinu sem em
sterk í minningunni og valda hvörf-
um. Þriðji þráðurinn er svo núið og
þar kemur áhorfandinn inn í sög-
una og sér þessa konu utan frá,“
segir Þórey. Þessi þriðji þráður
spannar einungis rétt rúmlega
þann tíma sem ein kistulagning
tekur en þar er verið
að kistuleggja mann-
inn, Kjartan, sem að-
alpersónan, Guðrún,
elskaði alla sína tíð en
alltaf í fjarlægð og í
fylgsnum. Hún situr á
aftasta bekk og fylgist
með kistulagningunni
og enginn viðstaddra
virðist taka eftir
henni nema kirkju-
vörðurinn. Höfund-
urinn kveðst vilja láta
lesandanum það eftir
að fylgja þráðunum
þremur og átta sig á
samhengi þeirra.
„Mér finnst æskilegt
að verk geri kröfur til Iesandans,“
segir Þórey.
Spegilsónata er fjórða skáldsaga
höfundarins og sú fyrsta fyrir full-
orðna en áður hefur Þórey sent frá
sér tvær unglingabækur og eina
barnabók, Eplasnepla, en fyrir
hana hlaut hún íslensku barna-
bókaverðlaunin árið 1995.
Sumu verður aldrei breytt.
Því það er óbreytanlegt í
hinum mikla breytileika og
enginn og ekkert fær því
haggað. Aðeins í skjóli nætur, aðeins
úr fjarska. En einmitt þá þróaðist
nándin, því náttúru sálar fær heldur
enginn breytt. Það er lögmál á móti
lögmáli. Um óravíddir varð til taug
úr engu sem tengdi tvíburastjömur
fram hjá alheimslögmálinu. Sú
rammasta taug sem aldrei skyldi
rofna. En rofnaði samt.
Rofnaði svo rifnaði ofan af und-
inni. Og mér blæðir og blæðir blóð-
inu hennar svo mjög að vel gæti
blætt út ef hún streittist ekki á móti.
Og einhvers staðar blæðir einnig þér
í himintómi. Úr sömu und.
Ef aðeins við hefðum teflt öðru-
vísi, ef aðeins við hefðum stigið ann-
an dans. Ef við hefðum aðeins látið
vera að höggva í undina þar til hún
gat ekki lengur gróið. Ef aðeins
lundin okkar líka hefði átt annað eðli
hin afdrifaríku ár, verið fremur ljúf
en logandi, fremur staðföst en stæri-
lát, fremur hljóð en hæðin úr hófi.
Ef aðeins.
Og víst hef ég iðrast. Ég hef iðrast
lífíð á enda rétt eins og þú en öll
heimsins iðrun fær ekki hnikað lög-
málunum. Það varð aldrei aftur
snúið. Eggið okkar er brotið og
verður aldrei heilt aftur.
Ég virði fyrir mér ellinnar þján-
ingu og þversku og spyr út í myrka
óravíddina þaðan sem engra svara
er að vænta:
Hvað verður um tunglið þegar
jörðin ferst?
Úr bókinni Spegilsónata.
Þórey
Friðbjömsdóttir
éftlf Mlehele Lowe
Edda Björgvinsdóttir
Ólafia Hrönn jónsdóttir
Rósa Guöný Þðrsdóttlr
Lelkstjóri: Mária SlgurðardótHr
Sýnt íIðnó

Ljúffengur jólamatseöill og
stórskemmtileg leiksýning.
Boröhald hefst kl. 19:00
Sýning hefst kl. 21:00
fðstudaginn 8. desember UPPSELT
laugardaginn 9. desember
föstudaglnn 15. desember
laugardaginn 16. desember
Bókanir í síma
5 30 30 30 og 562 9700
Tilvaliö fyrir fyrirtæki og hópa.
midasala@leik.is

Morgunblaðið/Bragi Ásgeirsson
Uppkast að frímerki 1966, Pétur Friðrik Sigurðsson.
JOLAMERKI
THORVALDSEN S-
FÉLAGSINS
MYNDLIST
Lisl og hiinnun
HINN 27 nóvember lauk í Ráð-
húsi Reykjavíkur merkilegri sýn-
ingu á jólamerkjum sem Thorvald-
sensfélagið hefur gefið út í 88 ár.
Verðskuldaði sannarlega að við sem
rýnum í myndlist hér í blaðið fjölluð-
um eitthvað um hana, helst ítarlega,
en illu heilli fór hún hjá án þess að
það væri gert.
Sýningin var haldin í tilefni 125
ára afmælis Thorvaldsensfélagsins,
og var valin á dagskrá Reykjavíkur -
menningarborgar Evrópu árið 2000.
Um að ræða eina umfangsmestu og
mikilvægustu framkvæmd sem sett
hefur verið upp í sýningaþró hússins,
er greindi einnig margt af sögu hins
stórmerka félags frá uphafi. Og þótt
sýningunni sé lokið er saga jóla-
merkjaútgáfunnar á fullu og tilefni
til að víkja að henni nokkrum orðum,
ekki síst vegna þess að nú líður enn
einu sinni að hinni miklu hátíð vetr-
arsólhvarfanna og kristninnar.
Vil í upphafi koma hér að því áliti
mínu, að sýningin hefði verðskuldað
að vera sett upp í einhverju safnanna
okkar og ekki fyrir það eitt að full-
þröngt var um hana á staðnum. Ekki
einungis að jólamerkjaútgáfan sé
merkilegt menningarfyrirbæri held-
ur hafa gömlu ljósmyndirnar mikið
heimildar- og listgildi, of margar
þeirra hafði ég aldrei augum litið
sem varð mér til umhugsunar.
Dvaldist mun lengur á sýningunni en
ég hugði og tíminn leyfði, hefði helst
viljað melta hana vel og koma aftur,
sýningin hafsjór fróðleiks um ýmsa
mikilsverða þætti úr sögu borgar-
innar. Alltaf eitthvað að koma upp
sem segir að myndlistarmenn fortíð-
ar hafa naumast haldi vöku sinni sem
skyldi varðandi myndefni í næsta ná-
grenni og eru Þvottalaugarnar hér
skýrt dæmi. En sum myndefni þóttu
ófínni en önnur, ekki inni í hitanum,
„in“, og gerist raunar enn.
Thorvaldsensfélagið hefur látið
fjölmargt gott og nytsamt af sér
leiða og eitt fyrsta og frábærasta
dæmið var er þær stóðu fyrir því að
reistur var skáli, laugarhús, við
Þvottalaugarnar 1887. Gerðist eftir
að ráðamenn borgarinnar höfðu vik-
ist undan því með þeim röksemdum
að ekki væri um gildar frúr að ræða
sem leituðu þangað, einungis vinnu-
og undirmáiskonur! Félagið gaf svo
Reykjavíkurborg laugarhúsið með
þeirri kvöð að konurnar bæru ekki
þvottinn á bakinu (!) og var hann því
eftirleiðis fluttur á hestvögnum sem
borgin átti. Þá ber einnig að geta
þess að 1877 var Handavinnuskóli
Thorvaldsensfélagsins stofnaður og
þar kenndu félagskonur stúlkum á
aldrinum 7-14 ára að sauma og
prjóna og var hann rekinn allt til árs-
ins 1904 er farið var að kenna þessar
greinar í barnaskólum. Og þótt bók-
vitið þætti naumast í askana látið á
þeim tímum ráku félagskonur í tvö
ár skóla á sunnudögum ætlaðan eldri
stúlkum og voru þar kenndar bók-
legar greinar. Þetta voru þannig
kvenréttindakonur í hinni víðustu
merkingu og þó engar rauðsokkur.
Frímerkjaútgáfa almennt er
merkilegt fyrirbæri, sem skarar ekki
einungis hönnun heldur einnig
hreina myndlist meður því að lista-
menn eru stundum virkjaðir beint
við gerð þeirra. Einnig má nefna
Uppkast að frímerki 1931,
Jón Þorleifsson.
TwuTl
£tt rntiuf'/tPidiíijóéuir
Túat *> t i*nx
Frímerki 1918,
Þórarinn B. Þorláksson.
fjölþætta útgáfu hátíðarmerkja um
víða veröld með lykilmyndum eftir
nafnkunna myndlistai-menn. Þegar
ég á tímabili vék að frímerkjaútgáfu
í nokkrum pistlum fyrir margt löngu
greindi ég frá því að algengt væri er-
lendis að hönnuðir leituðu til lista-
manna og þætti sú samvinna skiia
gagnvirkustum og fegurstum ár-
angri. Blaðið réð svo ágæta fagmenn
til að fjalla reglulega um frímerki og
frímerkjasýningar á síðum sínum og
var þá öllu minni ástæða fyrir mig til
að rýna í þann hliðargeira hönnunar.
Hlutur starfandi listamanna hefur
líka verið minni en skyldi í íslenzkri
frímerkjaútgáfu, þrátt fyrir útgáfu
svonefndra listaverkafrímerkja sem
er allt annár handleggur. Erum hér
aftarlega á merinni á Norðurlöndum
hvað varðar samvinnu myndlistar-
manna og grafískra hönnuða sem og
á fleiri sviðum.
Þær Thoivaldsenskonur hafa frá
fyrstu tíð leitað til listamanna um
myndir á jólamerkin, tóku um leið
ósjálfrátt þátt í skráningu íslenzkrar
listasögu. Engir auglýsingateiknar-
ar eða grafískir hönnuðir komnir til
sögunnar og því bestu listamenn
þjóðarinnar helst tiltækir. Er mikil
gæfa að róðurnar, sem einmitt voru
gildar frúr, skyldu hafa hugrekki til
að banka upp hjá nafnkenndum
Málverk
Hjördísar
Frímann í
Nönnukoti
H JÖRDIS Frímann sýnir nokkur ný
málverk í reyklausa kaffihúsinu
Nönnukoti, sem í vetur er opið um
helgar kl. 14-19, en lokað virka daga.
Myndirnar eru málaðar með akrýl
og olíu og eru allar unnar á þessu ári.
Opið hús í
Listiðjuverinu
KRISTBERGUR Ó. Pétursson
myndlistarmaður verður með sýn-
ingu og opið hús 8., 9. og 10. desem-
ber í vinnustofu sinni í Listiðjuver-
inu, Vesturgötu 9-13 á jarðhæð,
gengið inn götumegin.
Opið kl. 11-19 alla dagana.